आनी हिंदुस्थान ह्या देशांतल्या पोर्तुगेज वसाहतीखालच्या स्वातंत्र्यवादी संघटनांच्या फुडार्यांची तीन दिसांची एक परीशद भरिल्ली. तातूंत आंगोला, गोंय, मोसांबिक, सांतोमे, प्रिसिपी, गीने, काबुव्हेर्दी वसाहतींतले प्रतिनिधी हाजीर आशिल्ले. तातूंत नॅशनल कॉंग्रेस गोंय संघटनेचो अध्यक्ष ह्या नात्यान डॉ. गायतोंडेन वांटो घेतलो. उपरांत तो अमेरिकेक गेलो. थंय ताणें न्यूयॉर्क टाय्म्स आनी हेर नेमाळ्यांवरवी तशेंच आकाशवाणीवेल्यान गोंयचे प्रश्न लोकांमुखार मांडले. तेभायर फुडारी नॉर्मन थॉमस हाका तो मेळ्ळो आनी ताचेमुखार ताणें गोंयच्या प्रस्नाची गंभीरताय उक्तायली. ‘इंडियन काउन्सिल फॉर आफ्रिका’ हे संस्थेन २१ ऑक्टोबर १९६१ दीसा दिल्लीक विज्ञान भवनांत तीन दिसांचो परिसंवाद घडोवन हाडिल्लो. हातूंत आंगोला, मोसांबिक, गीने, टांझानिया, मोरोक्को, झांबिया, केनिया, रोडेशिया आदी वसाहतींच्या प्रतिनिधीवांगडा गोंयचो प्रतिनिधी म्हूण डॉ. गायतोंडेन वांटो घेतिल्लो. अहिंसक पद्धतीन वा संयुक्त राश्ट्रसंघावरवीं वसाहतीचे प्रश्न सोडोवचे ह्या विचार प्रवाहांक खर विरोध करून ताणें शस्त्राक शस्त्रान जाप दिवची पडटली, ह्या विचारप्रवाहाक पुश्टी दिली. डॉ. गायतोंडेक ताच्या सुटके झुजांतल्या वावराखातीर खूब भोवमान फाव जाल्यात. तेचपरी गोंयचो पयलो खासदार जावपाची संद दिवन भारत सरकारान ताचे सेवेची आनी कर्तुत्वाची दखल घेतली. ताचो राबीतो सद्या लंडन हांगा आसून कर्करोगाचेर ताचें संशोधन चालू आसा. ताणें ‘Portuguese Pioneer in India - spotlight on medicine' हें पुस्तक बरयलां. - प्रा. कमलाकर म्हाळशी
गायतोंडे, व्ही. एस्. : (जल्म : १९२४).
नामनेचो गोंयकार चित्रकार पुरोगामी चित्रकार पंगड-मुंबय, हाचो संंस्थापक वांगडी. सर जे. जे. स्कूल ऑफ आर्ट हे संस्थेतल्यान चित्रकारितेची पदविका घेतकच ताणें थंयच कांय काळ शिक्षक म्हूण वावर केलो.
ताची चित्रकला नितळ आनी सोबीत आसून तांतूतल्यान ताच्या तत्त्वगिन्यानाची गिरेस्तकाय दिसता. ताच्या चित्रांचे विशय विंगड विंगड जावन आसात. एक आगळी खोलाय मेळिल्ली ताची चित्रां, चित्रफळयेर जो आविश्कार उक्तावन दाखयतात, ताचेवेल्यान तो चित्रकारितेच्यो मर्यादा हुंपून गेल्लेवरी दिसता. भारतीय चित्रकलेच्या मळार ताचे चित्रकारितेचें व्हडपण सामान्या भायलें आसा.
मुंबय आनी दिल्ली शारांत ताचीं कितलींशींच स्वतंत्र चित्रकलेचीं प्रदर्शनां जाल्यांत. भारताभायर, भारतीय चित्रकला प्रदर्शन - व्हिला ह्युगेल, ग्रुप एक्झीबिशन, गॅलरी नंबर वन-लंडन, यंग एशियन आर्टिस्ट एक्झीबिशन - टोकियो ह्या चित्रपदर्शनांची ताणें आयजमेरेन वांटो घेतला. भारत आनी भारताभायर जायत्या नामनेच्या संग्रहालयांनी ताणें वावर केला. यंग एशियन आर्टिस्ट एक्झीबिशन टोकियो, हांगा ताका तस्त्रीप फाव जाली.
- कों. वि. सं. मं.
गार :
विभाग : (Division) - पृष्ठवंशी (vertebrates); वर्गं : (class) - सरीसृप (Reptile) ; गण : (order) - वारानोमोर्फा; कूळ (family) - वारानीदे/मॉनिटरस; जाती : (Genus) - वारानस् ; उपजाती - इंडोवानस; प्रजाती : (species) - वारानस बांगालेसीस. शास्त्रीय नांव : बंगाल मॉनिटर (Bengal Monitor).
पूर्विल्ल्या काळासावन अस्तित्वांत आशिल्लो एक सरपटपी प्राणी. ताची लांबाय सुमार २० सेंमी. ३ मी. मेरेन आसता. वजन २० ग्रॅम ते १३५ किग्रॅ. मेरेन आसू येता. ताची तकली तोंकार अशीर जायत वता. मान लांब आसता. ताच्या दोळ्यांक पातयो आसनात. दांत घट्ट आनी शेंपडी जड आनी लांब आसता. गाराची वयली कात दाट आनी खरखरीत आसून तिचेर वाटकुळीं खवळां आसतात. सकयली कात गुळगुळीत आनी दाट आसून तिचेर चवकोनी खवळां आसतात. खाडकेकडली कात पातळ आनी मोव आसता. सादारणपणान नर मादयेपरस घटमूट आनी बळीश्ट आसता. गाराचो रंग कुडीचे वयले वटेन पुडीकोराचो आनी पांचवोचार आसता. कुडीचे सकयले वटेनचो रंग धवसार हळडुवो आसता.
गार चडकरून कोणाचेच वाटेक वचना. जीव वाटावपा वेळार मात तें हल्लो करता. ताचीं बोटां, नाखटांसयत लांब आनी घट्ट आशिल्ल्यान कसलेय तरेचे जमनीचेर तें सोपेपणान चडटा. गार आपले जिबेचो वापर खास करून वास घेवपाखातीर करता. बळीश्ट पायांचो उपेग नेटान धांवपाखातीर जाता. गारां चडकरून उदकाभोंवतणी वा झाडांचेर रावतात. उक्त्या मळारूय कांय गारां सापडटात.
बंगाल मॉनिटर ही गाराची जात इराण, अफगाणिस्तान, भारत, श्रीलंका, ब्रह्मदेश, मलेशिया आनी जावा ह्या देशांनी सापडटा. हें गार १७५ ते २०० सेंमी. लांब, बारीक, हळडुवसार रंगाचें वा ताचे परस गाड रंगाचें आनी काळे दाग आशिल्ले आसता. तें झाडाचेर चडटा पूण ताका उदक आवडना. तें १० ते २० मी. उंचायेवेल्यान उडी मारपाक शकता. इंडियन मॉनिटर ही जात चडशी उदका भोंवतणी सांपडटा.
गारांच्यो कांय जाती आनी तांचे वाठार अशे आसात : डेसर्ट मॉनिटर - सहारा ते पाकिस्तान मेरेनच्या रेंवेच्या वाठारांत; नायल मॉनिटर - सहारा ते आफ्रिका; येलो मॉनिटर आनी केप मॉनिटर - आफ्रिका, पाकिस्तान ते बंगाल; टू बेंडेड मॉनिटर-बंगाल ते चीन, श्रीलंका, ऑस्ट्रेलिया (लांबाय:३मी.); कोमोडी ड्रॅगोन - कोमोडो जुंवी; शिमीटस मॉनिटर - न्यू गिनी; पापुवा मॉनिटर - न्यू गिनी; रफ नेकेड मॉनिटर - ब्रह्मदेेश, सुमात्रा. तशेंच ऑस्ट्रेलियांत वारि यागेटेड लिझर्ड, जायंट मॉनिटर, स्पन्सरस् मॉनिटर, मेर्टनस मोनिटर, मीचेल मोनिटर, शोर्टटेलड मॉनिटर (लांबाय : २० सेंमी.) ह्यो गारांच्यो जाती दिसून येतात.
प्रजनन : मादी फळटकच ती आपलीं तांतयां जमनींत पुरता वा झाडाचें घोलींत घालता. तांतयां ७ ते ५७ लेगीत आसतात. तीं मोव आसून रोखडींच फुटतात. तांतयां उबयतकच पेटे भायर सरतात, ते ३ ते ५ वर्सांनी व्हड जातात.
पोसप आनी खावड : कांय जाण हो प्राणी पोसतात. ऊंच दोंगरी वाठारांनी वाट सोदून काडपाक तांकां खास शिकप दितात.
चडशीं गारां किडे, शेड्डे, पिलां, नुस्तें, बेबे, शेवणीं, हुंदीर, जिवाणीं, तांतयां आनी ल्हान - मोटे जीवन खावन रावतात. मोटें गार ‘जायंट कोमोडो ड्रॅगन’ जनावरांचीं मडीं वा स्वतापरस व्हड जनावरांचे कुडके करून खाता. ताचें तोंड खूब मोटें वा रूंद आशिल्ल्यान सबंद जनावर लेगीत तें गिळपाक शकता. खाल्लें अन्न पचोवपाक ताका दोन दीस लागतात. ताचें उदक पियेवपाचें प्रमाण खूब कमी आसता.
