Page:Konkani Viswakosh Vol1.pdf/671

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.

दोन नायब राज्यपाम थोड्या काळाखातीर येवन गेले. गोंयचे अस्तित्व स्वतंत्र दवरचें काय ताका महाराष्ट्रांत विलीन करचें, ह्या प्रस्नाचेर गोंयांत बरोच व्हडलो बोवाळ जालो. १९६७ त, ह्या प्रस्नाचेर सार्वमत (ओपिनियन पोल) घेतलें. ओपिनियन पोलांत गोंयचे अस्तित्व स्वतंत्र आसूंक जाय, ह्या मतावटेन गोंयकारांनी कौल दिलो. ओपिनियन पोलांत वट्ट ३,१७,६३३ जाणांनी मतदान केल्लें. हांतूतल्या गोंयच्या विलीनीकरणाक १,७२,१९१ जाणांनी विरोध केलो जाल्यार १,३८,१७० जाणांनी विलीनीकरनाक तेंको दिलो. अशें तरेन गोंय एक केंद्रशासित प्रदेश म्हूण तचें स्वतंत्र अस्तित्व तिगून उरलें. इतलें मजगती गोंयचो नायब राज्यपाल म्हूण नकुल सेन आयलो. १९६७ त विधानसभेच्या ३० आनी लोकसभेच्या २ सुवातींखातीर वेंचणुको जाल्यो. ह्या वेंचणुकांनी महाराष्ट्रवादी गोमन्तक पक्षाक १६ सुवाती मेळून दयानंद बांदोडकार पर्थून मुखेलमंत्री जालो. युनायटेड गोअन्स पक्षाक १२ सुवाती मेळ्ळ्यो. १९६९ त गोंयांत पयलेच फावट १३ नगरपालिकांखातीर वेंचणुको जाल्यो. १९७२त जाल्या तिसर्‍या विधानसभा आनी लोकसभा वेंचणुकांनी महाराष्ट्रवादी गोमन्तक पक्षाकूच पर्थून जैत मेळ्ळे. दयानंद बांदोडकार मुखेलमंत्री जालो. १९७२ त शिशिरकुमार बॅनर्जी हो गोंयचों नवो राज्यपाल म्हूण आयलो. १२ ऑगस्ट १९७३ दिसा दयानंद बांदोडकाराक मरण आयलेम आनी ताचे सुवातेर शशिकला काकोडकार हिची मुखेलमंत्रीपदार नेमणूक जाली. १९७७ त गोंयांत पर्थून वेंचणुको जाल्यो. ह्या वेंचणुकांनी महाराष्ट्रवादी गोमन्तक पक्षाक जैत मेळून शशिकला काकोडकार मुखेलमंत्री जाली. शशिकला काकोडकार हिच्या आड तिच्या पक्षांतल्या आमदारांनीच बंड केलें आनी तिचें मंत्रीमंडळ गडगडलें. १९७९ त गोंयांत राष्ट्रपती राजवट आयली. ह्या वेळार प्रतापसिंह गिल गोंयचो नायब राज्यपाल आशिल्लो. १९८० त गोंयात ३० विधानसभेच्या आनी २ लोकसभेच्या सुवातींखातीर जाल्या वेंचणुकांनी पयलेच फावट महाराष्ट्रवादी गोमन्तक पक्षाक अपेस आयलें. २० सुवातो मेळोवन कॉग्रेस (अरस) सत्तेर आयली. प्रतापसिंग राणे मुखेलमंत्री जालो.

ह्या वेंचणुकां उपरांत रोखडोच कॉंग्रेस (अरस पक्ष), कॉंगेस (आय) पक्षांत विलीन जालो. १९८४ त जाल्ल्या वेंचणुकांनीय कॉंगेस (आय) पक्षाकूच जैत मेळ्ळें. प्रतापसिंग राणे पर्थून मुखेलमंत्री जालो. इतलेंमजगतीं प्रतापसिंग गिल हाचेफाटल्यान जगमोहन , के. टी. सतारवाला हे नायब राज्यपाल जावन गेले. मदल्या थोड्या काळाखातीर इद्रीस लतीफ ह्या महाराष्ट्राच्या राज्यपालान गोंयचो कारभार पळेलो. १९८४ त गोपालसिंग नायब राज्यपाल जालो. १९८६ त गोंयांत कोंकणी राज्यभाशा करची आनी गोंय घटक राज्य जावचें हाचेखातीर व्हडलें आंदोलन जालें. ५ फेब्रुवारी १९८७ दिसा कोंकणी गोंयची राज्यभास जाली आनी ३१ मे १९८७ दिसा गोंयाक घटकराज्याचो पावंडो प्राप्त जालो. जानेवारी १९९० त जाल्ले वेंचणुकेंत कॉंगेस (आय) पक्ष पर्थून सत्तेर आयलो.

राज्यवेवस्था: पोर्तुगेज गेल्याउपरांत गोंय, दमण आनी दीव हांचेवांगडाच दादरा आनी नगरहवेलीचें प्रशासन गोंयच्या राज्यपालावरवींच चलतालें. घटक राज्याचो पावंडो मेळचेपयलीं हांगा दमणचो एक आनी दीवचो एक धरून वट्ट ३० मतदारसंघ आशिल्ले. घटक राज्याचो पावंडो मेळ्या उपरांत दमण आनी दीव वेगळे जाले आनी गोंयच्या मतदारसंघाचो आंकडो ४० केलो. तशेंच दादरा आनी नगरहवेलीचें प्रशासन गोंयच्या राज्यपालांच्या हाताभायर उरुन थंय आतां केंद्रशासीतप्रशासन चलता. लोकसभेचे दोन मतदारसंघ जाल्यार राज्यसभेचो एक वांगडी वेंचपाचो हक्क गोंयांत आसा. सध्या गोंयांत ११ तालुके आसात. प्रशासनाचे नदरेन उत्तर आनी दक्षिण अशें दोन जिल्हे आसात. दरेक जिल्ह्याचे कारभार पळोवपाखातीर जिल्ह्याधिकारी आसात. तांच्या हातासकयल उपजिल्ह्याधिकारी आसतात. तालुक्यांचो कारभार मामलेदारांवरवीं चलता. व्हडल्या शारांनी नगरपालिका आसात. १९७९ मेरेन गोंयांत ११ नगरपालिका आशिल्ल्यो. नगरपालिकांचेर प्रतिनिधींची वेंचणुक दर पांच वर्सांनी जाता. गांवगिर्‍या वाठारांनी प्रशासन पंचायतीवरवीं चलता. १९७९ मेरेन गोंयांत वट्ट १८० ग्रामपंचायती आशिल्ल्यो. पंचायती आनी नगरपालिकांचेर विधीमंडळाच्या मंत्रीमंडळाचें नियंत्रण आसता. हे भायर राज्यकारभाराक आदार दिवपी गांवांतली एक म्हत्वाची संस्था म्हळ्यार कोमुनिदाद(*) ही बरीच पोरनी संस्था आयजमेरेन वावर करता.

न्यायवेवस्थेचो कारभार चलोवपाखातीर गोंयांत मुंबय उच्च न्यायालयाचे खंडपीठ आसा. पणजी हांगा आशिल्लें हें खंडपीठ म्हळ्यार गोंयचें सगळ्यांत उंचेल्या पावंडयावयलें न्यायालय आसा. हेभायर जिल्हो आनी सत्र न्यायालयां गोंयांत आसात. गोंयचें पोलीस यंत्रणेचें मुखेल केंद्र पणजी हांगा आसा. म्हत्वाच्या शारांनी पोलिस ठाणीं आनी हेर बरेचकडेन पोलीस चौक्यो आसात. इन्स्पेक्टर जररल ऑफ पोलीस हो गोंयचो पोलीसदलांतलो सजळ्यांत उंचेलो हुद्दो.

गोंयचें विधीमंडळ फकत एक घरचें आसा. हांगा फकत विधानसभा आसा. विधानसभेंत विधीमंडळ विधेयकां संमत करता. हीं विधेयकां राष्ट्रपतीचे वतीन गोंयच्या राज्यकारभार चलोवपी राज्यपालांवरवीं राष्ट्रपतीचे मंजुरीखातीर वतात. राज्यकारभार वेवस्थित चलचो हाकालागून मंत्रीमंडळाभीतर खातीं वाटप आसा आनी त्या त्या खात्याचो मंत्री तांकां वांटून दिल्लो कारभार पळेता. ह्या कामाखातीर तांकां मुखेल सचिव, त्या त्या खात्याचे उपसचिव आनी हेर अधिकारी पालव दितात.

येरादारी आनी संचारण: गोंयांत १९८२ मेरेन ५,७८६ किमी. लांबायेचे रस्ते बांदून जाल्यात. NH4A आनी NH17 हे दोन राष्ट्रीय महामार्ग गोंयांत आसात. रस्त्याच्या मार्गांतल्यान ‍गोंयचो भारतांतल्या बर्‍याच राज्यांतल्या मुखेल शरांकडेन संपर्क येता. गोंय-मुंबय, गोंय-मंगळूर, गोंय-पूणे, गोंय-बंगळूर, गोंय-हैद्राबाद हेसारकी थेट बससेवा आसा. १९८४ मेरेन गोंयांत ५६,१३० वाहनाम्ची नोंद जाल्ली. मुरगांव ते कॅसलरॉक मेरेन गोंयांत रेल्वेमार्ग आसा. ह्या रेल्वेमार्गाची वट्ट लांबाय ८२ किमी. आसून ताचेर १४ रेल्वेस्थानकां आसात. मुरगांव हांगा भारतांतलें सगळ्यांत व्हडलें सैमीक बंदर आसा. मांडवी, जुवारी ह्यो न्हंयो येरादारीखातीर बर्‍योच उपेगच्यो आसात. ह्या न्हयांतल्यान प्रवासी येरादारीवांगडाच खनिज संपत्तीची येरादारी व्हड प्रमाणांत जाता. साळ, कोलवाळ ह्योय न्हंयो येरादारीचे नदरेन म्हत्वाच्यो आसात. गोंयांत पयलींसावन न्हंयांतल्यान येरादारी चलता. फेरीबोटींनी जावपी येरादारीक लागून बर्‍याच वाठारांचो एकामेकांकडेन संपर्क येता. गोंय ते मुंबय अशीं बोंटीतल्यान बरींच वर्सासावन येरादारी चलता. पावसाचे चार म्हयने सोडल्यार मुंबय-गोंय (पणजी) बोटसेवा वर्सभर चालू आसता. गोंयांतल्यान मुंबय, दिल्ली आनी बंगळूर ह्या शारांनी विमान सेवेची वेवस्था आसा. हालींच्या काळांत कुवेटसावन थेट गोंयामेरेन विमानसेवा सुरू जाल्या. गोंयांत दाबोळी हो एकूच विमानतळ आसा.

१९८४ मेरेन गोंयांत २५६ डाकघरांची नोंद जाल्ली. त्याच वर्सा १२,४५६ दूरध्वनीचीय नोंद जाल्ली. गोंयच्या मुखेल शारांनी दूरध्वनी वेवस्था बरे तरेन जावची हाका लागून दूरसंचारण टॉवर आसात. गोंयात आकाशवाणी पणजी हें रॅडिओ केंद्र आसा. ताचेवयल्यान कोंकणी, मराठी, इंग्लीश, पोर्तुगेज आनी हिंदी भाशांतल्यान कार्यावळी जातात. दूरदर्शन केंद्र, आल्तिनो, पणजी हांगा २३ जून १९९० दिसा सुरु जालें. मुंबय दूरदर्शनाच्यो कार्यावळी गोंयांत प्रसारीत जातात. हालींच गोंयच्या दूरदर्शन केंद्रावयल्यान दिसाक अर्दवर अशीं कोंकणी कार्यावळ वितरायतात. हें प्रसारण पनजी हांगाच्या रिले केंद्रावयल्यान जाता. गोंयांत ३ इंग्लीश, ४ मराठी आनी १ देवनागरी कोंकणी अशीं दिसाळीं उजवाडाक येतात. हे भायर ह्या सगळ्या भाशांतल्यान विंगडविंगड विशयांक ओपिल्लीं बरींच नेमाळी गोंयांत उजवाडाक येतात. प्रेस ट्रस्ट ऑफ इंडीया, युनायटेड ट्रस्ट ऑफ इंडीया हांचे वांगडा बर्‍याच राष्ट्रीय