पिकाळ वाठारांतली ६% म्हळ्यार १,३३३ हेक्टर सुवात कोमुनिदादीकडेन आसा. म्हालांत १२ कोमुनिदादी आसात. इब्रामपूरची कोमुनिदाद चड येणावळीक लागून गिरेस्त आसा.
केपें म्हालांतल्यो कोमुनिदादी: केपें म्हलाचो पुराय आवांठ ३४,७३१ हेक्टर आसात. तातूंतलो ३३,४७९ हेक्टर वाठार पिकां काडपाक योग्य आसा. म्हालांत सगळ्यो मेळून २४ कोमुनिदादी आसात. केपें म्हालांतल्या कोमुनिदादींकडेन सुमार २०१ हेक्टर वाठार आसा. हातूंतलो १७३ हेक्टर वाठार भाताच्या पिकाखातीर वापरतात. दर हेक्टराक भाताच्या पिकाचें उत्पादन ७ खांडी इतलें आसा. चड करून सगळीं पिकां पावसांत घेतात. कोमुनिदादीचे वांगडी फकत ‘जणकार’ आसात. तशेंच ह्या म्हालांतल्यो कोमुनिदादी आपली येणावळ ‘तोक्सीमा’ हें पध्दतीन वांटतात. तोक्सीमा दिवपाच्यो पध्दती फुडलेतरेन आसात. १. दरेक वागोराक तोक्सीमा दिवप २. दरेक बाबजी सिनायाक तोक्सीमा दिवप ३. दरेक बाल सिनायाक तोक्सीमा दिवप ४. दरेक कुलकर्ण्याक तोक्सीमा दिवप ५. दरेक गांवकाराक तोक्सीमा दिवप ६. दरेक मोठाक तोक्सीमा दिवप. ७. दरेक शिरवैकाराक तोक्सीमा दिवप ८. दरेक देसायाक तोक्सीमा दिवप ९. दरेक फट्टे देसायाक तोक्सीमा दिवप.
सांगें म्हालांतल्यो कोमुनिदादी: सांगें म्हलाचो पुराय आवांठ ८८,६६० हेक्टर आसा. तातूंतलो ८४,५११ हेक्टर वाठार पिकाळ आसा. पिकाळ वाठारांतली फकत ०.४% वा २९९ हेक्टर सुवात कोमुनिदादींकडेन आसा. ही सुवात ६ कोमुनिदादींनी वांटल्या. भाताचे पिकावळीखातीर ११५ हेक्टर वाठार वापरतात. हातूंतल्या १३ हेक्टर वाठारांत पावसांत, ४६ हेक्टर वाठारांत गिमाळ्यांत तर ५६ हेक्टर वाठारांत दोनूय हागामांत भाताचें पीक घेतात. दरेक हेक्टराक भाताच्या पिकाचें उत्पादन १८ खांडी इतलें आसा. भाताच्या पिकावळीचो वाठार २३० प्लॉटांनी वांटला. तातूंतल्या दरेक प्लॉटाचो आवांठ ९९ चौ. मी. इतलो आसा. वट्ट येणावळ आनी भाताचे पिकावळीचे नदरेन ही कोमुनिदाद सगळ्यांत व्हड आसा.
काणकोण म्हालांतल्यो कोमुनिदादी: काणकोण म्हलाचो पुराय आवांठ ३४,७३६ हेक्टर आसा. तातूंतलो ३३,५०२ हेक्टर वाठार पिकाळ आसा. म्हालांतल्या स कोमुनिदादींकडेन फकत ५३ हेक्टर वाठार आसा. कोमुनिदादींचो चडसो वाठार भाताचे पिकावळीखातीर वापरतात. हें पीक दोनूय हंगामांत घेतात. भाताचे पिकावळीखाल १०९ प्लॉट आसात. तातूंतले अठरा प्लॉट दरेकी २,००० ते २,९९९ चौ. मी. आवांठाचे आसात. दर हेक्टराचें सरासरी उत्पादन १३ खांडी इतलें आसा. वट्ट येणावळ, वांगड्यांक दिवपांत येवपी ‘जणाचो’ वट्ट आंकडो, भाताचे पिकावळीखाल आशिल्लो वाठार हे नदरेंतल्यान, म्हालांत खोलांतली कोमुनिदाद सगळ्यांत व्हड आसा.
सत्तरी म्हलांतल्यो कोमुनिदादी: सत्तरी म्हालाचो पुराय आवांठ ५१,२८४ हेक्टर आसा. तातूंतलो ४९,०५४ हेक्टर वाठार पिकाळ आसा. म्हलांतल्या दोन कोमुनिदादींकडेन ५९ हेक्टर वाठार आसा. भाताचे पिकावळीखाल आशिल्लो वाठार आनी येणावळ हे नदरेन पिसुर्लेची कोमुनिदाद सगळ्यांत व्हड.
गोंयांत कोमुनिदादींच्या मुंडकारांचो वट्ट आंकडो तीस हजारांचेर पावता. १९५४ आनी १९५५ वर्सा २९,९०० मुंडकारांची नोंद जाल्ली. १९६१ त होच आंकडो कायम आसलो. तिसवाडी, बारदेस आनी साश्टी म्हालांत , कोमुनिदादीचे भौसंख्य मुंडकार आसात. सुर्वेक कांय काळ प्लॉट पावणेर काडून मुंडकारांक भात पिकोवपाखातीर दिताले. सद्या प्लॉट थारावीक वर्सांची कबलात करून दितात. काजू आनी माडयो ३ वा ९ वर्सांची कबलात करून भाड्यान दितात.
कोमुनिदादीचें प्रशासन: कोमुनिदादींची प्रशासकीय समिती तीन वांगड्यांची आसता. सरकार हे संस्थेच्या योग्य वांगड्यांमदल्यान तिचेर अध्यक्ष नेमता. ॲटर्नी (प्रोकुरादोर वा अधिकारी) तशेंच खजिनदार योग्य वांगड्यांमदल्यान कोमुनिदाद वेंचून काडटा. दरेक म्हालांतले कोमुनिदादीचेर एक प्रशासक आसता. मार्च १९६५ मेरेन तिसवाडी साश्ट आनी बारदेस म्हालांनी कोमुनिदादींचेर एक स्वतंत्र कोमुनिदाद प्रशासक आसतालो. हेर म्हालांतल्या कोमुनिदादींचे प्रशासन त्या त्या म्हलाचो शासकीय प्रशासक पळेतालो. सत्तरी म्हालांतल्या दोन कोमुनिदादींचें प्रशासन दिवचल म्हाल प्रशासकाच्या हाताखाल येतालें.
सद्या साश्टी, मुरगांव, केपें, काणकोण आनी सांगें म्हालांतल्यो कोमुनिदादीं, साश्टी म्हाल कोमुनिदादींच्या प्रशासकाच्या अधिकाराखाल येतात. फोंडें आनी गोंय म्हालांतल्यो कोमुनिदादी तिसवाडी कोमुनिदादीच्या प्रशासकाच्या अधिकाराखाल येतात. बारदेस, पेडणें, दिवचल आनी सत्तरी म्हलांतल्यो कोमुनिदादीं, बारदेस म्हाल कोमुनिदादींच्या प्रशासकाच्या अधिकाराखाल येतात. कोमुनिदादींचे सगळे प्रशासक, नागरी प्रशासनाच्या निर्देशकाच्या नेमांप्रमाण वावर करतात. गरजेप्रमाण हे प्रशासनवेवस्थेंत फाव ते बदल जायत रावतात.
कोमुनिदादींच्या वांगड्यांचे हक्क आनी अधिकार: कोमुनिदादींत, जणकार, शेअरधारक आनी वांटो घेवपी अशे तीन तरेचे वांगडी आसात. कांय कोमुनिदादींच्या मूळ गांवकऱ्यांनी ‘कुलकर्णी’ ह्या वर्गाक आपलेभितर आस्पावन घेतला. साश्ट, बारदेस आनी मुरगांव म्हलांतल्या कोमुनिदादींत खास करून जणकार आनी शेअरधारक आसात. तर केपें, काणकोण, सांगें, दिवचल, सत्तरी म्हालांतल्या कोमुनिदादींनी चडशे गांवकार आसात. फोंडें म्हालांतल्या कोमुनिदादींनी वांगडी भाग घेवपी वा वांटो घेवपी आसात.
कोमुनिदादींच्या वांगड्यांक मेळपी हक्क, अधिकार आनी हेर सुविधा फुडलेतरेन आसात:
१. कोमुनिदादींच्या निवळ्ळ फायद्यांत वा येणावळींत वांटो मेळोवपाचो अधिकार वांगड्यांक आसता. २. वांगड्यांक कोमुनिदादींच्या रित्या सुवातींनी नेमूं येता वा रिती सुवात भरपाखातीर ताका भोवमतान वेंचून काडूं येता. ३. कोमुनिदादीचें बसकेंत वांटो घेवप, भासाभास करप, मतदान करप, आपलें मत परगटावप. ४. कोमुनिदादींची तूट भरून काडप. ५. प्रशासकीय समितीच्यो बसका आपोवप आनी घेवप. ६. येणावळ आनी खर्चाचे हिशेब तपासप, तशेंच उत्पादनाविशींचे आराखडे तयार करप. ७. कोमुनिदादींच्या खंयच्याय कायद्याआड जाप विचारप वा अपील करप. ८. कोमुनिदादींच्या वेव्हारांत वा वावरांत दिशिल्ल्यो तुटी वा उणेपण दाखोवन दिवप.
सद्या कोमुनिदाद, कांय थारावीक वर्गाची मक्तेदारी जाल्या.
एका काळार गांवचो सर्वागीण विकास करपाक झटपी कोमुनिदाद ह्या ग्रामसंस्थांचो वावर सद्याक खुबूच मोटवो जाला. जल्माच्या दायज्यान मेळिल्लें गांवकारपण वा शेअर्स विकते घेवन मेळयिल्लें वांगडीपण हांचेपुरतोच कोमुनिदादींचे येणावळीचो लाव मर्यादीत उल्ला. कोमुनिदादींचे वांगडी कोमुनिदादींच्या आवांठाभायर सदांखातीर राबीतो करून रावल्यार लेगीत वंशपरंपरेन ते कोमुनिदादींचे येणावळीचो फायदो घेवंक शकता.
हाचे उरफाटें, कोमुनिदादींच्या वाठारांत रावनूय कोमुनिदादींच्या वांगड्यांभायर आशिल्ल्या लोकांक कोमुनिदादींचो लाव मेळना आनी त्या कारणांक लागून तांका खऱ्या अर्थान ग्रामसंस्था म्हणूंक जावंचेंना.
कोमुनिदाद, हे एकाकाळार तुस्त जाल्ले ग्रामसंस्थचें, वेल्या कारणांखातीर सहकारी शेती संस्थेंत वा ग्रामपंचायतींत विसर्जन करचें, अशें कांय जाणकारांचें मत आसा, तर सद्याचे कोमुनिदादींचे अवस्थेंत फाव ते बदल करून तिका तिचें मूळ रूप दिवन गांवचे सर्वांगीण उदरगतीखातीर झटपी ग्रामसंस्था करची, अशें कांय जाणकारांचें मत आसा.
-कों. वि. सं. मं.
कोयंडेबाल: मळार खेळपाचो एक भारतीय खेळ. खूब पूर्विल्ल्या काळासावन हो खेळ खेळटात. हेविशीं पुराण ग्रंथांनी जायतेकडेन उल्लेख मेळटा. एक फावट कौरव-पांडव कोयंडेबालान खेळटा आसतना बाल
