चामुंडा सुरवात करतात आनी स दीस मेरेन खंड पडूंक दिनासतना गायतात. भुरण्यांक भुतां, खेतांची बाधा जावची न्हय म्हूण भुरगें जल्मतकच तवो वाजोवन आवाज करतात. सव्या दिसा वा नांव दवारपाच्या वेळार भुरयांक थंडी जावची न्हय म्हूण ताच्या पोटार लोखणाचे पट्टेन दाग दितात चामार लोक मेल्ल्याक जळयतात वा पूरतात आनी श्राध्द वाडटात. धाव्या दिसा ज्ञातिभोजन आसता. मेल्ल्या मनशाचो अात्मी घरांत भॉवता अशी समजूत आशिल्ल्यान, ज्या घरांत कोणाकूय मरण आयलां तें घर संोडटोत. आसता. पंचायतीच्या मुखेल्याक चौधरी, सरपंच, प्रधान ही नांवां आसून तो वंशपरंपरेन चलून आयिल्लो पंचायतीचो मुखेल आसता. जेन्ना एकाद्रो धवी पगडी, सवाय रुपया आनी नाल्ल नव्या मुखेल्याक भेट देितात. ह्या प्रसंगार जमिल्ले लोक खूब सोरो पेितात आनी तो दीस मनयतात. जाती भितल्लीं झगडीं, चोरयो, व्यभिचार अानी जातीचे नेम मोडपासारख्या महत्व उणें जालां, तेभायर ह्या काळांत चामाराची राबितीय सगळ्याक आशिल्ल्यान आनी खासा करून शारांत आशिल्ल्यान जाती पंचायतीची हे सेवा करपी बारा बलूतेदारांनदीं चामाराचो आस्पाव जातालो. भारताच्या चडशा भागांनी चामार लोकांची वसती आसा. तातूंत भितर बिहार, उत्तर प्रदेश, बंगाल, पंजाब, मध्य प्रदेश, राजस्थान, गुजरात आनी महाराष्ट्र हांगा तांची संख्या व्हड प्रमाणांत आसा, दक्षिण भारतांतले द्रविड जमातींत लेगीत तांचे अस्तित्व दिश्टी पडटा. जडाव करताली तर जिनगर घोड्याचीं जिनां, पखाली करताली अशी माहेिती रत्नागिरी गॅझेटेियरात मेळटा. गॉयांत चामार गांवावेल्यान पडेिल्लीं नांवां लायता. देखीक वाडकार, पार्सेकार, मांद्रेकार आनी हेर चामार आपल्या गांवघरा येवन वसती करून रावपाक लागले. गोंयच्या चाभाराची एक खाशेली गजाल म्हळ्यार ज्या गांवांत किरिस्तांव गॉयांत चामारांची लग्नाची पध्दत हेर हिंदूवरींच आसता. घडलेंना तर ते हेरकडेन चली सीदतात. साडेसात वा साडेबारा रुपया हुंडो अनी जावपी सासूमांयक साडी नाल्ल दिवन मायपणाचो मान राखतात. लग्नाचो विधी चड करून व्हकलेच्या घरांत जाता. पयलों बायलेक मनांत आयल्यार घोवाक सोडपाक मेळटालो पूण घोवाक बायल सोड़पाक मेळनासली. सद्या ही चाल अस्तित्वांत ना. गॉयांत रुमड, जातात. जेन्ना, गोंयांत चामाराची लग्न जाल्ली चली गुरवार जाता तेन्ना तिका जेवण दितात. धा दिसांची सुयेर पाळटात. भटाकडल्यान भुरण्याचे
कोंकणी विश्वकोश : १ शुध्दी करतात. पुरतात वा जळटात. धा दिसाचे सुतक पाळून इकराव्या दिसा शुध्दीकरण करतात. वसतिथीक वर्सश्राध्द जाता. त्या दिसा देवळांत प्रसाद घेवन मेल्ल्या आत्म्याक सोडोवन हुाडटात आनी घरच्या देव्हान्यांत ताची गोंयचे चामार हिंदूच्यो सगळ्यो परबो मनयतात. गॉयचे ग्रामदेव हेच तांचे कुलदेव आसतात आनी हेरदेवांकय ते भजतात. - कॉ. वि. सं. मं
चामुडाः चामुंडा ही एक शक्ती देवता. तिक दक्षाची चली ‘सती' म्हणूनयं वळखतात. सप्तमातृकांमदली ही एक देवता. ती त्रिगुणात्मिका आसून व्हड पराक्रमी आसा देखून सगळे देव संकश्टाच्या वेळार तिका शरणं वातात. चामुंडेच्या नांवाचे उत्पत्तीसंबंदान पुराणांत एक दंतकथा चलता ती अशीः शुभ-निशुभ दैत्यांनी इंद्राकडल्यान स्वर्गाचे राज्य जिखून घेतलें आनी तेन्ना देवांनी अंबिका देवतेक होरयली.अंबिकेन आपल्या पोटांतल्यान एक देवता निर्निली. भेटयल्यो. त्यावेळार अंबेिकेन तिका चंडाचे मूंड घेवन आयल्या म्हूण चामुंडेचे उत्पत्तीसंबंदान पुराणांत आनीक एक कथा आसाः पूर्विल्ल्या काळार महिषासुर ह्या दैत्यान इंद्राआड शंबर वसा झगडून मारलो, चामुंडा देवतेचे वर्णन पुराण ग्रंथांनी अशे आयलांः काली करालवदना विनिष्क्रान्तासिपाशिनी ! विचित्रखट्वाङ्धरा नरमालाविभूषणा । द्विपिचर्मपरोधाना शुष्कमांसातिभैरवा । । अतिवेिस्तारवदना जिक्हाललनर्भीषणा । निमग्नारक्तनयना नादापूरितदिङ्मुखा । अर्थ- उग्र भाव आशिल्ली, खडंग पाश, विचित्र खट्वांग आनी दिसपी, खोल आर्नी आरक्त नदर आशिल्ली. शंख नादान सगळ्यो दिका भरून उडोवपी अशी ही देवता. दक्षाच्या यज्ञ-कार्यावेळार, दक्षाकडल्यान अपमान जातकच घरा परती रुपाची किळस आयली आनी तिका ताणे मृत्युलोकांत वचून रावपाची आज्ञा केली. शंकराचे हे आज्ञेक लागून दक्षकन्या सती म्हळ्यार चामुंडा पृथ्वीर येवन रावली. अशी एक आख्यायिका आसा. चामुंडा आपल्या भक्ताक धाडशी करता. जादूगाराक ताच्या जादवांत कान कातरुन हे देवतेक दितात. ज्या गांवांतले लोक चामुंडा म्हळ्यार चामुंड देवतेक बोकडघाचो कान भेटयतात, त्या गांवांतली जनावरां
