आशिल्लें बेग्राम हेंच पयलींचें ‘कापिषि’ आसूंक जाय अशें दिसता. पुर्विल्ले ग्रीक आनी रोमन भूगोलतज्ञ हाका ‘कापिसेन’ म्हणटाले. ह्यू-एन-त्संग हाणे हाका ‘किआ-पिशे’ अशें नांव दिलां. ग्रीक भूगोलतज्ञ स्ट्रबो अफगाणिस्तानाक ‘अरियाना’ म्हण्टा.
इ. स. पयलीं सव्या शेंकड्याच्या मध्याक दक्षिण इराणांतल्या ‘अॅकेमेनिड’ ह्या साम्राज्याचोच हो एक कुडको हें हांगा मेळिल्ल्या नाण्यांवेल्यान दिसता. इ. स. पयलीं ३२८ वर्सा सुमार अलेक्झांडरान अॅकेमेनिडयनांक हांगासावन धांवडावन ग्रीक सत्तेची थापणूक केली. अलेक्झांडराउपरांत सेल्यूकस निकेटर हांगाचो राजा जालो. चंद्रगुप्तान ताचो पराभव करतकच ताणे हिंदूकुशाचो उदेंत आनी दक्षिण वाठार चंद्रगुप्ताक दिलो. इ. स. १३० पयलीं ते १२५ ह्या काळांत पार्थियन आनी युएची चोम्यांनी बॅक्ट्रियन-ग्रीकांचेर जैत मेळयलें. युएची चोम्यातल्या कुशाणानी बाल्ख हांगा आपलो शेक गाजोवंक सुरवात केली. तांच्या वंशांतल्या काडफिसेस आनी उपरांत कनिश्क हाणी हिंदुकुश दोंगराचे उदेंतेक काबूल कंदाहार हांगा आपल्या राज्याची थापणूक केली. कनिश्कान थंय बौध्द धर्माचो प्रसार केलो; बामियानच्या लागीं बुध्दाच्यो मूर्ती. कंदाहार शैलीचें शिल्प आनी अशोकाचे शिलालेख मेळटात. कनिश्का उपरांत हें साम्राज्य नश्ट जालें. हुणांनी घुरयो घालून हांगा ल्हान-व्हड राज्यां तयार केलीं. सातव्या शेंकड्यासावन अरबांनी हांगा घुरी घालून इस्लामीकरणाक सुरवात केली. पूण काबूल हांगा १० व्या शेंकड्यामेरेन हिंदू राजा राज्य चलयताले असो उल्लेख मेळटा. अलप्तगीन हाणें ९६३ वर्सा गझनी हांगा स्वतंत्र राज्य निर्मिलें. उपरांत आयिल्ल्या सबक्तगीनान हिंदू राज्य जिखिल्ल्याचें ‘अल्-बरुनी’ बरयता. ते उपरांत गझनीच्या महंमदान १००१ वर्सा पंजाबचो राजा जयपाल हाचेर जैत मेळयलें. जयपाल त्या काळार हिंदुकुश ते गझनीमेरेन राज्य करतालो. गझनीची शक्त उणी जायत वता म्हळ्यार घोर हांगा बाराव्या शेंकडयांत सेल्जूक तुर्कांची एक सत्ता तयार जाली. घोरचो महंमद हाणेय गझनीच्या महंमदाभशेन हिंदुस्तानाचेर घुरयो घालून बरीच संपत्ती मेळयली. १२१९ त चंगीझखानान हीं राज्यां नश्ट केलीं आनी अफगाणिस्तानांतलीं बरींच शारां भूंयभरवण केलीं. चंगीझखानाउपरांत ताचे वंशज जरी सत्तेर आयले, तरी हांगा बरींच स्वतंत्र राज्यां आशिल्लीं. १३८० त तैमूरलंगान अफगाणिस्तान जिखून घेतलें. ताच्या उपरांत ताचो चवथो पूत शहारूख (१४०५ -४७) हाचेकडेन अफगाणिस्तान आशिल्लें. ताची राजधानी ‘हेरात’ ही आशिल्ली. बरेचशे कवी, विव्दान, संगीतकार, शिल्पकार ताच्या आलाशिऱ्यांत उरले. हाणेच हेरात शाराचे सांस्कृतिक म्हत्व वाडयलें. उझबेकचो मुहंमदखान शैबानी हाणें मध्य अफगाणिस्तानांत १५०४ त आपली सत्ता हाडली आनी काबूल आपली राजधानी केली. ताणें इराणाचो शहा इस्मायल हाका पालव दिवन शैबानीचो पराभव केलो. बाबरान १५२२ वर्सा कंदहार जिखलें. फुडें ताणें आपली राजधानी दिल्लीक हाडल्या उपरांत अफगाणिस्तान हो मोगल साम्राज्याचोच एक भाग जालो. हे फुडलीं दोनशीं वर्सा अफगाणिस्तानाक स्वतंत्र अशें राजकी अस्तित्व नासलें. अफगाणिस्तानांतलो हिंदूकुशाच्या उदेंतेकडलो वाठार हिंदुस्तानांतल्या मोगलांकडेन आशिल्लो जाल्यार हेरात आनी सेस्तानचो वाठार सफाविद ह्या इऱाणच्या घराण्यांकडेन आशिल्लो. कंदहरविशीं दोगांयमदीं वाद चलतालो. सतराव्या शेंकड्याच्या मध्याक सफाविदांनी कंदाहार आनी हेरातचेर जैत मेळयलें.
अठराव्या शेंकड्याच्या सुर्वेकसावन अफगाणिस्तानांत स्वतंत्रतायेची कल्पना जल्माक आयली. १७०९ वर्सा होटाकी घिलझई हे टोळयेचो फुडारी मीरवैयखान हाणें इराणाच्या सुभेदाराआड झुज उबारलें. ताणे १७१५ वर्सा कंदहार जिखलें. १७१६ त हेरातच्या अब्दाली टोळ्यांनी इराणाआड बंड केलें. १७२२ वर्सा मीरवैयखानाचो पूत मुहमद हाणे इराणांतल्या इस्फाहानाचेर घुरी घाली. इराणचो नामनेचो नादिरशहा हाणे अफगाणांचेर जैत मेळवन १७३७ वर्सा कंदाहार आनी काबूलाचेर आपलो शेक गाजयलो. ताच्या उपरांत अफगाण सरदारांनी अहमदशाह अब्दालीक कंदाहारचो राजा केलो. हाणे अफगाणिस्तानाक परकी सत्तेंतल्यान मुक्त केले आनी सध्या़चें अफगाणिस्तान अस्तित्वांत हाडलें. हाणें हिंदुस्तानाचेर बऱ्याच फावट घुरयो घाल्यो. १७६१ चे लडायेंत ताणे पानिपत हांगा मराठ्यांचेर जैत मेळयलें. ताच्या उपरांत सत्तेर आयिल्ल्या तिमूरशहाच्या पुतांभितर सत्तेखातीर झुजां पेटलीं.
१९ व्या शेंकड्यांत रशिया आनी ग्रेट ब्रिटन हांच्यामदीं अफगाणिस्तानचेर शेक गाजोवचेखातीर सर्त लागली. रशियाकडल्यान हिंदुस्तानची राखण करपापासत ब्रिटिशांक अफगाणिस्तान आपल्या हातांत दवरपाची गरज आशिल्ली. हे सर्तीचो परिणाम म्हळ्यार ब्रिटन आनी अफगाण हांचेभितर तीन लडायो जाल्यो. १८३९ च्या पयले लडायेंत ब्रिटीश सैन्य काबूल मेरेन गेलें, पूण अफगाणानी ब्रिटिश लोकांची व्हड प्रमाणांत कत्तल केल्ल्यान तांकां फाटीं सरचे पडलें. ह्याय फावट तांची तशीच कत्तल जाल्ल्यान तांकां फाटीं सरचे पडलें. १८७८ वर्सा अफगाणिस्तानचो शेरअली ब्रिटिशांची सत्ता मानून घेवंक तयार जालोना; हाका लागून परत ब्रिटिश सैन्य काबूलमेरेन गेलें, पूण ह्या फावट तांची तशीच कत्तल जाल्यान तांकां पर्थून फाटीं सरचें पडलें. १८८० वर्सा ब्रिटिशांनी अब्दुर रहमान हाचें अमीरपद मान्य केलें, पूण अफगाणिस्तानचें पराराष्ट्र संबंदांचें नियंत्रण स्वताकडेन दवरलें. अब्दुल रेहमानान अफगाणिस्तानांत एकतंत्री कारबार चालू केलो. ताच्याच काळांत १८९३ वर्सा सर मार्टिमोर ड्युरंड हाणें अफगाणिस्तान आनी हिंदुस्तान हांच्या भितरल्यो शीमो थारायल्यो. उपरांत हबीबुल्ला, अमानुल्ला , मुहम्मद नादिरशहा हे अमीर जाले. अमानुल्ला सत्तेर येतकच ताणें अफगाणिस्तानच्या स्वतंत्र राज्याची घोशणा केली आनी ब्रिटिशांचेर घुरी घाली. (१९१९). हाकाच अफगाण-ब्रिटीश हांच्या भितरल्ली तिसरी लडाय अशें म्हणटात. ही लडाय रोखडीच सोंपली, पूण ब्रिटिशांनी फाटीं सरून अफगाणिस्तानच्या स्वतंत्र अस्तित्वाक मान्यताय दिली. अमानुल्लान बऱ्योच समाजीक सुदारणा केल्यो. बुरखो पध्दत बंद करप, बायलांक शिक्षण, ह्यो तांतल्यो कांय मुखेल. ताच्या उपरांत सत्तेर आयिल्ल्या नादिरशहाचे राजवटींत अफगाणिस्तानचें संविधान तयार जालें, पूण ताचो रोखडोच खून जालो. ताचो पुतणयो मुहंमद झहीरशहा सत्तेर आयलो (१९३३). १९७३ मेरेन तोच अमीर उरलो. ताच्या काळांत म्हत्वाच्यो देश सुदारणेच्यो कार्यावळी घडल्यो. १८ जुलै १९७३ वर्सा देशांत क्रांती जावन राजेशाय काबार जाली. सरदार मुहंमद दाऊदखान अध्यक्ष जालो. रगतहीन क्रांती उपरांत सत्तेर आयिल्ल्या दाउदखानान १९७७ वर्सा आपल्या सोयऱ्यांक आनी बऱ्या मागत्यांक आपल्या मंत्रीमंडळांत घेतले आनी एकतंत्री कारबार चलोवंक लागलो. हाचो परिणाम म्हळ्यार देशभर खून, दंगे आनी राजकी आंदोलनांक नेट चडलो. तेन्ना जाल्ल्या बंडांत दाऊदखानाचो खून जालो आनी २७ एप्रिल १९७८ दिसा अफगाणिस्तानाचें लोकशाय प्रजासत्ताक जल्माक आयलें. नूर महंमद तराकी हो देशाचो कारबार चलोवंक लागलो. ताच्या हाता खाल बाब्राक कार्मल आनी हफिजुल्ला अमीन वावुरताले. तराकीच्या काळांत देशांत मार्क्सवादी पद्धतीच्यो समाज सुदारणा जाल्यो. 14 सप्टेंबर १९७९ दिसा तराकी आनी हफिजुल्ला हांच्याभितरल्या झगड्याचो परिणाम तराकीच्या खुनांत जालो. अमीन सत्तेर आयलो. ताणे रशियाविरेधी धोरण घेवन पाकिस्तानांत आनी अमेरिकेकडेन बरे संबंद दवरपाचे नदरेन पावलां मारूंक सुरवात केली. पूण २४ डिसेंबर ९९७९ दिसा रशियन सैन्य अफगाणिस्तनांत घुसलें. अमीन आनी ताच्या हेर वांगड्यांक ह्या वेळार जाल्ल्या लडायेंत मर्ण आयलें. बाब्राक कार्मल जो रशियेवटेन आशिल्लो तो ददेशाचो मुखेली जालो. १९८१ वर्सा कार्मल सत्तेवयल्यान देंवलो आनी केश्टमांद सत्तेर आयलो. इतले मजगतीं अफगाण बंडखोरांचें (मुजाहीदीन) रशियन सैन्यआड झूज चालूच आशिल्लें. कितलेशेच अफगाण-निर्वासीत आलाशिरो घेवंक इराण आनी पाकिस्तानांत पळून गेले. रशियन सैन्य थंयच्यान १९८८ वर्सा नजीबुल्लाचे राजवटी वेळार परतें रशियांत वचपाक भायर सरलें. फेब्रुवारी १९८९ मेरेन सैन्याचो निमणो पंगड रशियांत परतलो.
