आसतात. जर हीं मुळां दुसर्या वर्साय तशींच वाडयलीं तर तीं घट जातात. शिंयाच्या दिसांनी तांचेर थंड हवामानाचो परिणाम जाता. अशे तरेन ह्या मुळांक कठीणपण येता. हें आदिकांड घट आसता.हे वनस्पतींत आशिल्लो अन्नाचो सांठो पानां, फळां आनी फुलां वापरतात. गाजराचीं पानां ती भागांनी वांटिल्ली आसतात. ह्या पानांक बारीक कोंकरी फुटिल्ली आसता. पयल्या वर्सा लांब देंठ आनी एकमेकांचेर पातळिल्लीं पानां वांटकुळो गुच्छ (Rosset) तयार करतात. गाजराचें फूल पांच पाकळ्यांचें आसता. हें फूल खूब विंगड विंगड गुच्छांत तयार जाता. हे गुच्छ सवण्याच्या घोंटेरावरी दिसता. गाजराचें फळ (बियां भरिल्ली चुडी) केंसाळ आनी ल्हान आसता. हें फळ विभेदनशील आासून विभाजक रेशेचेर फुटना. पूण ह्या फळाचेे दोन सम अर्दभाग करूं येतात. गाजराचे दोन प्रकार आसात : १. धवें बेल्जियन आनी हळडुवें बेल्जियन गाजर, जें गोरवाचें खास खाण जावन आसा. २. तांबडें गाजर : हें गाजर मनीस खावपाखातीर वापरतात. अ) युरोपियन आनी समशीतोश्ण कटीबंधांत जावपी गाजर, पातळ गर्भ आशिल्लें, सपाट आंगाचें आनी ल्हान केंस आशिल्लें आसता. ब ) आशियाई वा देशी गाजर व्हड आकाराचें केंसाळ आंगाचें, काळें आनी गोड आसता. युरोपांत नलिकाकार मुळां आशिल्लीं नेनटीस आनी ऍम्स्टरडॅम जातीचीं गाजरां तशेंच शंखाकृती मुळां आशिल्लीं चटने जातीचीं गाजरां मेळटात. ह्या गाजरांचें पीक बेगीन तयार जाता. ऑटमन किंग नांवाचें गाजर पुराय जावपाक चड काळ लागता. युरोपियन आनी देशी गाजराच्या संकरांतल्यान खास भारतीय पद्धतीचें ‘पुसा केसर’ हे गाजर तयार करतात. लागवड : सुमार अडेज ते पांच किग्र. बीं दर हेक्टराखातीर वापरतात. हें बीं पेरणी आनी ओंपणी पद्धतीन रोयतात. सुमार ७० % बियांचें अंकुरीभवन (germination) जाता. सुर्वेक १.२ ु १.२ मी. लांबायेचे वाफे तयार करतात. सुमार २५ टन शेण - गोबोर सारें (compost), ७५ किग्रॅ. नायट्रोजन, ६० किग्रॅ. फॉस्फोरस, ६० किग्रॅ. पॉटॅश दर हेक्टर जमनीखातीर वापरतात. दरेक बिये मजगतीं ५ ते ८ सेंमी. इतलें अंतर दवरतात. दोन ते चार दिसांत एकफावट वाफ्याक उदक दितात. १६ॅ से. ते २०ॅ से. उश्णतायेंत गाजराची पिकावळ बरे तरेन जाता. वयल्या कारणाक लागून गाजराचें पीक शिंयाळ्यांत घेवप फायद्याचें थारता. युरोपियन पद्धतीच्या गाजरांची जात २८ॅ से. परस चड तापमान आसल्यार फाव त्या प्रमाणांत वाडना. ह्या गाजराच्या मुळाक तीख वास मारता. रेंवट आनी जैव माती (organic soil) आसल्यार गाजराचीं मुळां बरे तरेन वाडटात. गाजराचें चडांत चड उत्पादन करपी देश अशे : चीन, रशिया, अमेरिका, पोलंड, जपान. उपेग : गाजराच्यो बियो मूत्रपिंडाचे विकार, गर्भाशयाच्यो वेदना हांचेर गुणकारक जावन आसात. सालाद आनी हेर जेवणाखाणाच्या पदार्थांत गाजर वापरतात. गाजराच्यो बारीक फोडी करून तांचो हालवोय करतात. बाजारांत ताजीं, सुकयल्लीं, गोठयल्लीं तशेंच खास प्रक्रियेवरवीं डब्यांत बंद केल्लीं गाजरां मेळटात. गाजरासावन काडिल्लो रोस सरबत करपाक वापरतात. युरोपांत गाजराचो काडो कामणीचेर दितात. गाजरांंत अ, ब, आनी क हीं जीवनसत्त्वां, साकर आनी लोखण हीं आसता. गाजर तरने वा उकडून खातात. जनावरांचे खावडीखातीर मुळां आनी पालो हांचो उपेग जाता. रोग आनी उपाय : ‘ओरगानोमरकुरीयलस’ नांवाचे प्रक्रियेन गाजराच्या बियांचेर उपचार करून त्या झाडाचेर जावपी ‘जीवाणूंचे खवळे’ (bactarial scab) नांवाचो रोग आळाबंदा हाडूं येता. तांब्याच्या चेतोनाशकाचो फवारो (copper fungicide spray) मारून गाजराची पानां लाशिल्ल्यावरी जावपी रोग आळाबंदा हाडटात. गाजराचेर जावपी चितो (Powdery Mildew) जड गंधकाचो फवारो मारून ना करूं येता. सूत्रकृमींक (Neematodus) लागून जावपी गाठ वा ग्रंथी तशेंच आखुडिल्लीं मुळां आनी धुंवरायल्ली माती (fumigating soil) मिथिल ब्रोमाइड वा इथिलीन डायब्रोमाइट हांचे भरसणेन आळाबंदा हाडूं येता. गाजराक किडे (weevil grubs) लागतात. हे किडे मुळांच्या आदारान जगतात. हाका लागून झाडां सुकतात. हे किडे मालाथायोन वा इंडोसल्फनच्या फवार्यान नश्ट करतात. - मिंगेल ब्रागांझा
गाज्दुसेक, डी. कार्लटन : (जल्म : ९ सप्टेंबर १९२३, यॉंकर्स - न्यूयॉर्क).
एक नामनेचो अमेरिकन शास्त्रज्ञ. ताणें १९४३त मिनेसोटा हांगाच्या रॉचेस्टर विद्यापीठाकडल्यान विज्ञानाची पदवी मेळयली. १९४६ त हार्वर्ड विद्यापीठाच्या वैजकी विद्यालयांतसून एम्.डी. पदवी मेळयली. ते उपरांत मंडळान ताची ल्हान भुरग्यांचो वैज (Paediatrician) म्हण शिफारस केली. कॅलिफॉर्निया तंत्रशास्त्र संस्थेंत १९४८त ताणें संशोधक म्हूण प्रवेश मेळयलो आनी विशाणुशास्त्राचो अभ्यास करपाक सुरवात केली. विशाणुशास्त्रांत संशोधक करून ताणें ‘मंद विशाण’ (Slow Virus) ह्या जंतूंक लागून ‘कुरू’ (Kuru) हो भयांकृत रोग जाता अशें सोदून काडलें. ‘कुरू’ हो रोग न्यू गिनींतल्या नरभक्षक कुळांतल्या कांय बायलांक जाता. जीं बायलां ‘कुरू’ रोग जाल्ल्या आपल्या हे सोयर्या बायलांचे मेंदू भक्षितात, तांकां हो रोग जाता. मंद-विशाणूंक लागून जावपी हो रोग फकत नरभक्षक बायलांकूच जाता, दादल्यांक जायना. सांसर्गिक रोगांची उत्पत्ती आनी प्रसार हांचेखातीर नवे यंत्रणेचे सोद लायिल्ल्यान १९७६ त गाज्दुसेक हाका शरीरक्रियाविज्ञान आनी वैजकी विशयाखातीर आशिल्लो नोबेल पुरस्कार अमेरिकन शास्त्रज्ञ बी. एस्. ब्लॅबर्ग हाचेवांगडा वांटून मेळ्ळो.
- कों. वि. सं. मं.
गाझियाबाद : उत्तर प्रदेश राज्यांतल्या मीरत जिल्ह्यांतलें म्हत्वाचें वेपारी केंद्र. लोकसंख्या : २,९२,००० (१९८१). हें शार दिल्लीसावन सुमार २१ किमी. अंतराचेर उत्तर ईशान्येक आसा. दक्षिणेचो राजा आसफशाह हाचो पूत वजीर गाझिउद्दीन हाणें ह्या शाराची थापणूक केली आनी ताका गाझिउद्दीन नगर अशें नांव दिलें. काळांतरान ताका गाझियाबाद म्हणूंक लागले. १८५७ त जाल्ल्या पयल्या भारतीय स्वातंत्र्य संग्रामात हे नगर देशभक्तांचें मुखेल थळ आशिल्लें.
कलकत्ता-लाहोर हो राश्ट्रीय महामार्ग गाझियाबाद शारांतल्यान वता. तेचपरी दिल्लीसावन कलकत्ता आनी मुरादाबादकडेन वचपी रेल्वेमार्गाचे फांटे ह्याच शारांतल्यान वतात. एकुणिसाव्या शेंकड्याच्या शेवटाक गाझियाबाद शारांत रेल्वेमार्गाची खूब वाड जाली. रेल्वेमार्गाची ही सुविधा पळोवन शेतकी मालाची हांगा व्हड बाजारपेठ जाल्या.
दिल्ली नगरच्या लागसार आशिल्ल्यान गाझियाबाद शाराची उदरगत जायत आसा. हांगा गंव, बाजरी, चामड्याच्यो वस्तू, धातुकाम आदींच्यो व्हड बाजारपेठो आसात. शेतकी उद्देग, लोखण, तिख्या वस्तू आदींचे कारखानेय आसात.
- कों. वि. सं. मं.
गाडगे म्हाराज : (जल्म : २३ फेब्रुवारी १८७६, शेणगांव - विदर्भ-अमरावती; मरण : २० डिसेंबर १९५६, अमरावती).
आर्विल्लो मराठी संत आनी समाजसुदारक. ताचो जल्म एका मडवळ समाजांत जालो. बापायचें नाव झिंगराजी आनी आवयचें नांव सखुबाई. आडनांव - जाणोरकर. भुरगेपणांतलें मूळ नांव - डेबूजी. १८८४ वर्सा बापूय भायर पडटकच, आवय सखूबाई ताका घेवन कुळारा गेली. डेबूजी थंय गोरवां राखपाचें काम करतालो. गोरवांक राखतना तो भजनां गायतालो. ताणें भुरग्यांची भजनी मंडलां स्थापन केल्लीं. मामाक
