Page:Konkani Viswakosh Vol1.pdf/679

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.

इतिहासकारांक मेळ्ळां. ताचेवयल्यान गोंयच्या मराठी सहित्याच्या इतिहासाची वळख मेळटा.

काव्य: फादर स्टीफन्स हाचो ‘ख्रिस्तपुराण’ हो गोंयचो पयलो मराठी ग्रंथ असो सादारणपणान सगळ्या जाणकाराम्चो पयलीं समज आशिल्लो. पूण कृष्णदास शामा हाणें १५२६ वर्सा बरयल्ले ‘कृष्णचरित्रकथा’ हें १९ अध्यायी काव्य हो पयलो मराठी ग्रंथ हे सिध्द जालां. उपरांत गोंयांत मराठीतल्यान बरींच काव्य बरपावेळ जाली. ‘ख्रिस्तपुराण’ १६१४ वर्सा बरयिल्लें. एतिया द ला कुवा ह्या फ्रेंच पाद्रीन सेंट पीटरचेर १६२९ वर्सा पुराणग्रंथ बरोवन उजवाडायलो. नायकस्वामी (शंकर मंगेश नायक करंडे), आंतोनियु साल्दान्य हाचीय काव्य बरपावळ त्याच काळांत उजवाडाक आयली.

अठराव्या शतमानांत महेश्वर भट्ट सुखटणकर, ताचो पूत शिवरामशास्त्री उर्फ सोयरुभट्ट आनी नातू रघुनाथशास्त्री उर्फ भोरुभट्ट हांणीय धर्मीक स्वरुपाची काव्य बरपावळ केली. हरि पंडित, विठ्ठ्लकवी केरिकर हे कवी ह्याच काळांत जालें अशें मानतात. नामनेचो संत सोहिरोबानाथ आंबिये हो पेडणें तालुक्यातल्या मालपें गांवचो. ताचीय बरपावळ बरिच इंचेल्या पावंड्याची आसा.

एकुणिसव्या शतमानांत लक्ष्मण पांडुरंग केंकरे, बहुगुण अ. कामत वाघ, पांडुरंग दादाजी उर्फ पांडबा दुभाषी हीं नांवां मुखार येतात. दोंगरी हांगाचो कृष्ण जगन्नाथ भट्ट बांदकार, हिरबा नाईक सरदेसाई, राघोबा नायक सुजाक, रामचंद्र पांडुरंग वैध्य हांणीय बरीच काव्य बरपावळ केल्या.

सादारणपणान ह्या काळांतली काव्य निर्मणी भक्ति-गिन्यान-वैराग्य अअनएए पोरअन्या काव्य-पुराण-इतिहास हातूंतल्या प्रेरणा मेळिल्ली अशे आसा. माधव नारायण वैध्य, ‘हेममुक्त संवाद’ बरोवपी चिंतामण गणेश जोशी, रामचंद्र वामन नायक करंडेशास्त्री, ‘कुमारसन्मार्ग दीपिका’ सारकीं स्फुट काव्यां बरोवपी पेडनें हांगाचो दत्तत्रय तुकाराम शास्त्री पणशीकार, ‘मेघदूत’, ‘अमरकोश’ हांचो टिकाकार वासुदेवशास्त्री पणशीकार, ‘श्रीचंद्रेश्वर महात्म्य’, ‘देवीचरितामृत’ आदी ग्रंथांचो बरोवपी विष्णू रंगाजी शेळडेकर, रामकृष्ण अनंत काकोडकर, ‘अभंग कुसुमावली’ बरोवपी रुक्मिणीबाई केंकरे हींय नांवाम तेच काव्य परंपरेंतल्यान मुखार येतात.

विसाव्या शतमानांत गोंयच्या मराठी काव्याक वेगळी प्रेरणा आनी वेगळें स्वरूप मेळ्ळें. बाळकृष्ण भगवंत बोरकर, दामोदर अच्युत कारे, शंकर रामाणी, हांची पिळगी नवे उमेदीन काव्य बरपावळ करुंक लागली. विनायक स. सुखटणकर, पुरुषोत्तम मंगेश लाड हांणीय बरपावळ केल्या. ‘देमांद महात्म्य’ हें वि. का. प्रियोळकर हाचें आनी ‘मानिफेस्त पुराण’ हें ना. भा. नाईक हाचें विडंबनकाव्य गोंयच्या मराठी काव्यांत आस्पावतात. गोंयचे स्वतंत्रतायेउपरांत मराठी भाशेंतल्यान गोंयाम्त बरींच काव्य बरपावळ जाली. नरेंद्र बोडके, पुष्पाग्रज, सु. म. तडकोड, सुदेश लोटलीकर हे स्वतंत्रतायेउपरांतचे पिळगेंतले मुखेल कवी.

कादंबरी, कथा: कादंबरीच्या मळार पयलींच्या काळांत व्हडलीशी बरपावळ जल्ल्यांचें दिसून येता. विसाव्या शतमान पयलींच्यो भास्कर गोविंद रामाणी हाच्या नांवार उजवाडाक आयिल्ल्यो पूण रा. वा. ना. करंडेशास्त्री हाणें बरयिल्ल्यो ‘साध्वी तारा’ आनी ‘गंगी आणि सूर्यराव’ ह्यो कादंबर्‍यो उल्लेख करपासरक्यो आसात. विसाव्या शतमानांतले कादंबरी बरपावळींत वि. आ. कारापुरकर, रा. स. वागळे, सां. घ. कंटक, बा. भ. बोरकर, बा. द. सांतोस्कर, लक्ष्मणराव सरदेसाई, व्यं. अ. पै रायकर, र. वि. सरमळकर, मो. ग. रांगणेकर, चंद्रकांत काकोडकर, स. शं. देसाई, दत्तत्रय किर्तनी ही नांवां मुखेलपणान दिसतात.

कथेच्या मळार यशवंतराव सरदेसाई, शिवाजी दत्तू महात्मे, वि.स. सुखटणकर, लक्ष्मणराव सरदेसाई, जयवंत सरदेसाई, बा. भ. बोरकर, सां. घ. कंटक, बा.द. सातोस्कर, महादेवशास्त्री जोशी, जनार्दन शिंक्रे, हरि विठ्ठल देसाई, ना.के. शिरोडकर, काशिनाथ घोडे, व्यंकटेश अनंत पै रायकर, मनोहर हिरबा सरदेसाई, स्नेहलता वैध्य हांणी बरपावळ केल्या.

स्वतंत्रतायेउपरांत सुभाष भेंडे, वि.ज. बोरकार, अरुण हेबळेकर, यशवंत कर्णिक हांणी कथा-कादंबरीच्या मळार नामना जोडली. वासंती नाडकर्णी, सुरेश वाळिंबे, जणाधिश खांडेपारकर, लक्ष्मीदास बोरकर, जयराम पां. कामत, मुनीर शेख, ग. खं. पवार, सुधाकर प्रभू, डॉ. विठ्ठल ठाकूर, गुरुनाथ नाईक, ज्ञानेश्वर कोलवेकर, मुरलीधर कुलकर्णी, सुशांता नेसरीकर, हांणीय ह्या मळार आपापले परीन बरपावळ केल्या.
नाटक: स्वतंत्रतायेपयलीं कादंबरी आनी कथांपरस गोंयांत मराठी नाटकां बरोवप्याची संख्या चड आशिल्ल्याचे दिसून येता. एकुणिसाव्या शतमानांत कृष्णभट्ट बांदेकर हाणें नाटकां बरयिल्ल्याचें दिसून आयलां. तेच प्रमाण महाराष्ट्रांतलो व्हड नाटककार अण्णासाहेब किर्लोस्कर नोकरेच्या निमतान गोंयांत आसतना ताणें हांगा रावन नाटकां बरयिल्ल्याचें समजता.

विसाव्या शतमानांत आपलीं नाटकां उजवाडाक हाडपी कांय मुखेल नाटककार अशें आसात: नारायण अ. कामत, विश्र्वनाथ हेदे, माधव हेदे, कृष्णराव अस्नोडकर, रामचंद्र वैध्य, भीमाजी देश्पांडे, दत्तू काटकार, काशिनाथ विर्डिकर, ना. के. शिरोडकर, बा. शि. शिरवईकर, मो. ग. रांगणेकर, सखाराम पां. बर्वे, हरिविठ्ठल देसाई, रामचंद्र केणी, रमाकांत सरमळकर, काशिनाथ घोडे, अनंत र. टोपले, राजाराम वायंगणकर, शंकर पेडणेकर, वासुदेव वाघ.

स्वतंत्रतायेउपरांत नाटकांच्या बरपावळीच्या मळार वावुरपी लेखक म्हळ्यार चंद्रकांत पार्सेकर, जयानंद मडकईकर, सुहास सावर्डेकर, रमाकांत पायाजी, र.अ. टोपले, कृष्णा मोये, महाबळेश्वर रेडकर, साईदास आपटे आनी गोकुळदास मुळावी.

इतिहास, निबंध आनी प्रबंध: इतिहासाविशीं बरयल्लो पयलो ग्रंथ म्हळ्यार १७२१ तलो ‘कोंकणख्यान’. ह्या ग्रंथाच्या बरोवप्याचें नांव मेळना. हाचे उपरांत बहुगुण सदाशिव कामत वाघ (धाकलो) हाणे बरीच इतिहासिक स्वरुपाची बरपावळ केल्या. पध्दतीशीर स्वरुपांत ‘गोमंतकाचा इतिहास’ हो ग्रंथ १८७५ त यशवंत फोंडबा नायक दणाईत हाणें रामचंद्र गोविंद वागळे हाच्या पालवान बरोवन उजवाडाक हाडलो. रावराजे वासुदेव आत्माराम देशप्रभू आनी गोपीनाथ कुराडे हांणीय इतिहासिक पुस्तकां बरयल्यात. प्रो. पांडुरंग सखाराम पिसुर्लेकर आनी प्रो. अनंत काकबा प्रियोळकर हांणी इतिहासाविशीं बरीच बरपावळ केल्या. ह्या दोगांकूय तांचे बरपावळीक लागून नामना मेळ्ळ्या.

हेभायर विनायक रामचंद्र सरज्योतीशी, दत्तत्रय पै, बाळकृष्ण सावर्डेकर हांणी इतिहासाविशींची बरपावळ केल्या.

धर्मानंद कोसंबी हाणें इतिहासावेले आपले बरपावळीक लागून देशभर नामना मेळयली. हेभायर संस्था, देवस्थानां, हांच्या इतिहासांविशीं गोंयच्या बर्‍याच मराठी लेखकांनी बरपावळ केल्या.

गंगाराम गोविंद प्रभू सिनारी हाणें संस्कृतायेविशींचे लेख बरयल्यात. निबंद-प्रबंद पध्दतीची बरपावळ करपी बरेंच मराठी लेखक जावन गेल्यात. हातूंत इतिहासीक बरपावळ करपी कांय जानांची नांवां आसातूच; पूण कांय हेर मुखेल नांवां अशीं: शांबाराव सरदेसाई, रामचंद्र शंकर नाईक, जनार्दन विष्णू कामत, सुब्राव रा. सामंत, विठ्ठल सुखटणकार, शिवा फटू पै आंगले, यशवंत सूर्यराव सरदेसाई, व्यंकटेश रामचंद्र नायक, घन:श्याम मळकर्णेकर, मुकुंद सदाशिव शेळडेकर, पु.मं. लाड, ह.वि. देसाई, वामन रघुनाथ वर्दे वालावलकर (शणै गोंयबाब) हाचे ‘काही मराठी लेख’ हेंय पुस्तक उल्लेख करपासारकें आसा.

धर्म आनी तत्वगिन्यानाविशीं सुब्राय लक्ष्मण नायक शंखवाळकर, सदाशिव रावजी गदणीस, भार्गव सगुन कामत वाघ, श्री. मदिंदिराकान्त स्वामी, र. कृ. काम चंदगदकर, बाळकृष्ण र. पणशीकर, महादेवशास्त्री जोशी हांणी बरपावळ केल्या.