Page:Konkani Viswakosh Vol2.pdf/120

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.

उपमान,संज्ञा आनी संज्ञीच्या संबंदाच्या ज्ञानान मेळ्टा.वा आप्त प्रमाण दोन तरांचे आसतात-दुष्टार्थ आनी अदुष्टार्थ.स्तोतां प्रमाण शब्द दोन प्रकाराचे आसतात-लौकीक आनी अलौकीक. न्याय ईश्वराचे स्त्तेक मानता आनी ते खातीर प्रमाण दिता-कार्यायोजन घृत्पादे पदात् प्रत्ययत श्रुते वाक्यात संख्याविशेषाच्च साध्यो विश्वविद्व्य ईश्वर सर्वगुण संपन्न,स्त्रष्टो,भर्तो आनी कर्ता आसात.न्यायदर्शन आत्माच्या बहुत्वाक मानता.आत्मो अणुस्वरुप आनी सनातन आसा.तशेंच ही चेतना दुखासुखाचो आदार आसा.न्यायदर्शनाक कारणभावाचो सिध्दांत असत्कार्यवाद म्हण्टात.हाका आरंभवाद अशेंय म्हण्टात .हाचे प्रमाण परिणाम वा कार्य आपल्या कारणान पयली सावन विद्यामान नासता.दरेक परिणाम नवो आसता.कारणां तीन तरांची आसात-समवायी,असमवायी आनी निमित्त.न्यायतत्त्वज्ञान,अनेकतावादी आनी यथार्थवादी आस.

वैशेशिक तत्त्वज्ञान वैशेशिक तत्त्वज्ञान पदार्थाच्या विशेशत्वा चेर भर दिता.यथार्थवादी,परमाणुवादी आनी अनेकतावादी आसा.हाचो प्रवर्तक कणाद,कणमुज,कणमुक,उलूक.आलुक्य वा कश्यप हे आसात.अन्न एकठांय करुन खावपी म्हणून कणाद हें नांव ताका पडलें,ताचो ग्रंथ कणाद.ताचेर प्रशस्तपादान पदार्थधर्मसंग्रह नावांचें भाश्य बरयलां.उदयन् आनी श्रीधर हे हेर वैशेशिक विद्वान जावन आसात. वैशेशिक न्यायाचो ज्ञानामीमांसेक मानून प्रत्यक्ष अनुमान.उपमान,आर्षज्ञान,स्मृती आदी प्रमाणांक आपणायतात.शब्दाक अनुमानाचो प्रकार मानतात.संशय,विपर्यय,अजध्यव्यसाय हांकां अवैध म्हण्टात .हांच्या तत्त्वमीमांसेंत सत्तेक पदार्थांत वर्गीकृत करतात.पद वा शब्दाच्या निर्दिश्टाक पदार्थ म्हण्टात.जे ज्ञेय आनी आभिधेय आसात ते पदार्थ आसात.पदार्थाचे दोन प्रकार आसात-भाव आनी अभाव,भाव पदार्थ 6 तरांचे आसात-द्रव्य,गूण,कर्म,सामान्य,समवाय आनी विशेश.द्रव्यां णव आसात-पृथवी,जल.अग्नी,वायू,आकाश,काळ,दिक् आत्मो आनी मनस,सुगंध,स्वाद,रंग,स्पर्श आनी शब्द.पयल्या पांच द्रव्यांत क्रमश खाशेले गूण आसात.आत्मो जायते आसात आनी एकामेकांसावन स्वतंत्र आसात.चेतना आत्म्याचो आकस्मिक गूण आसा.इत्सा आनी यत्न हे लेगीत ताचे गूण आसात.मन हें अंतर इंद्रिय.आत्मो सोडून हेर सगळी द्रव्यां भौतीक,सगळीं द्रव्यां सनातन आसात.तांचीं जोड द्रव्यां विनाशशील आसात. गूण द्रव्याजित आसतात.ते आत्मनिश्ठ नासतात.गूण भौतीक आनी अभौतीक आसतात.गूण चोवीस आसात.-रुप,रस,गंध,स्पर्श,शब्द,संख्या,गुरुत्व,विभागत्व,संयोग,वियोग,परत्व,अपरत्व,बुध्दी,सुख-दुख्ख,इत्सा,द्वेश,यत्न,धर्म,अधर्म,परिणाम,पृथकत्व,द्रवत्व,स्नेह,संस्कार.कर्मां पाच प्रकारचीं आसात-उत्क्षेपण,अवक्षेपण,आकुंचन,प्रसारण आनी गमन.भोवतेक चडशे सामान्य पदार्थांत मेळपी पदार्थ आसात.मनुष्यत्वाभशेन तो नित्य आसा.सामान्याचे तीन प्रकार आसात-परा,अपरा आनी परापरा. खाशेल्या सगळ्या पदार्थांचो व्यावर्तक पदार्थ आसा.तो सध्दीचो, खूब आनी वेगळावपाक जायना असो आसा.दोन अवियोग्य पदार्थांच्या संबंदाक समवाय म्हण्टात.देखीक-जशें वस्त्र आनी ताचे धागे.अभाव निशेधात्मक आसा.ताचे चार प्रकार आसात—प्रागभाव,प्रध्वंसाभाव,अन्योन्याभाव आनी अंत्यताभाव.

वैशेशिक परमाणुवादी आसात.पृथ्वी,जल,वायू आनी अग्नी हांचेसावन सगळे पदार्थ जाल्यात.हे ईश्वराक एक पुरुष विशेशाच्या रुपान मानतात.ईश्वर परमाणुभितर स्पंदन तयार करुंन सृश्ट जल्माक घालता.हे कर्म सिध्दांताक मानतात आनी अज्ञानाचो काळोख पैस जातकच मोक्ष मेळटा अशें म्हण्टात पूर्वमीमांसा मीमांसेचो अर्थ आसा पूज्यविचार.आदल्या तेंपार वैदिक कर्मकांडाचे व्याख्येक मीमांसा म्हणिल्लें पळोवंक मेळ्टा.ह्यावेळार मीमांसासेचो अर्थ आसा समिक्षात्मक गवेषता.मीमांसा दोन प्रकार आसातपूर्वमीमांसा आनी उत्तरमीमांसा .पूर्वमीमांसा,वेदाच्या पयल्या दोन वांट्याक म्हत्व दिता आनी तातूंतल्यान कर्मकांडाच्या नेमांची व्याख्या करता,जैमिनाचो जैमिनीसूत्र हो हाचेवयलो मोलादीक ग्रंथ आसा.हो वेदांतल्यान धर्माक म्हत्व दिता.हें यथार्थवादी आनी निरिश्वरवादी तत्त्वज्ञान आसा. शबरान जैमिनीसूत्रार भाश्य बरयलें.कुमारिल भट्टानूय ताचेर भाश्य केलें.ताचे तीन वांटे आसात.श्र्लोकवार्तिक,त्तत्रवार्तिक आनी टुपटिका.मंडनमिश्राचे विधिविवेक आनी मीमांसानुक्रमणी,वाचस्पती मिश्राचे न्यायकाणिका हे चड प्रसिध्द ग्रंथ जावन आसात.सुचरित मिश्र,सोमेश्वर,पार्थसारथी मिश्र,वेकार दिक्षीत हे हेर विद्वान आसात.हे कुमारिलाचे आसात.प्रभाकरान शबर भाश्यार बृहति ग्रंथ बरयलो.ताचेर मलिकनाथान भाश्य बरयलें.कुमारिला आनी प्रभाकर हांचे खेरीज मीमामसेचो आनीक एक तिसरोय संप्रदाय आसा.ताचो फुडारी मुरारी. जैमिनीन तीन प्रमाणां मानली-प्रत्यक्ष,अनुमान आनी शब्द.प्रभाकर हे तीन खेरीज उपमान आनी अर्थापत्ती हेय प्रमाणांक मानता.कुमारिल वयल्या पांचावावांगडाच अनुपलब्धीकूय प्रमाण मानता.म्हणण्याप्रमाण ज्ञान,आत्मो आनी मन हांचे संयोगांतल्यान निर्माण जाता. मीमांसा शब्द प्रमाणाक चड म्हत्व दिता.हाचे प्रकार आसात-पौरुषेय आनी अपौरुषेय .पयल्याक आत्मावाक्य आनी दुस्याक वेदवाक्य म्हण्टात.पयले अनुमानाश्रित आसा आनी दुसरें स्वता वैध आसा.वेदांची रचना देव मनशांकडल्यान जावंकना. ते स्वप्रकाशित आसात. तातूंत विधिवाद आर्थवाद दोनूय आसात. वर्ण आनी शब्द नित्य आसात. शब्दार्थूय नित्य आसात. वर्ण आनी शब्द नित्य आसात. शब्दार्थुय नित्य आसात. वैधज्ञान अर्थक्रियाकारी आसता.

प्रभाकर स्वता प्रमाण्य आनी अख्यातिवादाचो समर्थक आसा.पुण कुमारिल परत प्रमाण्यवाद आनी विपरितवादाचो समर्थक आसा.प्रभाराचे मीमांसेत ज्ञान सदांच वैध्य आसता.कुमारील हें मानीना.प्रभाकर त्रिपुटिवादाचो समर्थक जाल्यार कुमारिल ज्ञानातावादाचो समर्थक आसा. मीमांसादर्शनांत आत्मो.कूड,मन,बुध्द हांचे सावन वेगळी आशिल्ली एक सत्ता अशें म्हळां.आत्मे जायते आसतात.ते नित्य,सर्वगत,विभु,व्यापाक आनी द्रव्य आसात.आत्मोच ज्ञातो,कर्तो ,भोक्तो आसा.म्हणूनच आत्मो जड आसा.पूण कुमारिलाच्या मताप्रमाण आत्मो परायतरेन जड ना आसा.चेतना हाचो एक परिणाम आसा आनी ज्ञान एक क्रिया आसा.मीमांसक अनेकश्वरवादाचे समर्थक आसात.जैमिनीन ईश्वराविशीं मोनेपण धरलां.मीमांसेत धर्माचेर चड भर दितात.जैमिनीचे मताप्रमाण धर्म मनशाक क्रियाशिल करता.चोदनात्मक्षणोर्थो धर्म: कर्मां तीन तरेची आसतात-आवश्यक.वैकल्पिक आनी वर्जित. मीमांसा तत्त्वज्ञान यथार्थवादी आनी अनेकवादी आसा.हाचेप्रमाण जगत् सत्य आसा.संवसाराची सृश्ट जायना आनी पुराय विनाशूय