पयलीं उतरां
कोंकणींतल्या पयल्या वयल्या विश्वकोशाचो पयलो खंड उजवाडाक हाडटना आमकां खोस जाता. गोवा विद्यापीठाचे पयले वयले उपकुलगुरू डॉ. बी. शेख अली हांच्या विचारांतल्यान, स्फूर्तींतल्यान आनी आदारांतल्यान कोंकणी विश्वकोश आकाराक आयला.
फाटल्या पंचवीस वर्सांत कोंकणीची सगळ्या वाटांनी उदरगत जायत वता. मुळाव्या शाळांतलें माध्यम म्हणून तिका मान्यताय दिली. माध्यमीक शाळांनी ती दुसरी वा तिसरी भास म्हूण घेंव येता. गोवा विद्यापीठाची स्थापणूक जाल्या उपरांत थंय तिचें खेरीत आसन निर्माण जालें. १९७५ वर्सा साहित्य अकादमीन तिका भारतांतली एक स्वतंत्र साहित्यिक भास म्हणून मान्यताय दिली. कोंकणी भाशा मंडळ, गोवा कोंकणी अकादेमी हांच्या वावराक लागून कोंकणींत पाठ्यपुस्तकां, व्याकरण, शब्दकोश तयार जाले आनी १९८७ वर्सा तिका सरकारी भाशेचो दर्जो मेळ्ळो. भाशेची उदरगत सगळ्या आंगांनी जाल्यारूच तिका पूर्णताय येता. साहित्याच्या मळार कोंकणीन फाटल्या २५ वर्सांत जाय ती उदरगत केल्या, हें जरी खरें आसलें तरी विज्ञानाच्या मळार तिणें अजून पावल दवरूंक ना. ते नदरेन गोवा विद्यापीठान १९८६ वर्सा येवजिल्लो आनी १९९२ वर्सा रुपांत हाडिल्लो हो कोंकणी विश्वकोश म्हळ्यार एक म्हत्वाचें तशेंच इतिहासीक पावल.
विश्वकोश म्हळ्यार अख्ख्या विश्वाक घाल्ली बौद्धिक भोंवडी. विश्वकोश म्हळ्यार गिन्यानाचें पुराय वर्तुळ-समस्त विश्वाक वेंगावपी. इंग्लीश उतर Encyclopaedia हातूंत तोच अर्थ अभिप्रेत आसा. मूळ ग्रीक उतंरां ‘कुक्लोस’ (वर्तुळ) आनी ‘पीडिया’ (शिक्षण, गिन्यान) हांचेवेल्यान तें घडलां.
विश्वकोश म्हळ्यार संवसारांतल्या गिन्यानाक धाकटुली प्रस्तावना. ती जाणविकाय दिता, अभ्यासाची दिशा दाखयता आनी मूळ ग्रंथाचो संदर्भ सांगता. थोड्याच वेळांत वाचपाक जाता अशी ती एक धाकटुली पुस्तक-कोठी.
तीन खंडांत फक्त तीन हजार पानांनी संवसारांतल्या सगळ्या गिन्यानाचो अर्क दिवप हो वावर, जितल्या कश्टाचो तितलोच जोखमीचो. तरीय आसतना सामान्य वाचप्याची आनी चडकरून कोंकणी वाचप्याची जिज्ञासा जितली भागोवंक जाय, तितलो आमी यत्न केला. ह्या विश्वकोशांत सगळ्याच विशयांचेर सगळेंच गिन्यान मेळचें ना, तरीय संवसाराच्या गिन्यानाचें जातूंत पडबिंब पडटा असो हो धाकटुलो हारसो. ह्या हारशांत पळोवन शिममेर नाशिल्ल्या ह्या गिन्यानाच्या वाठारांत ताका आपली वाट सोदून काडप सोपें जावंचे हो आमचो हावेस.
कोंकणी विश्वकोशाचो आंवाठ व्हड पूण आकार ल्हान आसल्याकारणान नोंदी संख्येन थोड्यो आनी लांबायेन ल्हान करच्यो पडल्यात. हाका लागून कांय विशयांची विस्कावणी पुराय तरेन जावंक पावना. वाचप्यांची भूक आनी जागयल्या ती पुराय आमच्यान भागोवंक जावंकना, हाची आमकां जाणविकाय आसा. पूण गिन्यानाची भूक केन्नाच भागना आनी ज्या वाचप्याक आनीक गिन्यान जोडचें आसा ताणें मुजरत संदर्भ ग्रंथाचो आदार घेवचो, वा हेर भाशांतल्या विश्वकोशांचो पालव घेवचो. ल्हान विश्वकोश करपाच्या वावरांत व्हडल्यो आडखळी येतात. एका विशयावेली पुराय म्हायती दिवपाक व्हड नोंद बरोवप सोंपें. पूण ल्हान नोंद बरोवप कठीण. खंयचें सोडचें आनी खंयचें घेंवचें हाचे तारतम्य गिन्यान आसल्याबदगर तें जायना. शिसलीभर अत्तर घडोवपाखातीर हजारांनी फुलांच्या पाकळ्यांचो उपेग करचो पडटा तशेंच संवसाराचें सगळें गिन्यान कांय पानांभितर बांदून दवरपाक हजारांनी पानां वाचचीं पडटात. सर्वसादारण मनशाक आनी चडकरून विद्यार्थ्यांक एकेचकडेन एकठांय केल्लें गिन्यान सहजतायेन मेळूंक जाय आनी ताची गिन्यानाची भूक थोडीतरी भागूंक जाय.
जशें, जशें गिन्यान वाडटा तसो तसो तरेकतरांचीं शास्त्रां आनी कला हांचो एकमेकां भितरलो संबंद ध्यान्यांत येता. एका विशयाचें नातें दुसऱ्या विशयालागीं आसता. हे संबंद इतल्या सोंपेपणान आनी इतल्या थोड्या वेळांत स्पश्ट करपाचें विश्वकोशासारकें दुसरें सादन ना. संवसारांतलें गिन्यान दिसपट्टें वाडत वता, संवसाराविशींच्यो आमच्यो कल्पना बदलत वतात, देखुनूच, ह्या विश्वकोशांत उक्तायलां तें गिन्यानाचें निमाणें स्वरूप अशें मानचें न्हय. खंयचोय विश्वकोश पुरायपणान अद्यावत् (up-to-date) आसना. कांय वर्सांनी नव्या गिन्यानाचो आस्पाव करून घेवपाक विश्वकोशाचे नवे आवृत्तीची गरज लागताली.
विसाव्या शतमानाच्या ह्या निमाण्या दशकांत विज्ञानाची वाटचाल खूब गतीमान जाल्या. तेचपरी संवसारांचें राजकी चित्र दर
