ऋतूचक्र ३ ते ५ दिसांचें आसून ऋतूकाल २४ ते २८ दिसांचो आसता. ऋतूकाल सोंपचे आदींची २४ ते ४८ वरां गर्भधोरणेक योग्य आसतात. गर्भधोरणेचो वट्ट काळ ११ म्हयन्याचो आसता. घोडी व्हितकच चार ते अकरा दिसांनी परतून माजाक येता. सुमार चार ते स म्हयने घोडी पिलाक दूद दिता. सुमार वीस वर्सांची जायसर घोडी पिसांक जल्म दिता. एका वेळार एकच पील जल्म घेता. क्वचित प्रसंगार जुळे वा तिळे जल्माक येतात. पोसप आनी खावडः जेवणखाण, निवळसाण आनी फाव तशी सुवात घोडयांक बरे तरेन पोसपाचे नदरेन म्हत्वाच्यो गजाली आसात. घोडयांक सादारणपणान तबेल्यांनी वा घोडवळींनी दवरून पोसतात. तबेल्यांचीं दारां लांब- रूंद आसचीं पडटात. दोन घोडयांमजगतीं ऐस – पैस सुवात दवरतात. घोडयाची कात दिसाक दोन फावट धुंवन पुसून निवळ करतात. आयाळ आनी शोंपडी उदकान धुतात. चड वाडिल्ले केंस कापतात. ताच्या आंगाखाला सुक्या तणाचें हाथरूण घालतात. तें दर दिसा बदलतात. घोडयाच्या खुरांचो शृंगी भाग झिजचो न्हय म्हून ‘नाल’ मारतात. खावडःघोडयांक दितात ती खावड आनी ताची सरासरी अशीः
खावड सरासरी
भडिडल्लो ओट(धान्य) ५०.००%
हळडुवें भडिडलें धान्य १४.००%
गंवाचो आनी तांदळाचो कुंडो १०.००%
अल्फालफा पानांचे जेवण ५.००%
जवसाचें जेवण ७.५०%
आयोडीनाची प्रकिया केल्लें मीठ ०.५०%
गरम वाफ दिल्ल्या हाडांचें जेवण ०.५०%
मळी, काकय १२.५०%
-----------------
१००.००%
घोडयांक वयल्या पांवडयाचो सकस आनी समतुलित आहार वा खावड दिवप गरजेचें आसता. खावडीवांगडा योग्य तितलें उदक घोडयाक दिवचें पजटा. घोडे सागारणपणान स्वताच्या वजनाची १२% खावड खाता. उपेगःघोडयाचो पोशिल्लो प्राणी म्हून उपेग जायत सावन मनीसजिणेंत एक आगळीच क्रांती घडली. सुर्वेक घोडयाचो उपेग रथाखातीर जातालो. उपरांत ‘स्वारी’ करपाखातीर ताचो उपेग जावपाक लागलो. जड वाहनां वा जड म्हालाची हाड- व्हर करपाखातीरय घोडयाचो उपेर जावपाक लागलो. मुंबय शारांत पयलीं ट्रॅम ओडपाक घोडयाचो उपेग करताले. सद्द सर्तीखातीर तशेंच टांगो वा बग्गी ओडपाखातीर वापर जाता. इतिहासकाळार चडश्या सगळ्या झुजांनी घोडयाचो वापर जातालो. रोग आनी उपेगःघोडयाक हेर प्राण्यांभशेन जीव- जीवाणूंवरवीं संसर्ग जन्य रोग जातात. देखीक – वायरल, बॅक्टेरियल, स्पायरोकॅटल, मायकोटिक मेटाझोल आनी हेर. तशेंच पांय तिरपप, स्नायू दूखप, हाड मोडप, हीं दुखणींय घोडयाक जातात. तेभायर कातीचो, दोळ्यांचो, पचनक्रियेचो, मज्जातंतूचो रोगय घोडयांक जडटा. गर्मेचो, असमतोल जेवणाचो, शरिरीक तशेच रसायनीक प्रकियेचो घोडयाचेर परिणाम जाता. घोडयाक जावपी कांय संसर्गजन्य रोगांची नांवां अशीःइक्वीन एन्सीफालोमिस्लिटीस, अथ्रेक्स, गायलॅडर्स, टिटेनस, डोरीन, सुरा आनी हेर.
-डॉ. के. आर. शास्त्री.
घोसाळेः (मराठी- दोडका, शिराळें; हिंदी-जिगां, तोरी; गुजराती- घिसोडा, तुरिया; कन्नड-हिरेकाई; संस्कृत-कोष्टकी; इंग्लीश-रिज्ड (रिब्ड) गोर्ड; लॅटीन-लुफा अक्युटॅग्युला; कळू- कुकर्बिटेसी).
ही वाल मुळची भारत देशांतली. घोसाळें आनी माट्ट घोसाळें ह्यो वन्सपती एकाच वंशांतल्यो आसून तांची कांय शारीरिक लक्षणां एकसारकीं आसतात. पानां सादीं, एका फाटल्यान एक आनी पांच तें सात भागांनी वांटिल्लीं आसतात. पु. –पुश्प आनी स्त्री- पुश्प एकाच झाडार पानांचे खांचींत आसतात. पु. पुश्पाच्या घोसाक १० – २० फुलांची ताळी आसता. स्त्री-पुश्प एकूच आसता. फळ १४ – ३० सेंमी, लांब, देठाकडेन अशीर आनी तोंकाकडेन रूंद (फुगिल्लया भशेन) आसता. ताचेर धा, उब्यो घट्ट शिरो आसतात. कांय प्रकारांत ह्यो शिरो हय- न्हयश्यो आसतात. बियो थपकटयो १० – १२ मिमी. लांब आनी काळ्यो आसतात. तरण्या फळांची भाजी करतात. कांय फळां कोडूय आसतात. बी वांतिकारक, कोडू आनी रेचक आसता. कोडू फळां वखदी नदरेन उपेगी पडटा. तातूंत ल्यूफिन नांवाचें कोडूद्रव्य आसता. कामीण, खोकली, पातळ परसाकडेन जावप, दोळ्याचे विकार आदींचेर हीं कोडू फळां उपेगी पडटात. घोसाळ्याचीं पांना मूळव्याध (बीक), प्लिहाच्या spleen दुखण्यांचेर उपेगी पडटा. ताच्या पानांचो रोस भुरग्यांक दोळे योवपाच्या विखाराचेर वापरतात. मासिक पाळी बंद जावप आनी मूत्रविखरक्तत(मूत्रपिंडाच्या कार्यांत आडखळ आयिल्ल्यान रगतांत युरियाचो प्रमाण वाडून निर्माण जाल्ली अवस्था) हांचेर पानांचो काडो दितात. बियांचें तेल आनी पेंड विखारी आसता. पेंडींत नायाट्रोजन आनी फॉस्फरस आशिल्ल्यान सारें म्हणू तिचो उपेग करतात. बिहार राज्यांत घोसाळ्यांत सातपुतिया नांवाचो प्रकार दिश्टी पजटा. हे वालीक व्दिलिंगी फुलां येतात. ताका फळांचे घोंस येतात. एकलिंगी प्रकाराकडेन ह्या व्दिलिंगी प्रकाराचें कलम (गार्फ) करून काडिल्ल्या प्रकाराक पांचपटीन फळां येतात. हें पीक गिमांतूय काडपाक येता. शेतांनी भाजयेखातीर हे वालीची लागवड करतात. गोंयांत घोसाळ्याची लागवळ करूऩ तीं बाजारांत विकतात. हे वनस्पतीचें पीक पावसाळी आनी वांयगणी (गिमांत) अशें काडटात. मध्यम प्रकाराचें भुयेंत ३० सेंमी. व्यासाचे आनी १.५ मी. खोल फोंड काडून तातूंत भरपूर शेणाचें सारें घालून ४ – ५ बियो रोयतात आनी रोकडेंच उदक घालतात. बी किल्लतकच आळ्यांत दोन रोंपे दवरून हेर रोप काडून दुसरेकडेन लायतात. वालीक आदार दिवपाखातीर माटोव घालतात. दर धा दिसांनी वालीक उदक घालतात. लागवडी उपरांत सुमार देड म्हयन्यांत हे वालीक फळां येवंक लागतात. तीं व्हड जातकच तरनीं आसतनाच भाजयेखातीर काडटात सुमार स सप्तकां मेरेन हें काम चालू आसता
