विज्ञानांतल्यान प्राप्त जाल्ल्या सिध्दांतांचें अध्ययन न्हय हें स्पश्ट जाता.
दुस-या एका मताप्रमाण तत्त्वज्ञान,विज्ञानाच्यो स्वयंसिध्दी वा पू्र्वमान्य भौतीक तथ्यांचें अध्ययन करता. द्रव्य,गूण,कारण,संबंद,अवकाश,साम्य ह्या अवघारणांचें प्रत्येक विज्ञान स्वयंसिध्द मानता ह्या आदारभूत अवधारणांचें अध्ययन कसलेंय विज्ञान करिना,म्हणून ताचें अध्ययन करपा खातीर तत्वज्ञानाचे जल्म जालो रसेल आनी अमेरिकन नवयथार्थवाद्यांचें म्हणणें आसा, तत्त्वज्ञान म्हळ्यार फक्त विज्ञानाच्या मूलभूत सिध्दांताचें अध्ययन ह्या अर्थान त्त्वज्ञान म्हळ्यार फक्त समीक्षा वा आन्वीक्षिकी
रशल भशेनूच दुसरो आनी एक तत्त्ववेतो अलेक्झांडराचें म्हणणें आसा,विज्ञान तत्त्वज्ञान हांचे भितर प्रयुक्त आशिल्ल्यो पद्दती एकूच आसाता दोनूय विश्लेशणाचो मार्ग ग्रहण करतात विज्ञान आनी तत्तज्ञाना भितर फरक करपाचोच जाल्यार,तांचे वणर्य विशय वेगळे आसात तत्तज्ञानाचें कथ्य सर्वसामान्य आसात देखीक-अस्तित्वाचें कारण,अवकाश,कारण,द्रव्य इत्यादिचें चरमस्वरुप हांचे विरुध्द वैज्ञानीक कथ्य विशिश्ट स्वरुपाचे आसतात तत्तज्ञानाचे विशय अनुभवातीत आसतात पूण वैज्ञानीक अनुभवाश्रित आसतात.
तत्वज्ञानाच्या ह्या अवधारणांत विज्ञान आनी तत्वज्ञान हांतूतलें अंतर स्पश्ट जायना चडशा तंत्ववेत्यां प्रमाण तत्वज्ञान आनी विज्ञान हीं दोन भिन्न प्रकाराचीं ज्ञानां न्हय,जाल्यार तत्वज्ञान निरर्थक थरता तत्वज्ञानाच्या सामान्य अनुमानांचें तथाकथित तार्कीक विश्लेशण विज्ञानावरवींच करु येता,हें ताचें कारण तत्वज्ञान सत्तामीमांसा आसूनपसून तें विज्ञान आसा,हें फकाण अशें अलेक्झांडर म्हण्टा तत्वज्ञान एकाच वेळार सत्तामीमांसा आनी विज्ञान आसूंक शकना विज्ञान मूर्त तथ्यां आनी तत्वज्ञान अमूर्त अवधारणांचें ज्ञान आसा
काण्ट सारक्या कांय विद्वानां प्रमाण तत्वज्ञान म्हळ्यार अनुभवाची सैध्दांतीक व्याख्या ताचे प्रमाण ईश्वर,आत्मो,स्वतंत्रता,अमरत्व,द्रव्य ह्यो अनुभवातीत आशिल्लो अवधारणां तत्वज्ञानाची ज्ञेय अनुमानां जांवक शकनात म्हणून तत्वज्ञान फक्त इंद्रियजन्य अनुभवांच्या सार्वभौम आकारांची तार्किक व्याख्या जावन आसा. ह्या अवधारणां भितरुय विज्ञान आनी तत्वज्ञान हांचे भितर गोंदळ जाता जर तत्वज्ञान अनुभवाची तार्किक व्याख्या वा ताच्या सार्वभौन आनी आवश्यक आकाराचो फक्त सोद आसा जाल्यार तें विज्ञानापसून वेगळें जावंक शकना विज्ञानाच्या निमण्या अवधारणांचो सोद विज्ञाना भितरुय घेवं येता हाचे खातीर तत्वज्ञाना सारकिल्या विशिश्ट गरज ना .
तार्किक वस्तुस्थितीवादी(Logical Positivists)सांगतात-तत्वज्ञान विज्ञानाच्या कथनांची तार्किक व्याख्या जावन आसा .हांतूत फक्त विज्ञानांत प्रयुक्त कथनांचे अर्थ स्पश्ट करुन दाखय़ल्यात अनुभवांकडेन कसलो संबंद आसा तें दाखयला हाचें प्रमाण कथनाचे दोन प्रकार आसात-निकषणीय(verifiable) आनी (unverifiable)अनिकषणीय निकषणीय कथनाचो हे स्वीकार करतात पूण अनिकषणीय कथनाक फकाण महण्टात .
हे मतप्रणालीचे टिकाकार म्हण्टात,जर तत्वज्ञान फक्त वैज्ञानिक अवधारणा आनी कथनांची व्याख्या आसा,जाल्यार तिका कांयच अर्थ ना तर्कशास्त्राचेर हें काम सोपोंव येता विज्ञानाच्या क्षेत्राणतूय अशें कार्य करुं येता. फुडल्या काळार तत्वज्ञानाच्या जाग्यार फक्त तात्विंक दृशिटकोन तितलो उरतलो,अशी मोरिस श्लिकान भविश्यवाणीय केल्यां. ए जे एअर हांचे सारकिले तर्कसंमत वस्तुस्थितीवाद्यां भाशेन विटगेनस्टाइन,ऑस्टिन आदि तार्किक विश्लेशण जावन आसा भाशेंत प्रयुक्त कथनां, शब्दांची व्याख्या करप,तांचे अर्थ आनी परस्पर संबंद स्पश्ट करप हीं तत्वज्ञानाचीं कामां जावन आसात. जर वाक्य आनी शब्द वस्तुस्थितीचें वर्णन करतात वा वेव्हारांत प्रयुक्त जातात जाल्यार तें सार्थक थरतात तत्वज्ञान म्हळ्यार फक्त भाशेची समिक्षा,शब्द,अवधारणा आनी वाक्यांचें तार्किक स्पश्टीकरण तत्वज्ञानांचें काम जावन आसा.
हे नदरेंतल्यान पळयलें जाल्यार तत्वज्ञान म्हळ्यार लागीं लागीं व्याकरणूच कशें जालां चड बरें आनी परिपूर्ण सुवेवस्थित व्याकरणाक संवर्धित केल्यार तत्वज्ञानाची गरज ना.
ह्या सगल्या दृशिटकोनांपसून वेगळी,तत्वज्ञानाची जी सामान्य अवधारणां शेंकड्यांनी वर्सांपासून चलत आयल्या ती अशी आसा -तत्वज्ञानांत सत्य वा अनुभवातीत तथ्यांची मीमांसा जावन आसा तत्वज्ञानांत सत्य वा सत्तेची अचधारणा करतात आनी ताका सत्ताभास वा असत्यापसून वेगळें करतात .ह्या अर्थान तत्वज्ञान,तत्वदर्शन वा सत्तामीमांसा जावन आसा. भारतीय तत्वज्ञानाक ह्याच अर्थान दर्शन वा निमणे सत्तेचें ज्ञान अशें म्हळां दर्शनां परस उच्चतम ज्ञान आशिल्या ज्ञानाक लागून निश्रेयस वा मोक्ष प्राप्ती जाता. यदभ्युयिकं जैव नि श्रेयसिकमेव च।सुख साधयितुं मार्गं दर्शयेत् दध्दि दर्शनम ।।
तत्वज्ञानाच्या उपरोल्लोखित विभिन्न अवधाराणांच्या परिक्षणांतल्यान अशी म्हायती मेळटा,तत्वज्ञानचे दोन पक्ष आनी दोन कार्यां आसात हाचो प्रथम पक्ष सत्तात्मक आसा ह्या पक्षांत दर्शनशास्त्र परम सत्तेची परिकल्पना करता सत्ता म्हळ्यार किदें तत्व एक आसा काय अनेक जगत म्हळ्यार किदें ताची उत्पती कशी जाली ताचो शेवट किदें आत्मो म्हळ्यार किदें जीवन म्हळ्यार मरण म्हळ्यार किदें अनुभूत जगत हीय एक मात्र सत्ता आसा काय ताचे भायर आनीक किदें आसा ह्या तरेचे जायते प्रस्न तत्वज्ञानांत उपरासूंक शकतात आनी तांच्यो जापोय सुचोवंक येता
तत्वज्ञानाचो दुसरो पक्ष असात्तात्मक आसा हातूंत सान्त अणभब आनी ताचे भितर येवपी दर एक तथ्याचें विश्लेशणात्मक अध्ययन करुं येता . ज्ञानमीमांसा, नीतीशास्त्र, सौंदर्यशास्त्र, तर्कशास्त्र, मूल्यमीमांसा, समाजदर्शन, भाशादर्शन,तशेंच व्याकरण,अणभव,कला,राज्य,राजनीती ,कायदो,पदा र्थ,मन,आदी तत्वज्ञान शास्त्रांचे विभिन्न असत्ताशास्त्रीय पक्ष आसात.
तत्वज्ञान,हें एके तरेन विश्लेशणात्मक,संश्लेशणात्मक अशें कठीण ज्ञान वा विवेक जावन आसा. हाचो उदेश विचार वा ज्ञानांत सुवेव्स्था स्थापीत करप होच आसा मनीस हो ज्ञानप्रदान प्राणी ज्ञान मेळोवप हो ताचो मुखेल सभाव ज्ञान विकासशील आसाता,सामान्य अणभव,विज्ञान आनी तत्वज्ञान हे ताचे विभिन्न स्तर आसात
सामान्य अणभव प्रत्यक्षाश्रित आसतात जांचे भितर आमकां तथ्यां वा वास्तुंचें इंद्रियज्ञान मेळटा पूण मुखेल करुन सामान्य अणभवांत विरोधाभासाक आमकां तोंड दिवंचे पडटा जेन्ना आनी वस्तुंचे गूण,संबंद आनी विंगड विंगड विरोधाभासाच्या संदर्भान योग्य विचार करुंक लागतात,तेन्ना आमचें ज्ञान वैज्ञानिक जाता उपरांत वैज्ञानीक
