कोलो: वर्गीकरण- संघ (phylum): रज्जुमान (Chordata), उपसंघ: पृष्ठवंशी (Vertebrata), वर्ग: स्तनिवर्ग (Mammalia), उपवर्ग: येरिया, अववर्ग: युथेरिया, गण: कार्निव्होरा, कूळ: कॅनिडे, प्रजाती: व्हुल्पीस (Vaulpes) जाती: बेंगालेसिस (Bengal Fox).
कोल्याचें शास्त्रीय नांव ‘कॅनिस ऑरियस’ अशें आसा. कोल्यांच्यो विंगड विंगड जाती आसात. तांचे प्रकार अशे:
V. Corsal (Corsal Fox): ल्हान कोलो. कात हळडुवी पुडीकोराची वा तांबडी पुडीकोराची. राबितो- पूर्व यूरेशिया.
V.Cana (Hoaly Fox): ६० सेंमी. लांबायेची युरोपियन जात, कात वयर करडी पूण सकयल धवी.
V. Macrotis (Kit Fox) वा V.Velox (Plains Kit Fox): व्हडल्या कानांचो, करडो, हळडुवो, तपकिरी आनी धवो रंग आशिल्लो काळ्या शेंपडेचो कोलो.राबितो: उत्तर अमेरिका.
V.Pallida (Pale Fox वा Desert Fox): हळडुवो पुडीकोराचो कोलो. राबितो: उत्तर आफ्रिका.
V. Rupelli (Rapell’s Fox): व्हडल्या कानांचो, करड्या रंगाचो कोलो. राबितो: उत्तर आफ्रिका आनी नैर्ऋत्य आशिया.
V. Ferrilata (Tibetan Sand Fox):ल्हान कानांचो, ल्हान शेंपडेचो हळडुवो कोलो. राबितो: तिबेट, नेपाळ.
कोलो सादारणसो मध्यम आकाराच्या सुण्याभशेन दिसता. कोल्याक लांब उबे कान, मोटवे पांय आनी नाजूक ल्हान सोंड आसता.
व्हडले, लांब केंस आशिल्ली कात, मोव, सोबीत धवी शेंपडी, काळे कान काळे पांय आशिल्लो कोलो उत्तर अमेरिकेंत दिसून येता. लांबाय सुमार ९०-१०५ सेंमी. शेंपडी: सुमार ३५-४० सेंमी. वजन: ७ किग्रॅ. हो कोलो चडसो शेतांच्या मळार वा रानांनी दिसून येता. कोले चड करून हुंदीर, सोंशे, तांतया, फळां, सुकणीं, कोंबयो आनी मांस खातात. ऊंसाच्या पिकाचें कोलो बरेंच लुकसाण करतात. तो विंचू, पाली, जीव-जंतू लेगीत खाता. दर्यादेगेवेल्या भागांतले कोले नुस्तीं, कुल्ल्यो खातात.
शिंयांच्या दिसांनी कोले माजार योतात. ५१ दिसांच्या गाभअवधीउपरांत मादी ५-१० पिलांक एके घोलींत वा व्हडल्या पोखरिल्ल्या बिळांत जल्माक घालता. घोलींत ५ सप्तकां मेरेन पिलांचें पालन-पोशण जाता. उपरांत तीं पिलां स्वतंत्र जावन आपली शिकार आपुणूच मेळोवपाक लागतात.
भारतांत कोल्याच्यो ऑरियस, इंडिकस आनी नेरिया ह्यो प्रजाती आसात. भारतीय कोलो पॅलेस्टाइन, अरबस्तान, श्रीलंका आनी ब्रह्मदेशांत दिसून येता. तो भारतांत हिमालयाच्या मुळासावन कन्याकुमारी मेरेन सगळेकडेन दिसून येता. भारतीय कोल्यांची उंचाय ३८-४३ सेमीं; तकलेसकट शरीराची लांबाय ६०-७५ सेंमी; शेंपडी २०-२७ सेंमी; वजन ८-११ किग्रॅ.; भारतीय कोल्याची शेंपडी आनी कान काळे आसतात. कातीचो रंग भुरकट पुडीकोराचो करडो आसता. हिमालयांतल्या कोल्यांचो रंग गाड हळडुवो आसता.
कोल्याक कसलेंय हवामान, दमट जंगलां, उक्तीं मळां, वाळवंटां मानवतात. हिमालयांत ३,६५० मी. उंचायेचेर लेगीत तो सांपडटा. चड करून शारां आनी खेडेगांवांच्या लागसार रानांचेर, दोंगरार, शेतजमनींत बिळां करून वा पडंग वास्तूंत घर करून कोलो रावता.
Vulpes Vupelli (Sand Fox वा Desert Fox) ही कोल्याची जात पाकिस्तानच्या नैर्ऋत्य वाठारांत आनी माकारान दर्यादेगेकडल्या वाठारांत दिसून येता. इराण, अफगाणिस्तान, रशीया आनी पाकिस्तानच्या अस्तंती वाठारांतल्या दोंगरांनी Blanford’s fox ही जात दिसून येता. हे जातीच्या कोल्यांपसून दाट आनी मोलादीक फर मेळटा. ताच्या शेंपडेच्या गोंड्यांत धवे आनी काळे केंस आसतात. मनीस कोल्याची शिकार मजेखातीर वा ताचे कातीखातीर करता. वेपारी उत्पादनाखातीर तयार केल्ली Silver Fox जातीच्या कोल्याची चामडी (fur) खूब नामनेक पावल्या.
कोलो खास करून एकटोच शिकारेक वता. तो निशाचर (nocturnal) आशिल्ल्यान भक्ष्य मेळोवपाखातीर रातचो भायर सरता. गर्मी चड आसल्यार उदक पियेवपाक तो दिसाचो भायर सरता. कोले धांवपांत खूब चपळ आसतात आनी केदेंय व्हडलें अंतर ते वराक सुमार ३० किमी. वेगान धांवन वचूंक शकतात.
कोले Brucellosis, Leptospirosis आनी Fularemia ह्या रोगजंतूंचो प्रसार करतात. ‘रॅबिज’ हो भिरांकूळ रोग जाल्ल्या कोल्यापसून मनशाक धोको आसता.
पोशिल्ल्या कोल्यांपसून Silver Fox जातीच्या कोल्यांचे संकरण सगळ्यांत पयलीं प्रिन्स एडवर्ड आयलंड हाणें १८९४ त गुप्ततेन केलें. उपरांत १९३०-१९४० ह्या काळांत तांबड्या रंगाचो नर कोलो आनी तांबड्या-नारिगी रंगीची मादी कोली हांचें संकरण (cross-breeding) करून तयार केल्ली रुप्याचे कातीभशेन आंग आशिल्ली Silver Fox जात खूब लोकप्रिय जाली.
‘कोलो बुद्दीन भोलो’ अशी एक ओंपार आसा आनी कितल्याशाच कथांनी, लोकांकाणसांनी, खास करून इसाप-नितींत कोल्याचो आस्पाव आसता.
बरेच कोले एकठांय येवन केन्नाकेन्नाय तिनसांजच्यो कुयो घालतात (रडटात). असल्यो कुयो म्हळ्यार कसल्यातरी दुश्चीन्नाचो संदेश आसता असो समज आसा.
-प्रा. एस्. आर. गनीहार
कोल्हटकर, श्रीपाद कृष्ण: (जल्म: २९ जून १८७१, बुलढाणा-विदर्भ; मरण: १ जून १९३४, पुणे). मराठींतलो नामनेचो नाटककार, विनोदी साहित्यीक आनी समीक्षक. मुळावें शिकप अकोला हांगा जालें. महाविद्यालयीन शिकप पुणे आनी मुंबय हांगा पुराय करून कायद्याची एल्एल्. बी. ही पदवी मेळयली आनी वकिलीचो वेवसाय सुरू केलो.
१८९३ त, ‘संगीत विक्रमशशिकला’ ह्या नाटकाचेर टिकात्मक बरप करून ताणें आपले साहित्यीक सेवेची सुरवात केली. ‘वीरतनय’ (१८९६) हें ताचें पयलें मराठी नाटक. उपरांत, ताणें ‘मूकनायक’ (१९८७), ‘गुप्तमंजूष’(१९०३), ‘मतिविकार’ (१९०७), ‘प्रेमशोधन’(१९११), ‘वधूपरीक्षा’(१९१४), ‘सहचारिणी’(१९१८), ‘जन्मरहस्य’(१९१८), ‘परिर्वतन’(दुसरी आवृत्ती १९२३), ‘शिवपावित्र्य’(१९२४), ‘श्रमसाफल्य’ (१९२९) आनी ‘मायाविवाह’ (१९२८) हीं बारा नाटकां बरयलीं. हातूंतलीं पयलीं आठ नाटकां रंगमाचयेर आयलीं. ‘साक्षीदार’ हो ताचो पयलो विनोदी लेख १९०२ त, ‘विविधज्ञानविस्तार’ ह्या नेमाळ्यांत उजवाडाक आयली. उपरांत १९१० त, ‘सुदाम्याचे पोहे’ अर्थात ‘अठरा धान्यांचे कडबोळे’ हो विनोदी
