Page:Konkani Viswakosh Vol1.pdf/850

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.

सवण्याचे जिबेंत कमी स्नायू आशिल्ल्यान हालचाल कमी आसता.थोडीं सवणीं आपल्या गळ्याच्या स्नायुचो उपेग करून जीब भायर काडूंक शकतात.पोपटाची जीब तेलकट स्त्राव आशिल्ल्यान मोव आसता.

Tongue-Konkani Vishwakosh.png

सस्तन प्राण्यामंदीं जिबेची फुडली सुवात हाडाच्या सांगाड्यासावन खूब मेकळी आशिल्ल्यान ती जायतीं कामां करता.देवमासो अन्न चरवण करीना,म्हूण ताची जीब ताच्या शरीर मानान खूब ल्हान आसता.गायेसारकीं जनावरां चरता आसतना,तण जिबेन घट्ट धरतात आनी दातांनी तोडटात.घोडो जिबेचे हालचालीवरवीं तोंडांत कमी दाब तयार करून उदक ओडून घेवंक शकता.माजर,सुणें आदी जनावरां,आपलें आंग निवळ करपाक जिबेचो ब्रशाभशेन वापर करतात.मुयांक खावपी प्राणी आपली लांब चिकट जीब भायर काडून तांकां धरतात. स्पर्श आनी रूच समजुपाचीं ज्ञानेंद्रिया जिबेच्या पृश्ठभागार आशिल्ल्यान तोंडांत घेतिल्ले अन्न गिळचें काय भायर उडोवचें,हें थारावपाक मदत करतात. रचणूक (Structure):जीब,आडव्या,उब्या आनी तिरप्या स्नायुंच्या धाग्यांची केल्ली आसा.तिचें मूळ सोडल्यार उरिल्ले सुवातीर श्लेश्मपटाल,तिच्या स्नायूंक घट्ट लागिल्लें आसता.जिबेचे फुडले सुवातीर ल्हान ल्हान तोंकां वयर सरिल्लीं आशिल्ल्यान ती विलोदाभशेन दिसता.तिचो फाटलो वांटो गुळगुळीत आसता.लाळ वा थुकी तयार करपी ग्रंथी तोंडांत आपलो स्त्राव ओतयतात.तेपासत सगळे जिबेचेर थुकयेची एक थर आसता.ते भायर तिच्या पृश्ठभागार थुकी तयार करपी ल्हान ल्हान ग्रंथी आसतात,म्हूण जीब सदांकाळ ओली आसता.जिबेचे फुडले दोन-तृतीयांश सुवातीर ल्हान ल्हान पांच तरेच्यो पिंडिका (papillae)आसतात.सगळ्यांत व्हडल्यो परिघावृत पिंडिका (circumvallate papillae)८ ते १२ आसातात.त्यो इंग्लीश V अक्षराच्या आकारान मांडिल्ल्यो आसतात.हातूंत पयले तरेच्यो रूचिकलिका (taste buds),दुसरे तरेच्यो पिंडिका कवकरूप (fungiform),तिसऱ्यो तंतुरूपी (filiform),चवथ्यो शंकाकार (simplices)आनी पांचव्यो पानाच्या आकाराच्यो (foliate)आसतात.शंकाकार पिंडिका,कवकरूप आनी तंतुरूप पिंडिकांमदीं तश्योच लागसार आसतात.पिंडिकांक रगताची खूब पुरवण जाल्ल्यान त्यो तांबड्यो दिसतात.जिबे फाटल्यान दोनूय कुशींनी समांतर अश्यो पानां आकाराच्यो (foliate)पिंडिका दिसतात.तंतुरूप पिंडिका सोडून उरिल्ल्या सगळ्या पिंडिकांचेर रुचिकलिका आसतात.

रुचिकलिका(taste buds):जिबेच्या पृश्ठभागावेली मदली सुवात सोड्लयार उरिल्ल्या सगळेकडेन रूचिकलिका आसतात.वाटकुळ्या रुचिकलिकेंमदीं दोन तरेच्यो कोशिका वा पेशी आसतात: १.आदार दिवपी (supporting)आनी २.संवेदनाक्षम (sensory).तांची मांडणी सत्रांच्या शिरांसारकी आसता.रुचिकलिकेक एक बारीक बुराक आसता.ताका रुचिरंध्र (tastepore)म्हण्टात.तातूंतल्यान एक बारीक केंसासारको भाग वयर सरिल्लो आसता.रुचिरंध्रांत पातळ गेल्लो पदार्थ,ह्या केंसासारक्या भागाचें उत्तेजन करून ती संवेदना मज्जातंतूंतल्यान मेंदवाक पावयता आनी रुचीची जाणविकाय करून दिता. जिबेच्या पोंदाक मदीं लांब पड्डो आसता.ताका जिबेचो लगाम (Frenula of tongue)म्हण्टात.तो,जीब फाटले वटेन ताळ्यांत पडपाक आडखळ करता.लगाम ल्हान आसल्यार जिबेची हालचाल बरी जायना आनी गिळपाक,उलोवपाक त्रास जाता.जिबेच्या दोनूय कुशींनी इच्छानुवर्ती (voluntary)स्नायू आशिल्ल्यान इत्सेप्रमाण जिबेची हालचाल करूं येता.हे स्नायू दोन तरेचे आसात: १.भायले २.भितरले.भायल्या स्नायुची सुरवात जिबेभायर हेरकडेन जावन,ते जिबेंत सरतात.तोंडांतली जीब भायर काडपाक,हे वाटेन ते वाटेन हालोवंक,सकयल आनी फाटीं ओडपाक,गिळ्पाक हीं सगळीं कार्यां करपाक ह्या भायल्या स्नायूंचो आदार लागता.भितरल्या स्नायुंच्यो चार तरा आसतात.तांचेखातीर जिबेचो आकार बदलूंक शकता. जिबेच्या रगताची पुरवण जिबेचे रोहिणीतल्यान (artery)जाता.अंतरग्रीवानीलेंतल्यान जिबेंतलें रगत परत वता.जिबेच्या स्नायुंची हलाचाल मेंदवासावन भायर सरिल्ल्या बाराव्या तंत्रिका वा मज्जातंतूंसावन जाता.फुडले दोन तृतीयांश सुवातीची संवेदना मेंदवासावन भयार सरिल्ल्या पांचवे तंत्रिकेसावन आनी फाटले एक तृतीयांश सुवातीची संवेदना,जिव्हाग्रसनी तंत्रिकेसावन मंदवाकडेन पावता.फुडले सुवातींतली रुचिसंवेदना जिव्हाग्रसनी आनी धावे तंत्रिकेंतले स्वरयंत्रशाखेसावन मेंदवाकडेन पावता. जिबेचे विकार:शरिरांतल्या संतुलनाचें रूप तोंडांत दिसता,म्हूण रोगपरीक्षेक तोंड तपासपासावन बरोच आदार जाता.जिबेचो रंग फिकट गुलाबी आसता.विखबाधा,पोशणाच्या उणावाक लागून टायफॉइड जोरांत पंडूरोगांत,भायले पिडेंत ह्या रंगांत बदल जाता.तेचपरी एक थरूय ताचेर जमता.तुटक्या दांतांच्या घर्शणाक लागून टी.बी.,कॅन्सर ह्या दुयेंसांक लागून जिबेचेर घाय जावंक शकतात.जिबेक सूज येवं येता: १.तीव्र (Acute)आनी २.चिरकारी (Chronic).जिबेच्या मुळाक तीव्र सूज आयल्यार उस्वास घेवंक आडखळ जाता.तेखातीर प्राणी घुस्मटून मरूंक शकता.ही सूज कसल्या कारणाखातीर आयल्या,हें समजून घेवन रोकडोच उपचार करचो पडटा.चिरकारी सूज पंडूरोग (Anemia)आनी व्हीटामिनांच्या उणावक लागून जाता.व्हीटमीन बी कॉंप्लेक्स उणें जाल्यार चिरकारी सूज येता.ताचेर हें व्हीटामीन दिल्यार रोकडोच गूण येता.जिबेचे सकलेवटेन,खूब फावट थुकी आडखळिल्ल्यान थुकयेग्रंथीची वाट सांठून फुगता आनी गांठ तयार जाता.ताका अध:जिव्हा पुटी म्हण्टात.जिबेच्या कॅन्सराचें प्रमाण बायलांपरस दादल्यांत चड आसता.ताची सुरवात ल्हव ल्हव तो वाडटा आनी ताचीं मुळां खाडकेसकयल्या आनी दाडवणाच्या कोनशाचे गांठीमेरेन पावतात.उपरांत त्यो गांठी मोट्यो जातात.अध:जिव्हा,गांठी,अर्बुदां आनी कॅन्सराचेर आईंचेर शस्त्रक्रिया करचि पडटा.भारतांत तंबाकू आनी पान खावपाचें प्रमाण चड आशिल्ल्यान ह्या कॅन्सराचें प्रमाण खूब आसा. -डॉ.पूर्णानंद अवदी संदर्भ:१.Churchill Livingstone,Gray's Anatomy,New York,1989. २.Haswell T.S.,A Text book of Zoology,Vol.2 London; ३.Saunders W.B,Text Book of Histology,Philadelphia,1985

जीव:भारतीय तत्वज्ञानांतली एक संज्ञा.जीव आनी आत्मो ही पर्यायी उतरां आसात.विंगड विंगड दर्शनांत जीवाच्यो विंगड विंगड व्याख्या मेळटात. जीवा संबंदी सगळ्यांत पूर्विल्लो विचार भूतचैतन्यवाद ह्या स्वरुपांत आयला.चार भूतांच्या संयोगांतल्यान मनशाचें शरीर घडटा.वयले प्रक्रियेंतल्यान घडिल्लें शरीर म्हळ्यारच आत्मो वा जीव आसता अशें भूतचैतन्यवाद्याचें म्हणणें आसा.उपनिषदां,जैन आगम आनी बौध्द पिटक हातूंत ह्या मताचो पूर्वपक्ष म्हूण उल्लेख केल्लो मेळटा.बृहदरण्यकांत विज्ञानघन चैतन्य हें भूतापसून उत्पन्न जाता आनी