गुलाम आसलो.
भारत सोडून अस्तंत आशिया, युरोप आनी मुसलमानी राष्ट्रांनी गुलामगिरी चलताली. अस्तंत आशियांत बॅबिलोनियांत चार हजार वर्सां पयलींसावन गुलामगिरी चलताली, अशे उल्लेख मेळटात. झुजांत हरिल्ले लोक जैतिवंत जाल्ल्या राजाच्या राज्यांत गुलाम म्हूण वताले. सुमेरियन कायद्याप्रमाण पळून वचपी गुलामांक दंड जातालो. गुलाम विकतना आडखळी हाडटल्यांक ख्यास्त दिवपाविशीं नेम आसताले. सुमेरियन संस्कृतायेपरस हम्मूराबीच्या काळांतल्या गुलांमांचें जिवीत खूब कश्टाचें आसतालें. पूर्विल्ल्या ईजिप्तांत पिरॅमिड्स आनी मंदिरां बांदपाक गुलामांचो उपेग करताले. गुलामांक त्या काळार कसलेंच संरक्षण नासलें. कांय फावट धनयाकडल्यान मार-पेट केल्यार गुलाम पळून वताले. अशा गुलामांक आलाशिरो दिवप्याक हम्मूराबीन मरणाची ख्यास्त सांगिल्ली. तेखातीर धनी गुलामांक बरे तरेन वागयताले. तांकां इनामां दिताले. नवबॅबिलोनियन काळांत गुलामाक स्वातंत्र्य आसतालें. खूब जाण आपलो स्वताचो वेव्हार चलयताले. कांयकडेन तर गुलामांचो मालक गुलाम आसतालो. अस्तंत आशियांत गुलामांचो उपेग शेत आनी घराच्या वावराखातीर करताले.
युरोपांत पूर्विल्ल्या काळांत, ग्रीस देशांत गुलामगिरी चलताली, अशें दिसता. पूण गुलामगिरीच्या आरंभाविशीं उल्लेख मेळनात. होमराचें काव्य प्रमाण मानल्यार इ. स. प. १२०० ते ८०० वर्सापयलीं गुलामगिरी आशिल्ल्याचें दिसता. गुलाम मेळोवपाखातीर शेजारच्या राज्यांचेर छापे घालताले पूण त्या काळार गुलामांचो वेपार चलनासलो. गुलाम आपल्या धनयाच्या हाताखाला स्वताचो धंदोय करपाक शकताले. कांय फावट गुलाम स्वताचें मोल भरून मुक्त जाताले. ग्रीक तत्वज्ञ प्लेटो आनी ॲरिस्टॉटल हांणी गुलामगिरीचे चालीक समर्थन केलां. घरांतलीं कश्टाचीं कामां करपाक गुलामाची गरज आसा, अशें प्लेटो हाणें आपल्या ‘लॉज’ ह्या ग्रंथांत म्हळां. जे स्वताची उदरगत घडोवन हाडूंक शकनात ते गुलाम जातलेच अशें ॲरिस्टॉटलाचें म्हणणें आसा.
रोमन काळांत जो रिण पावोवंक शकना ताका गुलाम करपाची चाल आसली; उपरांत ती कायद्यान बंद केली. झूज, चांचेगिरी आनी मागाशिल्ल्या वाठारांतल्यान गुलामांची आयात करप, हे गुलाम मेळोवपाचे कांय मार्ग आसले. त्याकाळांत युरोपांत चडांत चड गुलाम पोसप हें प्रतिश्ठेचें लक्षण मानताले. हे गुलाम उदेंतेच्या राष्ट्रांतल्यान हाडटाले. फुडें चांचेगिरीचेर कडक उपाय काडलो. तशेंच झुजबंदीय केली. ताका लागून वंशपरंपरेन चलत आयिल्ले गुलाम दवरपाखेरीज दुसरो मार्ग थंय नासलो. युरोपांत गुलामांक लश्करांत भरती करून घेनासले. भौशीक अधिकारांच्या जाग्यांखातीरूय तांकां अपात्र थारायताले. कसबी आनी शिकिल्ल्या गुलामांक कारखान्यांत कामाक दवरताले तर हेरांक शेतांतलीं कांमां दिताले. न्यू कार्थेज (स्पेन) हांगा रूप्याच्या खणींत ४०,००० गुलाम कामाक आशिल्ल्याचो उल्लेख मेळटा.
मध्ययुगांतूय युरोपांत गुलामगिरीची चाल बरीच वयर सरली. इ.स. १४४४ त युरोपीय तारवट्यांनी आफ्रिकेंतल्यान सगळ्यांत पयलीं गुलाम हाडले. ते उपरांत पोर्तुगेजांनी गुलामांचो वेव्हार सुरू केलो. सॅव्हिला हें गुलामांच्या वेपाराचें थाणें जाल्लें. स्पेन आनी पोर्तुगालांत वर्णाविशींचो अभिमान नाशिल्ल्यान सगळी गुलाम – जनता त्या देशांत आस्पावल्ली. युरोपांतली मनीसबळाची वाडटी गरज भागोवपाक दक्षिण आफ्रिकेंतल्यान व्हड प्रमाणांत गुलाम हाडले. इ.स. १८०० मेरेन देड कोटी गुलाम थंय हाडले. डच, फ्रेंच, इंग्लीश, पोर्तुगेज लोक दर्याचे देगेर गुलामांचो वेपार करताले. मध्ययुगांत युरोपातलें गुलामांचें जिवीत कश्टाचें आसलें. तांचेर धर्मातरांची सक्ती जाताली. अमेरिकेंत तांकां सामकी सकयल्या पांवड्याची वागणूक मेळटाली. थंयचें जिवीत तांकां मान्य नासल्यार एक तर तांकां जीव दिवचो पडटालो वा जे गुलामगिरीक विरोध करतात, तांकां जिवेशीं मारताले अमेरिकेंत गुलामांची बंडां चड जावंक नात. पूण इंग्लीश, डच, फ्रेंच वसतींत गुलामाच्या बंडाचो भंय़ आसतालो. गोरे लोक आनी गुलाम बायलांच्या संबंदांतल्यान जाल्लीं भुरगीं गुलामूच थारतालीं.
मुस्लीम देशांत इस्लाम धर्माचे थापणुकेपयलीं अरबस्थानांतल्या देशांत गुलामगिरीची चाल आसली. इस्लामान गुलामगिरी सोंपोवपाचो आग्रो केन्नाच धरूंक ना, पूण गुलामांक बरे तरेन वागोवचें अशें ताचें म्हणणें आसलें. मुस्लीम आनी किरीस्तांव धर्मीयांत जी झुजां जालीं, तातूंत जिखून हाडिल्ले युध्दकैदी गुलाम जाताले. गुलाम बायलांक बादशहाच्या जनानखान्यांत दवरताले. गुलाम दादल्यांक घरकामाखातीर दवरताले. स्वतंत्र जाल्ल्या गुलामांक समाजांत आस्पावन घेताले.
गुलामगिरीन कश्ट करपी आनी त्या कश्टांचो भोग घेवपी अशा दोन वर्गांक जल्म दिलो. गुलामांच्या श्रमावरवीं गिरेस्त जाल्ले, स्वता कश्ट करप म्हळ्यार कमीपणाची आनी अपमानाची गजाल अशें मानपाक लागले.
फ्रेंच राज्यक्रांती उपरांत साम्राज्यवादी देशांत गुलामगिरी सोंपोवपाखातीर पयलेच खेप पावलां उबारलीं. मनशां मनशां भितर ऊंच-उणाकाचो भेद आसचो न्हय़ असो संदेश फ्रेंच राज्यक्रांतीन दिलो. एकुणिदाव्या शेंकड्याच्या पयल्या अर्दामेरेन ह्या विचाराक व्हडलोसो तेंको मेळूंक ना.
अमेतिकेंत नवी राज्यघटना जावन वीस वर्सां जातकच गुलामांचो वेपार करपाचेर बंदी घाली. इ. स. १८०७ त विल्यम विल्बरफोर्स आदिंच्या यत्नांत लागून ब्रिटिशांनी गुलामांचो वेपार बंद केलो. १८३३ त ब्रिटनांत गुलामगिरी सोंपोवपासंबंदी कायदो जालो. कोलंबिया, मेक्सिको, आर्जेंटिना ह्या देशांनी एकुणिसाव्या शेंकड्याच्या आरंभाअक गुलामगिरी आड कायदे केले. १८६१ ते ६५ ह्या काळांत अमेरिकेंत जाल्ल्या यादवी झुजांत जेन्ना अब्राहम लिंकनाक जैत मेळ्ळें तेन्ना गुलामांचो पुनर्जल्म जालो म्हळ्यार अतिताय जावंची ना. १८६३ त अमेरिकेचे राजघटनेंत तेरावी दुरुस्ती जावन गुलामगिरी चाल बंद उडयली. १८८५ बर्लिन परिशदेंत गुलामगिरी नश्ट करपासंबंदान आंतरराष्ट्रीय कबलात जाली. १९२६ त राष्ट्रसंघान गुलामगिरीआड परिशद आपयली. १८४८ त संयुक्त राष्ट्रसंघान मानवी हक्कांची सनद मानून घेतली. तातूंत गुलामगिरीक विरोध परगटायलो. १९५६ त गुलामगिरी नश्ट करपासंबंदी आंतरराष्ट्रीय कबलात जाली. आयजूय खर्याा अर्थान गुलामगिरी सोपूंक ना. कांय आशियाई आनी आफ्रिकी राष्ट्रांनी ती आपलें अस्तित्व तिगोवन आसा. भारतांत गुलामगिरी ब्रिटीश राजवट पावमेरेन चल्ली. १८११ त परदेशांतल्यान गुलाम हाडपाचेर बंदी घाली. १८६० त गुलाम विकप वा विकतो घेवप हो गुन्यांव थारलो.
- - को. वि. सं. मं.
गुलाल:
हिंदू लोकांत लग्नसुवाळो, होळी, चवथ आनी हेर परबांच्या दिसांनी वापरतात ते तांबडे रंगांचे पूडीक ‘गुलाल’ म्हण्टात. प्रेताचेरूय गुलाल उडोवपाची प्रथा कांय कडेन आसा.
तांदूळ, शिरगोळा, शेडी सारक्या वस्तूंचो बारीक पिठो करून आनी त्या पिठ्यांत तांबडो रंग घालून गुलाल तयार करतात.
गुलाल तयार करपाच्यो विंगड विंगड तरा आसात. जे वस्तूपसून गुलाल करतात, ती वस्त पयलीं कुटून उपरांत दात्यांत दळून वस्त्रगाळ पीठ करतात. हें पीठ तांबड्या रंगाच्या उदकांत घोळोवन कांय वेळ दवरतात. ह्या मिश्रणांत रंग भरतात. उपरांत हो ओलो पिठो वतांत सुकयतकच ताची पूड जाता.
तांदूळासावन तयार केल्लो गुलाल वयल्या पांवड्याचो तर शेडीसावन तयार केल्लो गुलाल सामको हलक्या पांवड्याचो अशें धरतात.
गोंयांत गुलाल एकामेकांचेर उडोवन मजा करपाची परब जांबावली (दामोदर संस्थान) आनी फातर्पे (शांतादुर्गा संस्थान) हांगा मनयतात. ही परब शिगम्याच्या दिसांनी येता. तेभाय़र गोंयांत चडश्या सगळ्या गांवांनी शिगम्या दिसांनी येता. तेभायर गोंयांत चडश्या सगळ्या गांवांनी शिगम्या दिसांनी म्हळ्यार होळये दिसा वा धुळवडी दिसा गुलाल
