त्यावेळार बरींच गाजिल्लीं. डी. पी. आल्बुकेर्क हाणें ‘आस्तीक लागून ख्यास्त’, ‘हांव राय जाल्लो जाल्लार’, ‘आमचें दायज’ हीं नाटकां बरयल्लीं. बी. जे. पी. साल्दान हाणें नाटकांय बरयल्यांत. ‘सेंदराची सिनोल’ हें ताचें सगळ्यांत बरें नाटक. ताचीं हेर नाटकां अशीं: ‘खालती मान’, ‘उलयतात उलोवंदी’, ‘भावनांतलो गुलाब’, ‘निर्मोण’. ताचीं नाटकां ‘टोबीयास’ आनी ‘खोतावीण काळीज’ हीं ओपेरा रुपान माचयेर हाडलीं. कवी चा. फ्रा. द कोश्ता होय एक बरो नाटककार. धिटायेर मळिल्ली वाट सोडून ताणें कोंकणी रंगमाचयेर क्रांती घडोवन हाडली. ढोंगी मनशांनी रुपडीं तो काडून उडयता आनी नश्ट्या धर्मीक आनी समाजीक चालीरितींचेर चाबकां मारता. ताचीं कांय गाजिल्लीं नाटकां हीं: ‘सुणे माजर हांसता’, ‘तोमातो’, ‘व्हिसेंतीचे भाव’, ‘तर्णें तर्णें मोर्णें’, ‘सोबीत संवसार’, ‘भांगर मनीस’, ‘मागीरचे मागीर’, ‘कुंवाळ्याची वाल’, ‘बॉचो बंद’, ‘देव पळयत आसा’.
नवलकथाकार जे. एस्. आल्वारीस हाणें लेगीत कांय जैतिवंत नाटकां बरयल्यांत. ‘चेडवाचो हंकार पळे’, ‘एसथेल तेगांनी व्हंकल’, ‘चेडो एक चेडवां साडेसात’, ‘जेजू नाजारे’. जी. एस्. बी. रोड्रीगीस हाणें मुंबयत रावन कोंकणी माची गिरेस्त केली. ताणें सुमार ५० नाटकां बरयल्यांत. ए. टी. लोबो ह्या नवलकथाकारान लेगीत जायतीं नाटकां बरोवन मुंबयचे माचयेर हाडली. तातूंतलीं कांय नाटकां हीं: ‘न्हवरो’, ‘आंकवार आवय’, ‘जावेलो नातू’, ‘पहिलवान पंडित’.
सनी ए. डी. सौझ हाणें लेगीत मुंबयचे कोंकणी माचयेर हातभार लायलो. कोंकणी माचयेची सेवा करपी हे कांय तरनाटे नाटककार: सी. जी. सिक्वेरा, क्लाउड डी सौझ, जे. बी. मोरायश, लॅन्सी पिन्टो नायक, डोल्फी कास्सिया, हेन्री डी सिल्वा सुरटकाळ, श्री. गेबू, बेना रुझाय, मीक मॅक्स, विल्फी रॅबिंबस, रोझ कारवार स्ट्रीट, एडी सिक्वेरा आनी फ्रांसिस फेर्नांडीस.
-कों. वि. सं. मं.
केरळांतलें कोंकणी साहित्य: कोंकणी भाशा केरळांत नेमक्या खंयच्या काळांत पावली हें थारावंक जायना. पूर्विल्ल्या काळांत हे भाशेंतल्यान केरळांत साहित्यनिर्मणी जावंक पावली ना. मध्यकाळांत मात टिपू सूलतानाचे कर्नाटकांतले कारकीर्दीउपरांत केरळ हांगा आयिल्ल्या जॉन लेडन (१७७५-१८११) हाणें हांगाच्या कांय ब्राह्मणांनी कोंकणीतल्यान बरपावळ केल्या, अशें नमूद करून दवरलां. ‘वीरभद्र चरित्र’, ‘परशुराम चरित्र’ हीं कोंकणींतल्यान रचिल्लीं आनी महाभारत, भागवत, लिंगपुराण, रामायण सारक्या ग्रंथांचो संस्कृतांतल्यांन कोंकणींत अणकार केल्लो अशेंय समजतात, पूण हीं पुस्तकां खंय आसात हें मात सद्या समजना. आर्विल्ल्या काळांत हांगा बरीच कोंकणी बरपावळ जाली.
सुमार १९४० त जी. कमलम्माळ हिणें रघुरामायणाचो संक्षिप्त अणकार केलो. पूण हें पुस्तक १९८१ त उजवाडाक आयलें. पुस्तकांच्या रुपांत शब्दकोश उजवाडाक आयिल्ले नात, पूण शब्दकोश तयार करपाचो वावर मात जाले. नाटकांचीं पुस्तकां उजवाडाक येवंक नात, पूण कोंकणींतल्यान बरींच नाटकां रंगमाचयेर जावन गेल्यांत. १९८६ त गोकुळदास प्रभू हाचें ‘प्रथिवै नम:’ हें कादंबरी रुपांतलें पुस्तक उजवाडाक आयलां. केरळांतले कोंकणींत उजवाडाक आयिल्लीं कथांचीं पुस्तकां म्हळ्यार ‘कोंकणी कथाष्टक’ (१९७८), ‘काणयां घोस’ (१९७९) आनी कथा ८३,८४,८५ (१९८६). हे तीनूय प्रतिनिधीक कथांचे झेले आसात.
पी. एन्. नरसिंह पै (१८७९-१९५९) हाणें काव्य बरपावळ पयलीं केली. ताचें काव्य भक्तीगीतांच्या रुपांत आसा. ए. डी. रामचंद्र शर्मा (१८७९-१९८०) हाणेंय बरीच भक्तीगीतांची बरपावळ केल्या. ताणें कोंकणींतलें पयलें विलापकाव्य (elegy) बरयलां. ताचीं साबार पुस्तकां मल्याळम लिपींतल्यान उजवाडाक आयल्यांत. जी. कमलम्माळचें ‘पात्रचरितम्’ (१९३२) महाभारतांतल्या घडणुकांचेर आदारित आसा. पद्मनाभ भट हाणें ‘वेंकट कल्याण’ आनी ‘सत्यनारायण चरितम्’ (१९५०) हीं दोन पुस्तकां बरयल्यांत. वेदवती शेणय हिचीं तीन भक्तिगीतांचीं पुस्तकां उजवाडाक आयल्यांत. हेभायर प्रातिनिधीक भक्तिगीतांचेय झेले केरळांत कोंकणींतल्यान उजवाडाक आयल्यात. स्वतंत्रपणान काव्य रचपी आनी हेर भाशांतलें काव्य कोंकणींतल्यान अणकारपी केरळांत बरेच आसात.
केरळांतल्या कोंकणी साहित्यिकांमदी बऱ्याच जाणांचीं पुस्तकां उजवाडाक आयिल्लीं नात; पूण विंगड विंगड नेमाळ्यांतल्यान कोंकणी बरोवप चालू आसा. कोंकणी साहित्यांतले मुखेल साहित्यकार अशे आसात:
१. महाकाव्य: जी. कमलम्माळ; हेर पुस्तकां-पात्रचरित्र, गीतासार, सरस्वती स्तोत्र, लक्ष्मी स्तोत्र. दोन मित्र.
२. हरिकथोपयोगी गीतां: संगीत- पी. एन्. नरसिंह पै.
३. नाटकां- विठ्ठल गणेश प्रभु, ए. गोपाळकृष्ण प्रभू, शेठ बलराज हांणी पुस्तकांच्या रुपान कांय बरयिल्लें ना.
४. कादंबरी- नवलिका- के. गोकुळदास प्रभू-प्रथिवै नम:
५. कथा- वि. वेंकटेश, के- नारायण नायक, - शेठ बालराज, पी. श्रीनिवास प्रभू
६. कविता- आर. सी. शर्मा- भाषा गान मंजिरी; वत्सला मंजुनाथ राव- कोंकणी पद्य संग्रह, फुलां माळा; पी. एन्. शिवानंद शणै- किरकिर; शेठ बलराज-म्हन्तारि अज्जि; शरतचंद्र शेणै- मीरा जीवन आनी कवन; पी. जी. कामत; श्रीधर कामत; के. श्रीधर शेणै; पय्यनूर रमेश पै; सुशील त्रिविक्रम भट हांचीं पुस्तकां उजवाडाक येवंक नात. के. अनंत भट- कोंकणी गीतमाला, आनन्दन् एन्. एन्.- आनन्दालीं पदां.
७. समीक्षा- आर. के. राव- अवतारिका कथाष्टक, पी. जी. कामत- अवतारिका भगवद्गीतेक, आनन्दन एन्. एन्.- अवतारिका किरकिर, डॉ. बी. एस्. आशा- अवतारिका कविता ८३, ८४, ८५. पूण पुस्तकांच्या रुपान समीक्षा साहित्य उजवाडाक आयिल्लें ना.
८. अणकार- पी. जी. कामत- एक अवतारिका भगवदगीतेक; शरतचंद्र शेणै- मीरा-जीवन आनी कवन; के. अनंत भट- सूर भजनमाला, तुळसीदास; आनंदन् एन्. एन्.- दोळ्यांतले किशीर- चोखेर बाळी ह्या रवींद्रनाथ टागोरांचे कादंबरीचो अणकार; एन्. पुरुषोत्तम मल्ल्या-ज्ञानपान.
- आनन्दन एन्. एन्.
कोंकणी साहित्य परिशद: अखिल भारतीय कोंकणी साहित्य परिशद म्हळ्यार पुराय देशांतल्या सगळ्या कोंकणी संस्थांचो महासंघ. सद्या दर दोन वर्सांनी गोंय, महाराष्ट्र, कर्नाटक आनी केरळ ह्या राज्यांनी परिशदेचीं संमेलनां जातात.
अखिल भारतीय कोंकणी साहित्य परिशद कारवारांत १९३९ वर्सा स्थापन जाली. थंय पयली बसका ८ आनी ९ जुलय दिसा जाली. परिशदेचो संस्थापक आनी पयलो येवकार अध्यक्ष माधव मंजुनाथ (शणै) शानभाद आशिल्लो. विश्वनाथ पांडुरंग प्रभू हो अध्यक्ष आशिल्लो. परिशद स्थापन करपाफाटले हेत अशे आशिल्ले.
१.कोंकणी भाशा उलोवपी विंगडविंगड प्रांतांतल्या लोकांचो एकवट घडोवन हाडप. २. कोंकणी भाशेविशीं लोकांभितर कोंकणी भाशेचो मोग वाडोवप. ३. कोंकणी भाशा एक करूंक वावरप. ४. कोंकणी भाशेची मूळ आनी राश्ट्रीय लिपी देवनागरी हीच कोंकणी भाशेच उपेगांत हाडप. ५. कोंकणी सरस्पत आनी संस्कृताय वाडोवप आनी पातळावप.
परिशदेक १९९० त ५० वर्सां पुराय जालीं. सद्यामेरेन तिच्यो सतरा बसका जाल्यात. ह्या सतरा बसकांची वळेरी अशी:
दुसरी बसका: ३१ डिसेंबर १९४०. थळ: उडपी. येवकार अध्यक्ष- जॅरॉम साल्दान्य. अध्यक्ष- डॉ. टी. माधव पै.
तिसरी बसका: ४, ५ एप्रिल १९४२. थळ- मुंबय. येवकार अध्यक्ष- वामन रघुनाथ शणै वर्दे वालावलीकार. अध्यक्ष- प्रो. आर्मांद मिनेझिश.
चवथी बसका: १९४९. थळ- मुंबय. येवकार अध्यक्ष- रेव्हरंड फादर
