मँगनीज धातुक: १९०५-१९०६ ह्या काळांत ऑटो आयर्झीक मायर आनी माणिकलाल ह्या उद्येगपतींनी गोंयांत मँगनीज धातुकाचें खणकाम करपाचो पयलो यत्न केलो. तांणी केल्ल्या खणकामाविशींची विस्तारान म्हायती मेळना. पूण तांचो उद्येग चड काळ चललोना आनी १९४५ मेरेन व्हडलीशी उदरगत जालीना.
मँगनीज धातुक खणकाम उद्येगाची सुरवात १९४५ त जाली आनी उपरांत तातूंत जायत्या उद्येगपतींनी वांटो घेतकच ह्या उद्येगधंद्याची रोखडीच भरभराट जाली. १९५० त २०,१४५ टनांच्या एका पार्सलाची पयली निर्यात जाली. १९५३ त ही निर्यात तेंगशेर पावली (२.०७ लाख टन). भारत सरकारान ४०% Mn कसोटीवयल्या उच्च प्रतीच्या मँगनीज धातुकाचे सांठे उणे जायत आशिल्ल्यान मँगनीजची निर्यात कमी जायत आसा. उद्येगाक सुरवात जायतपसून आयजमेरेन १६ लाख टन उच्च प्रतीचें धातुक (४५%Mn) आनी ३२ लाख कमी प्रतीचें मँगनीज धातुक तशेंच फेरूजिनस (ferruginous) धातुक (२८-३५% Mn) हाची निर्यात जाली.
जमनीवयल्या कुरवांवयल्यान मँगनीजच्या सांठ्याचो सोद लायतात आनी खणीचें काम जमनीवयले थर पोखरुन काडून करतात. ताच्या सांठ्याविशींची आनी धातुकाच्या पांवड्याविशींची अचूक म्हायती मेळप शक्य नाशिल्ल्यान आगाऊ नियोजन करपाक मेळना. सांठ्याच्या अनिश्चिततेक लागून ह्या lateroid सांठ्याचें खणकाम करप घुस्पागोंदळाचें आनी कठीण आसता. Drilling आनी deep pitting ह्या दोनूय पध्दतींच्यो समर्पक वापर करून मँगनीजचें खणकाम करतात. योग्य शुध्दीकरणाच्यो पध्दती वापरल्यार मालाचो पांवडो आनीकूय वाडोव येता.
खणकाम संस्था आनी निर्यात: सद्या गोंयांत ज्यो खणकाम संस्था काम करतात, त्यो सगळ्यो पोर्तुगेजांच्या मुस्तींत सुरू जाल्यो. १९८४ वर्सा मेळिल्ल्या ७६८ सवलतींतल्यो फकत १४८ सवलती चालीक लागल्यो. लोखणाक आयिल्लें मोल पळोवन कितल्याशाच उद्येगपतींनी गोंयच्या लोखण खणकाम उद्येगांत वांटो घेतलो आनी १९८० च्या दशकांत ह्या उद्येगाची भरभराट जाली. गोंयांत ल्हान, मध्यम आनी व्हड अश्यो तरेकवार उक्ते पध्दतीन खणकाम करपी खणी आसात. सगळ्यांत व्हडली खण सुमार १ दशलक्ष मी./यार्ड मेरेन खनिज उत्पादन करता. गोंयच्या खाजगी खणकाम उद्येगाक सगळ्यांत चड मागणी जपानी तिखें गिरणींकडल्यान सुमार ८ ते ९ दशलक्ष मी./ यार्ड धातुक मेरेन आसा. गोंयांतल्यान ज्या देशांक नेमान निर्यात जाता अशे हेर देश अशे रुमानिया, दक्षिण कोरिया, इटली, तैवान, संयुक्त अरब अमिराती. १९८१ सावन आग्नेय आशिया, मध्य उदेंत, उदेंत युरोपांतले सुमार १५ देश नेमान गोंयच्या लोखण धातुकाची आयात करतात. जपान, दक्षिण कोरिया, तैवान आनी अस्तंत युरोप हांगा गोंयच्या धातुकांची नेमान निर्यात जाता. हेर धातुकांची एम्. एम्. टी. सी. वरवीं निर्यात जाता. गोंयचें ९०% उत्पादन उच्च प्रतीचें (Sinter fines) धातुक आनी उरिल्लें १०% दिफळ्यांचें धातुक जावन आसा. १९८२ पयलीं दोन पॅलेट यंत्रसंचां (plants) वरवीं गोंयच्या लोखण धातुकाची निर्यात चलताली. पूण हे यंत्रसंच बंद जातकच लोखण धातुकाचे निर्यातींत थोडो उणाव आयलो. फाटल्या पांच वर्सांनी लोखण धातुकाचे दर ३७ टक्क्यांनी देंवल्यात. मध्यवर्ती सरकाराकडल्यान ह्या उद्येगांक मेळपी सवलतीय उण्यो जाल्यात.
उदका येरादारी वेवस्था: मांडवी, झुवारी न्हंयो तांचे फांटे आनी कुंभारजुवेंचो कालवो हांचेवरवीं गोंयच्या खनिजांची येरादारी जाता. मुगांव बंदरावेल्यान बार्जींवरवीं जावपी ही उदका येरादारी रस्तो आनी रेल्वे येरादारीपरस सवाय आसा. कुंभारजुवें कालवो, मांडवी आनी जुवारी न्हंयांक जोडिल्लो आशिल्ल्यान खास करून पावसाळ्यांत (जून ते सप्टेंबर म्हयन्यांत) खनिजांचें हाड-व्हर करप सोंपे जाता. पावसाळ्यांत फकत दीफळ्यांच्या धातुकांचें हाड-व्हर करप जाता, कारण पावसाक लागून बारीक पुडीचें धातुक ओलें आनी चिकट जावं येता. वट्ट खनिजांच्या उदका येरादारी मार्गाची लांबाय ६५ किमी. आसा. मांडवी न्हंयचेर ४६ आनी जुवारी न्हंयचेर २६ धातुकांचो माल चडोवपी धक्के आसात. गोंयांतल्या खणकाम उद्येगांत सद्या २१२ बार्जी येरादारी करतात. सगळ्यांत व्हड बार्जींची दरेकी १,८०० मॅ. टन माल व्हरपाची क्षमता आसा. सादारण बार्जींनी ५००-७०० मॅ. टन माल वता.
गोंयांतल्यान चडशा खनिजांची परदेशांत जावपी निर्यात मार्मागोवा ह्या म्हत्वाच्या बंदरांल्यान जाता. ह्या बंदरांत खणकाम निर्यात सुरू केल्यार सुमार शंबरांपरस चड वर्सां जावन गेलीं. १९५५ मेरेन ह्या बंदरांतल्यान ल्हान प्रमाणांत खनिजांचें हाड-व्हर जातलें. १९५९ त एका वराक १,००० मॅ.टन इतली क्षमता आशिल्लो धातुक माल भरपाचो यंत्रसंच हांगा बसयलो.
गोंयच्या ५०% खनिजाची निर्यात मार्मागोवा बंदरांतल्यान जाता जाल्यार ४०% मालाची निर्यात ४व खाजगी बोटींवरवीं जाता. खाजगी येरादारी करपी बोटींतली पयली बोट १९६९ त आयली, जाल्यार १९८२त दोन नव्यो बोटी आयल्यो. ह्या बोटींची तांक दरेकी १.५ दशलक्ष मॅ. टन/वर्स. इतली आसा. बर्थ नं. ९ ह्या यांत्रिक धातुक भरपाच्या संचांतल्यान ९०,००० टन धातुकाचो माल भरप जाता. खाजगी खणकाम संस्थांनी दिल्ल्या हातभाराक लागून मार्मागोवा बंदराक संवसारीक लोखण धातुक वेपारपेठेंत आंतरराष्ट्रीय पांवडो प्राप्त जाला.
गोंयच्या सगळ्या खनिजांची परदेशांत निर्यात जाता. लोखण धातुकाक लागून वर्साक सरासरी १६० कोटी रुपयांचें परकीय चलन मेळटा.
खणकाम आनी पर्यावरण: उर्वरीत (residual) धातूंच्यो पातळ्यो, हेर किरकोळ खनिजांचो धातुकांतलो आस्पाव आनी खणकाम करता आसतना भितर झिरपुपी उदक, ह्यो खणकामाविशींच्यो मुखेल पर्यावरण समस्या जावन आसा. विज्ञानिक पध्दतीन पुनरुध्दार (reclamation) आनी पर्यावरण नियंत्रण करतना ह्यो सगळ्यो गजाली मतींत घेवपावांगडाच पोरो (Waste) मालाच्या सादारण रसायनीक आनी भौतिक स्वरुपाविशींचोय विचार करचो पडटा. अणुकेंद्रीय शक्ती स्थानकाची थापणूक तशेंच खनिज तेल सरायनाच्या उत्पादनाचें अधिश्ठापन करतना कितल्याशाच सुवातींचो (locations) पर्याय आसता पूण खणकाम उद्येग सुरू करतना खनिजां जे सुवातींत निश्चित आसात, तेच सुवातींत खणकाम करचें पडटा.
खणकाम करता त्या वाठारांतल्या पर्यावरणांत आनी पारिस्थितीकींत (ecology) दुश्परिणाम घडून येवपची शक्यता आसता. आदल्या काळांत, भोंवतणच्या वाठाराविशींचो विचार मतींत घेनाशिल्ल्यान खनिजांचें
