फुसलावणेक लागून ऱ्हायनलॅंड प्रजासत्ताकाची निर्माणी जाली;पूण थंयच्या नागरिकांच्या विरोधाक लागून तें चड काळ तिगून उरलेंना.२३ जून १९१९ दिसा जर्मनीन व्हार्स्याची कबलात मानून घेतली.३१ जुलय १९९१ दिसा वायमार संविधान लागू जालें.कम्युनिस्ट आनी तांचे विरोधक हांचे मजगतीं ल्हान व्हड झुजां जावंक लागलीं.मर्चात सर प्रांतांत बंड जालें,पुण तेंय मोडून उडयलें.वायमार संविधानाप्रमाण जर्मनी हें प्रजासत्ताक राश्ट्र म्हूण घोशणा जाली.अध्यक्षाची वेंचणूक राश्ट्रीय थराचेर जावन ताची मुदत सात वर्सांखातीर थारायली.पूण वायमारचें संविधान लागू करपाखातीर,जाय तशी संद मेळूंक शकलीना.व्हर्सायची कबलात मान्य करून घेतिल्ल्यान तांचेआड लोकामदीं वायट मत निर्माण जालें.जर्मनीचो हेर युरोपीय राश्ट्रांनी अपमान केला,अशी भावना लोकामदीं खर जावंक लागली.बिस्मार्कान निर्माण केल्ले राश्ट्रीय पक्ष काबार जाले.अर्थीक मळाचेर जर्मनीची परिस्थिती सामकीच इबाडली.देशाभितर नवे पक्ष आनी नव्यो संघटना निर्माण जावन वायमार प्रजासत्ताक आनी व्हर्सायचे कबलातीक खर विरोध करूंक लागल्यो.१९२५ त वायमार प्रजासत्ताकाचो अध्यक्ष एबर्ट हाका मरण आयलें.१९२७ त देशाचो मुखेल फुडारी हिंडेनबर्ग हाणें पयल्या म्हाझुजांतल्या पराभवाचो धिक्कार केलो. इतले मजगतीं नॅशनल सोशलिस्ट पार्टी (नाझी)ह्या पक्षाची शक्त दिसानदीस वाडत वताली.तांणी बव्हेरियांत उठाव करपाचो यत्न केलो,पूण तांकां जैत मेळ्ळें ना.ह्या पक्षाचें फुडारपण हिटलर हाचेकडेन आशिल्लें,ताणें नवें राश्ट्रवादी तत्वगिन्यान मुखार मांडपाक सुरवात केली आनी देशांतल्या कितल्याशाच लोकांचें फाटबळ मेळयलें.जर्मन राश्ट्राक पर्थून एकदां सगळ्यांत बळिश्ट करपाचें ताचें सपन आशिल्लें.नाझीवाद हे ताचे विचारसरणेन सगळेवटेन येस मेळोवंक सुरवात केली.हाचेपयलीं ताणें बंड करून प्रजासत्ताक मोडपाचो यत्न केल्लो,पूण तो फळादीक जावंक नाशिल्लो.१९३० त जाल्ल्या वेंचणुकांनी हिटलराच्या नाझी पक्षाक भोवमत मेळ्ळें.ताचो व्हर्सायचे कबलातीक आशिल्लो खर विरोध,हें ह्या जैताचें मुखेल कारण आशिल्लें.तांणी कम्युनिस्टांक विरोध करूंक सुरवात केलो.इतले मजगतीं हिंडेनबर्गान सगळीं सुत्रां आपल्या हातांत दवरून हिटलराच्या पक्षाक फाटीं ओडपाचो यत्न केलो;पूण १९३३ त हिटलराची वाडत वचपी श्क्त मतींत आयिल्ल्यान हिंडेनबर्गाक,हिटलर हो जर्मनीचो चॅन्सलर म्हूण घोशणा पडली. नाझी कामगार संघटनेन वंशभेद आनी राश्ट्रीय प्रस्नांचेर कामगारांमदीं फाटबळ मेळयलें.१९२९ सावन संवसारीक अर्थीक मंदीचो जर्मनीचेर वायट परिणाम जाल्लो.हिटलरान लोकांक एक नवी आशा दाखोवन कम्युनिस्ट आनी हेर संघटनांक काबार करूंक सुरवात केली.मार्च १९३३ त,जाल्या वेचणुकांनी पर्थून नाझीक भोवमत मेळ्ळें.१३ मार्चाक संसदेन सरकाराक हुकुमशाय अधिकार दिवपी कायदो मानून घेतलो.हाचो परिणाम म्हूण जर्मनींत फकत नाझी हो एकूच पक्ष अस्तित्वांत उरलो.दुसऱ्या खंयच्याच पक्षाची थापणूक म्हळ्यार राजद्रोह थारलो.२ ऑगस्ट १९३४ दिसा हिंडेनबर्गाक मरण आयलें आनी हिटलर जर्मनीचो राश्ट्राध्यक्ष जालो.१९३५ त हिटलरान व्हर्सायची कबलात उक्तेपणान न्हयकारली.जर्मनी आनी ऑस्ट्रिया एकठांय हाडपाखातीर नाझी पक्षान कट करून ऑस्ट्रियाचो चॅन्सलर डॉल्फास हाचो खून केलो; पूण इटलीच्या धोरणांक लागून ऑस्ट्रिया आपले सत्तेखाला हाडप जर्मनीक शक्य जालें ना.हिटलरान जर्मनीत सक्तिचे लश्करी शिक्षण दिवंक सुरवात केली.१९३८ मेरेन जर्मनीकडेन खडेगांव सैन्य,आर्विल्लीं शस्त्रां आनी फुडारिल्लें विमानदळ तयार जालें.त्याच वर्सा ऑस्ट्रियाचेर घुरी घालून जर्मनीन तो देश जिखलो.चेकोस्लोव्हकियांतल्या जर्मनांक राखण दिवपा निमतान जर्मनीन थंयच्या कारभारांत लक्ष घालूंक सुरवात केली.सप्टेंबरांत सुडेटन वाठारचेर जर्मनांनी आपलो शेक पातळायलो.मार्च १९३९ त,बोहेमिया आनी मोरेव्हिया हेय वाठार आपले सत्तेखाला हाडले आनी पोलंडावांगडा अनधिकृत झूज सुरू केलें.३ सप्टेंबर १९३९ दिसा पोलंडचे राखणदार ह्या नात्यान इंग्लंड आनी फ्रांसान जर्मनीआड झूज सुरू केलें आनी दुसऱ्या संवसारीक म्हाझुजाक सुरूवात जाली.हिटलर आनी स्टॅलिन हांचेमजगतीं हाचेपयलींच जर्मनी-रशिया झुजबंदीची कबलात जाल्ली. सुर्वेक जर्मनीक फकत फ्रांस आनी इंग्लंड ह्या दोन देशांवांगडा झूज करचें पडलें.जर्मनी,इटली आनी जपान हांची एकवटीत शक्त बरींच जैतां मेळोवंक लागली,तशें ह्या तीनूय राश्ट्रांचें बळगें उणें जावंक लागलें.फ्रांस आनी इंग्लंड हांच्यो वसाहती संवसारभर आशिल्ल्यान तांकां थंयसावन अत्र आनी लश्कर हांची पुरवण जाताली.पूण ह्या तीन राश्ट्रांची परिस्थिती तशी नाशिल्ली.अमेरिकेचें फाटबळ इंग्लंडाक आशिल्ल्यान थंयसावनूय बरोच पालव इंग्लंडाक मेळटालो.फ्रांसाचो पुरायपणान पराभव जालो आनी झुजबंदीची कबलात मोडून २२ जून १९४४ दिसा हिटलरान रशियेचेर घुरी घाली.जर्मनीचो इश्ट जपान हाणें अमेरिकेआड खडेगांठ झूज उबारलें.१९ डिसेंबर १९४४ दिसा जर्मनीन अमेरिकेआड झूज सुरू केलें.पूण सगळ्या वटांनी जर्मनीचेर घुरयो घालून इश्ट राश्ट्रांनी तांचें बळगें उणें करून सोडलें.१९४५ मेरेन इश्ट राश्ट्रांनी जर्मनी आनी बर्लिन शार आपल्या सैन्याच्या नियंत्रणाखाल हाडलें. झुजांतल्या पराभवाचो धसको घेवन हिटलरान ३० एप्रिल १९४५ दिसा आत्महत्या केली.ताचेपयलीं ताणें डमिरल डनिटस हाका आपलो वारसदार नेमलो.८ मे दिसा इंग्लंड आनी अमेरिकेन आनी ९ मे दिसा रशियान झूज सोंपिल्ल्याची घोशणा केली.जर्मनीचे चार वांटे करून अमेरिका,रशिया,इंग्लंड आनी फ्रांस हांच्या सैन्यान थंय आपलें नियंत्रण दवरलें.२५ फेब्रुवारी १९४७ दिसा इश्ट राश्ट्रांनी प्रशियाचें राश्ट्र बरखास्त करून थंय सॅक्सनी,आनहाल्ट,ब्रांडनबुर्ग,मेक्लनबुर्ग आनी थुरिजिया हीं राज्यां निर्माण केली.उदेंत वाठारावटेन सोव्हिएत रशियाचो शेक उरलो,जाल्यार अस्तंत वाठारवटेन हेर इश्ट राश्ट्रांचो.निमाणे १९४९ त देशाचे दोन कुडके जाले आनी उदेंत जर्मनी अशे देश निर्माण जाले. अस्तंत जर्मनीचें संघराज्य प्रजासत्ताक अस्तित्वांत आयल्या उपरांत १९४९ त,आडनोअर हांगचो पयलो चॅन्सलर जालो.१९५४ त हो देश पुरयपणान सार्वभोवमत जालो.१९६३ त आडनोअर निवृत जालो आनी एरहार्ट चॅन्सलर जालो.आडनोअरच्या फुडारपणाखाल जर्मनीन आपली बरीच उदरगत केली.१९६१ त विली ब्रांट चॅन्सलर जालो,ताणें उदेंत जर्मनीवांगडा कबलात केली.१९७४ त ब्रांटान राजीनामो दिलो आनी हॅल्मुट श्मिडट चॅन्सलर जालो.१९८२ त जाल्या वेचणुकांनी हॅल्मट कोहल चॅन्सलर म्हूण वेंचून आयलो.आयजमेरेन हांगा तोच चॅन्सलर आसा. उदेंत जर्मनी १९४९ त स्वतंत्र राश्ट्र जाल्याउपरांत थंय विल्हेंस्म पीक.पयलो राश्ट्राध्यक्ष जालो.ह्या सरकाराची थापणूक जाल्याउपरांत थंयसावन रशियान सैन्य फाटीं घेतलें.जून १९५३ त,हांगा कामगारांची व्हड प्रमाणांत निदर्शनां जाली.पूण रशियन सैन्याच्या पालवान ती काबार केलीं.१९६४ त रशिया आनी उदेंत जर्मनीन इश्टागत आनी एकामेकांक पालव दिवपाची कबलात केली.हांगा एकाच पक्षाचें सरकार चलतालें आनी १९७१ त एरिक हॉनेवर हाची देशाचो फुडारी म्हुण नेमणुक जाली.आयजमेरेन तोच हांगाचो मुखेली जावन आसा.१९७३ त उदेंत जर्मनीक अस्तंत जर्मनीवांगडा संयुक्त राश्ट्रांभितर प्रतिनिधित्व मेळ्ळें. झुजापयलीं एकवटीत जर्मन राश्ट्राची बर्लिन ही राजधानी आशिल्ली.झुजाउपरांत राश्ट्रावांगडा हे राजधानीचेय दोन वांटे जाले.भुगोलीक नदरेन हें शार पुरायपणान उदेंत जर्मनींत आसा, पूण ताच्या दोन वांट्यांतलो अस्तंत बर्लिन हो वाठार अस्तंत जर्मनीचे सत्तेखाल येता. १९५३ तल्या निदर्शनाउपरांत उदेंत बर्लिनांतल्या जर्मन लोक विहडा प्रमाणांत अस्तंत बर्लिन हांगा वचून रावूंक लागले. निर्वासीतांचे हें व्हड
Page:Konkani Viswakosh Vol1.pdf/821
Appearance