तुलसीदास गोस्वामीः(1554-1680). एक व्हड हिंदी म्हाकवी,ताचे जल्मतिथी संबंदान एकमत नासलें,तरी ताची जल्मतीथ संवत 1554,श्रावण कृष्ण तृतीया मानपा जाता.ताच्या जल्मस्थाना विशींय सारकी म्हायती मेळना.ताचें जल्मस्थान राजपूर काय सारो हाचेरुय वाद आसा.ताच्या बापायचें नांव आत्माराम दुबे आनी आवयचें नांव हुलसी आशिल्लें.ताच्या जल्मा वेळार ताचे आवयक मर्ण आयलें.ताचो जल्म मूळ नक्षत्राचेर जाल्ल्यान ताच्या बापायन ताचो त्याग केलो.कांय दिसांनी ताच्या बापायक मरण आयलें.
तुळशीदासाचें खरें नांव रामबोला आशिल्लें.भुरगेपणांत वायट परिस्थिती आयिल्ल्यान तो भोंवत भोंवत सारोंत (सूकरक्षेत्र) पावलो.थंय तो नरहरीदास हाच्या आलाशिऱ्याक रावलो आनी ताका आपलो गुरु मानलो.ताचेकडल्यान ताणें पयलीं रामकथा आयकली.नरहरीदासानूच ताका तुलसीदास हें नांव दिलें.देवस्मरण करीत करीत तो चित्रकूटाक पावलो.उपरांत रत्नावली नांवाचे चलये वांगडा ताचें लग्न जालें.फुडें आपले बायलेच्या उपदेशाक लागून ताका वैराग्य आयलें.अशें सांगतात की तो आपले बायलेचेर उफाट मोग करतालो आनी ह्य मिगानच लोकांची पर्वा करिनासतना तो आपले बायलेक मेळूंक कुळारा गेलो.तेन्ना ताका तसो आयल्लो पळोवन तिका राग आयलो आनी तिणें ताका खर उतरां सांगली.तिच्या ह्या खर उतरांनी ताचें संवसारांतले मन गेलें आनी तो विस्कत जालो.विरक्त जावन भोंवडी करता आसतना तो भक्ती साधनेंत तल्लीन रावतालो.
तो सत आनी न्याय ह्या मुल्यांचो समर्थक आशिल्लो तशेंच सभावन नम्र आशिल्लो.अंधविश्वास,अनौचित्य आनी आडंबराचो विरोधी आशिल्लो. तो निव्दंव्द ,निर्भय,त्यागी आनी युगद्रश्टो आशिल्लो.सुखदुख्खाचो अणभव,भोंवडी,सत्संग आनी खूब अभ्यास हांच्या प्रभावांतल्यान ताची जिविताची नदर तयार जाल्ली.हे नदरेचो काव्यात्मक अविश्कार ताच्या साहित्यांतल्यान दिश्टी पडटा.
ताणें बरयल्ले 12 म्हत्वाचे ग्रंथ अशे आसात-1)रामचरितमानस 2)कवितावली 3) विनयपत्रिका 40 बरवै रामायण 5) दोहावली 6) गीतावली 7) कृष्णगीतावली 8) जानकीमंगल 9) पार्वतीमंगल 10) रामलला नहछू 11) रामाज्ञाप्रस्न 12) बैराग्य संदीपनी. तुलसीदासान वेद,उपनिषंदा,गीता,भारतीय दर्शनां,वाल्मिकी रामायण हांच्या आदारान ताणें आपले विचार लोकामुंखार मांडले.तुलसीसान आर्दश गृहस्थधर्माचें,आर्दश कुटूंब वेवस्थेचें चित्र पितारलें. मनशाची कुंटूंबांतली आनी समाजांतली कर्तव्यां आनी मर्यादा हांचो आर्दश ताणें सांगलो.
तुलसीदासान आपल्या साहित्यांत ब्रज आनी अवधी दोनूय भाशांचो उपेग केला.ताच्या काव्यांत संस्कृत उतरांचो भरपूर उपेग केल्लो दिसता.कवी म्हणून ताका हिंदी साहित्यांत व्हड स्थान आसा.बऱ्यांतलें बरें प्रबंधकाव्य रचपाची तांक तशेंच उत्कट भावना पदांच्या रुपान उक्तावपाची आत्मनिश्ठा ताच्यांत आशिल्ली.कथेंतली मार्मीक आनी रसात्मक सौदर्यं स्थळाण वर्णन करपाची ताची कला.प्रसंगप्रमाण भाशेचें रुप राखपाची तांक,छंद आनी अळंकारांचो जाय थंय उपेग करपांत तुलसीदास खुबूच यशस्वी जाला.
ताचे विव्दत्तेक लागून तत्कालीन बुदवंतांनी ताका कलिकाल का वाल्मिकी,मोगल काळांतलो सगळ्यांत म्हान पुरुश,बुध्दा उपरांतचो सगळ्यांत व्हड लोकनायक ह्यो पदव्यो दिल्ल्यो.
सवंत 1680 श्रावण,शुक्ल सप्तमीच्या दिसा ताका अस्सीघाटार (काशी) मर्ण आयलें.
डॉ.अरविन्द पाण्डेय
तुलसीव्रतः एक काम्य व्रत.कार्तिक शुध्द नमीसावन एकादशीमेरेन तीन दीस हें व्रत करतात.ह्या तीन दिसांमदीं श्री विष्णुची भांगरामूर्त आनी तुळस हांची पुजा करपाची आसता.नमी दिसा श्री विष्णु आनी तूळस हांचे लग्न करप हें ह्या व्रताचें खाशेपलण.हें लग्न करतकच कत्याक कन्यादानाचें फळ मेळटा अशें सांगला.तुलशीसावन हें व्रत केल्यार चड पुण्यायेचें अशें मानतात.हेंव्रत करतकच सौभाग्य,भुरगेंबाळ,आसपत आनी शिक्षण ह्या गजालींची प्राप्ती जाता.ह्या व्रताची कथा अशी-
कांची नगरांत कनक नांवाचो एक क्षत्रिय रावतालो.ताका किशोरी नांवाची नवसांनी जाल्ली एक चली आशिल्ली.एक दीस तिची पत्रिका पळोवन एका ज्योतिशान सांगलें की,हे चलयेचें जाचेकडेन लग्न जातलें त्या भुरग्याक आंगार वीज पडून मरण येतलें.तें आयकून कनकाक वायट दिसलें आनी ताणें तिका आकवारच दवरपाचें थारायलें.फुडें एक दीस जपून तुळशीच्या झाडाची पुजा करप आनी कार्तीक शुध्द नमीक श्री विष्णु आनी तुळस हांचे लग्न लावप,अशें एक प्रत ताणें तिका सांगलें.
तरणें पिरायेचेर किशोरी सुमारभायर सोबीत दिसताली.एक दीस तिका एका गंध्यान पळेली.ती आपल्याक मेळची देखून ताणें जायते यत्न केले.पूण ताच्या हाताक ती लागली ना.फुडें ताणें कपट कारस्थान करुन एके बायलेचो भेस घेतलो आनी तो तिचेकडेन येवन रावलो.त्याच वेळार कांची नगराच्या राजाक मुकुंद नांवाचो एक चलो आशिल्लो आनी तो सुर्याची उपासना करतालो.एक दीस ताची नदर किशोरीचेर गेली.तिचौ सोबीतकाय येवन पळोवन ताणेम तिचे चकडेन लग्न जावपाचें थारयलें.सुर्यान स्वपनांत येवन ताका तिच्या वायट भाविश्यविशीं सांगलें.पूण ताणे आपलो हट्ट सोडलोना आनी तिचेकडेन लग्न थारायले.लग्नदिसा किशोरी आपले कुडीत तुळस आनी विष्णु हांच्या चिंतनांत आशिल्ली.ती राजाची सून जातली म्हणून खमयच्याय दादल्याची तिचेर नदर पडूंक जायना देखून सगळ्या दादल्यांक बायर धाडले.पूण गंधी बायलेच्या भेसांत आशिल्ल्यान थंयच रावंक शकलो.किशोरी आपल्याक मेळना देखून ताका तिडक
