प्राण्यांपसून मोतयांची पैदास जाता.शिंपयांचेर प्रक्रिया करुन चुनो करुन चुनो तयार करतात.रंगीत सोबीत अशा शिंपयांपसून सोबेच्या आनी सजावटीच्यो वस्तू तयार करतात.शिंपयांपसून सैमीक प्रक्रियेवरवी चुनखडपां तयार जातात.
तिसवाडीः तिसवाडी हो एक मध्य गोंयचो तालुको.आदल्या काळांत ताका तालुक्याच्या जाग्यार महाल म्हण्टाले.राश्ट्रकुटांचे कारकिर्दीत नांवांमुखार प्रदेशांतल्यान गांवांचे,वसतींचे,विभागाचे(महसूल,राजकीय) संख्येचो आंकडो घालपाची पद्दत आशिल्ली.ते प्रमाण तिसवाडी म्हळ्यार तीस वाडींचो म्हणजेच गांवांचो वाठार अशें म्हणप जालें.वाठारामुखावयलो आंकडो हो खंयच्या संदर्भाचो निर्देशक आसा हाचेसंबंदी जाणकारांमदीं मतभेद आसले तरी खंयच्याय एका तरी घटकाच्या संदर्भात हो आंकडो दिवप जाला इतलें खरें.
तिसवाडीचे उत्तरेक बार्देस आनी दिवचल तालुके,उदेंतेक,फोंडें,दक्षिणेक जुवारी न्हंय आनी अस्तंतेक अरबी दर्या आसा.उत्तरेक आशिल्ल्या बार्देस तालुक्यापासून तिसवाडी तालुक्याक मांडवी न्हंय वेगळी करता जाल्यार दक्षिणेक आशिल्ल्या मुरगांव तालुक्याक जुवारी न्हंय वेगळी करता.तिसवाडी तालुक्याचें क्षेत्रफळ 197.9चौ.किमी.सरभोंवतणीं जुवारी तशेंच मांडवी न्हंयांनी वेढाल्लो हो प्रदेश म्हळयार एक व्हडलो जुंवो.चंद्रपूर ही कदंब काळांतली आदली राजधानी सोडल्यार उपरांतच्यो गोंयच्या प्रशासकांच्यो राजधानी ह्याच तालुक्यांत जाल्ल्यो मेळटात.इ.स.1052त कदंब राजांनी आपली राजधानी चंद्रपुरासावन गोपकपट्टण वा गोवापुरी(आयचें व्हडलें गोंय)ह्या गांवांत हाडली.इ.स.1480 वर्साच्या अदमासाक गोंय,आदिलशाही सत्तेखाला आयलें.विजापूरच्या युसूफ आदिलशाहान एला (पोरणें गोंय),आपली राजधानी निर्माण केली असो अदमास आसा.फुडें इ.स.1510त पुर्तुगेजांचे सत्तेखाला गोंय आयलें.इ.स.1943 त प्लेगाचो धामीक लागून पुर्तुगेजांनी आपली राजधानी पणजे वसयली.मुक्त गोंयची राजधानी तीच उरली.मांडवी आनी जुवारी न्हंयांक लागून तिसवाडी प्रदेशाक सागरी वेपाराचें म्हत्व फाव जालें.
गोंयची राजधानी आशिलें पणजी हें तिसवाडींतलें मुखेल शार.मांडवी न्हंयेचे देगेर वाशिल्ल्या ह्या सोबीत शारांत गोंयचें प्रशासकीय कार्यालय आनी विधानसभा आशिल्लें सचिवालय,कला आनी संस्कृतीचें संवर्धन करपी कला अकादेमी,पुराभिलेख संग्रहालय,सँट्रल लायब्ररी,सरस्वती मंदिर लायब्ररी,आकाशवाणी आनी दूरदर्शन केंद्र,आझाद मैदानावयलें हुतात्मा स्मारक,म्हालक्ष्मी मंदिर,हनुमान मंदिर आनी मॅरी इम्यॅक्युलेट इर्गज आसा. पणजेक तेंकुनूच आशिल्ल्या ताळगांव सडयाचेर गोवा विद्यापीठ,दोनापावलाची राश्ट्रीय समुद्र विज्ञान संस्था,काबुराजभवन (राज्यपाल निवास),बांबोळेचो राजीव गांधी मॅडिकल कॉम्प्लॅक्स ह्यो मुखेल संस्था आसात.
पोरणें गोंय हे गोंयचे आदले राजधानींत आशिल्ली स कॅथॅड्रल इर्गज,बोम जेजू इर्गज,सेंट कायतान इर्गज,ब्रह्मापुरीचें गोंमतश्र्वर देवालय पुरातत्त्व वस्तुसंग्रहालय,राश्ट्रीय कृषि-विज्ञान संशोधन केंद्र हीं पर्यटनाचे नदरेन म्हत्वाचीं थळां आसात धुळेर(सांता मोनिका) चो सिबा गायगी हो कारखानो,खोर्लेची उद्देगीक वसाहत हे ह्या तालुक्यांतले दोन उद्देगीक प्रलकल्प.पिलारच्या सडयाचेर आशिल्ली सायबिणीची इर्गज आनी मठ,करमळेचें तळें,चोडणेचें पक्षी अभयारण्य हींय कांय पळोवपासारकी थळा आसात.
दोंगरेवयलो शिगमो-इंत्रुज,पाळेंचो जागार.शिरदोनचें पेजे फेस्त,दिवाडेचें बोंदेरां फेस्त हे ह्या तालुक्यांतले कांय लोककला प्रकार आसात.
नाल्ल.मीठ,नुस्तें,तांदूळ,काजू आनी पर्यटन संबंदीत वेवसाय हीं ह्या तालुक्यांतलीं उत्पन्नां आसात.
तिळवे,शांबा पुंडलिक (जल्मः15 जून 1937 किर्लपाल.सांगें)
सुटकेझुजारी.ताणें प्राथमिक शिक्षण मराठींतल्यान घेतलें.तो आझाद गोमंतक दल संघटनेचो वांगडी आशिल्लो,गांवच्या लोकांक सुटकेझुजांत वांटो घेवंक स्फूर्त दिवपाचो वावर तो करतालो.13 डिसेंबर 1956 ह्या दिसा पोलिसांनि ताका धरलो.ताका 18 म्हयने बंदखणींत दवरलो.1972 त भारत सरकारान ताम्रपत्र दिचन ताचो भोवमान केलो.
तीट गंधावरी कपलाक लावपाचो काळो पदार्थ.ल्हान भुरग्यांक दिश्ट लागची न्हय देखून न्हाणयले उपरांत ताच्या पोल्याक आनी कपलाक तिटीचो ल्हानसो तिबो लावपाची चाल आसा.तांदूळ वा हेर धान्य जळोवन ताचेपसून तीट करतात.बाभळिच्यो सांगो सुकोवन ताच्या पिठ्यापसून तीट तयार करतात.गोंयांत चड करुन पणटी पेटत दवरुन तीन खुरांचेर वयर सपाट आयदन दवरतात.दिव्याच्या झोताची काजळी त्या सपाट आयदनाक लागता.ही काजळी उपरांत एंडेलान वा खोबरेल तेलान कालयतात आनी ताची तीट मागीर भुरग्यांक लायतात.मनशाच्या आंगाक तिबो,तीट,गंध,तेल,भस्म,उटणें सारके पदार्थ लावपाची प्रथा आसा.प्रसंगाप्रमाण ताका धर्मीक आदार दिवप जाता आसलो,तरी तांच्या उपेगा फाटल्यान वैजकी आदार आसपाची शक्यताय न्हयकारुंक जावंचिना .ह्या पदार्थाच्या आरोग्यवर्धक गुणांखातीर तांचो वापर जावपाची शक्यताय आसा.
पूरक नोंद-तिबो.
तीथःतनोति विस्तारयति चंद्रकलाम्,तन्यते चंद्रकलया इति वा चंद्रकलेची वाड करता ती,वा चंद्रकलेन जिचो विस्तार जाता,ती तीथ,अशी तिथीची व्याख्या आसा.चिंतामणी ह्या ग्रंथांत तिथीची आनीक एक व्याख्या ती अशी-
आदित्याद् विप्रकृष्टस्तु भागव्दादशंक यदा।
चन्द्रमाः स्यात्तदा राम तिथिरित्याभिधीयते।।
अर्थ-सुर्यापसून बारां अंश पयस वचपाक चंद्राक जितलो काळ लागता,तितल्या काळाक हे रामा,तीथ अशें म्हण्टात. तीथ म्हळ्यार चांद्रमानाचो दीस वा चांद्रमासाचो तिसावो वांटो.तीथ ह्या शब्दाचो उल्लेख वेदकाळांत वा ब्राह्मणकाळांत मेळना.कारण त्या
