बरोवपाची एक सुदारिल्ली पध्दत मांडटा. उपरांतची ताची नवलिका म्हळ्यार ‘सर्गाचो ठेवो’ (१९१५). कोंकणी साहित्याचो तो पयलो वयलो बरोवपी अशें म्हणपाक हरकत ना. संवसारांतले महाकवी दान्ते आनी कामोयश हांचेकडल्यान स्फूर्त घेवन ताणें ‘एव्हा आनी मोरी’ हें कोंकणी महाकाव्य रचलें.
पोर्तुगेज भाशेचो आनी अस्तंती संगीताचो प्रभाव हांकांलागून गोंयांत एक नवे तरेचें सहित्य निर्माण जालें. १९ व्या शेंकड्याचे सुर्वेक मांडो आनी दुल्पदां हीं नाचगीतां तयार जालीं. ह्या गीतांनी कोंकणी वांगडाच पोर्तुगेज उतरां होल्मतात. मांडो सुर्वेक चार वळींचो आशिल्लो जावंक जाय. मागीर चार वळींउपरांत कोरस आयलो. कुडतरचो रिबैर द कॉश्त (१८५१-१९१९), आर्नाल्द मिनेझीस (१८६३-१९१७), जिझेलीनु रिबेलो (१८७५-१९३१) आनी तोरकातु द फिगेरैदु हे कोंकणींतले तीन व्हडले मांडो रचपी. त्याचकाळांत मुंबय राविल्ल्या गोंयकार किरिस्तांवांचे संस्कृतीक गरजेंतल्यान तियात्र ह्या नाट्य प्रकाराचो उदय जालो. जुआंव आगोस्तीन फॅर्नान्दीश हो पयलो वयलो तियात्रीस्त. ‘कुणबी जाकी’ आनी ‘भाटकार बेबदो’ ह्या तियात्रांनी ताणें कोंकणी भाशेंतल्यान लोकांचें मनोरंजन केलें आनी लोकशिक्षणूय केलें. तियात्र खूब लोकप्रिय जालो आनी अजुनूय आसा.
ब्रुन द सोउझ हाणें घालून दिल्ली नवलिका बरोवपाची देख जुवांव कायतान द सोउझ, आंतानिओ विसेंत द क्रूज आनी एफ्. एक्स. फॅर्नान्दीश हांणी मुखार व्हेली.
रॅजिनाल फेर्नान्दीश आनी एल्यट द ॲली (१९३१-८८), कारीदाद दामासियान फेर्नान्दीश हे कांय रोमांसी बरोवपी.
कुन्य रिव्हाराचो उलो आयकून ताचे सांगणेप्रमाण मॉयिन्योर सेबाश्तियांव रोदोल्फु दाल्गाद (१८५५-१९२२) वावुरलो. तो पाटांगडो पंडीत आनी भाशाशास्त्री. संस्कृत , मराठी, कोंकोणी, कानडी, लॅटीन, पोर्तुगेज, इंग्लीश आदी भासांनी ताचो खोल अभ्यास आसलो. ताणें ‘कोंकणी-पोर्तुगेज’ (१८९३) आनी ‘पोर्तुगेज-कोंकणी ’ (१९०५) हे दोन शास्त्रोक्त तरेन शब्दकोश रचून, कोंकणी भाशेच्या अभ्यासचें आनी साहित्याचे उदरगतींचें मुळावण घालें. तांकां बरयिल्ले प्रस्तावनेंत ताणें कोंकणी ही एक संपन्न आनी स्वतंत्र भास आनी तिचें संस्कृताकडलें नातें सामकें घट, अशें मत मांडलें. तेवेळार इगर्जींत वापरिल्ले कोंकणींत जायतीं अडेचीं पोर्तुगेज उतरां रिगिल्लीं. कोंकणींत संस्कृतावेल्यान आयिल्लीं पर्यायी उतरां आसात, हें दाखोवन दिलें आनी तींच वापरल्यार अदीक बरें अशें सांगलें. कोंकणींतलें ओपारींचें आनी म्हणींचें धन दाखोवपापासत मॉ. दाल्गादान ‘फ्लोरिलेजियु दुश प्रोव्हेर्बियुश कोंकानीश’ (कोंकणी म्हणींचो झेलो) हें पुस्तक उजवाडायलें. तातूंत २१७७ म्हणी आस्पावतात.
ज्यॉकीं आंतोनियु फेर्नांदिश (१८८९-१९७५) हाणें कोंकणीक तोलामोलाचें धर्मीक गद्य साहित्य दिलें. ‘आमचो सोडवणदार’, ‘चारुय वांजेलांचो झेलो’ ह्यो ताच्यो म्हत्वाच्यो साहित्य कृती. तातूंत जेजू क्रिस्ताचें जिवीत विणलां आनी ताची शिकवण सांगल्या. खेरीज, रोमींत कोंकणी बरोवप्यांपासत बरयल्लें ‘कोंकणी नादशास्त्र’ हें पुस्तक चड मोलाचें तशेंच उपेगाचें. ताणें जायत्यो कविता रचल्यात आनी तरेकवार विशयांचेर लेख बरयल्यात.
हाचे मुखार कोंकणी भाशेक आनी कोंकणी साहित्याक घट मुळावण घालें, तें वामनराव वर्दे वालावलीकर उर्फ शणै गोंयबाब (१८७७-१९४६) हाणें. ताचो वावर जसो मुळावो तसो तोलाचो. ताणें कोंकणी लोकांचो इतिहास अभ्यासून, जळींमळीं शिंपडिल्लीं कोंकणी उतरां एकठावन आनी एकापरस एक बरीं अशीं नाटकां, कथा, लेख उजवाडावन आयचे कोंकणीक सोबीत आनी थीर रुप दिलें. ‘गोंयकारांची गोंयाभायली वसणूक’ (१९२८) आनी ‘कोंकणी भाशेचें जैत’ (१९३०) ह्या ग्रंथांतल्यान विस्कळीत जाल्ल्या कोंकणी समाजाक इतिहासाचे किर्तिवंत चित्र दाखयलें, आपले भाशेचें निजी रूप भेटयलें आनी तिच्या पर्जळीत फुडाराचो दिश्टावो दिलो. ‘गोमंतोपनिषत्’ (पयलो खंड-१९२८; दुसरो खंड-१९३३) हो काणयांझेलो उजवाडावन गोंयच्या जिविताचो हारसो मुखार धरलो. कोंकणी भाशेची सोबाय केळयली आनी जिवितांतल्या कांय मुखेल मुळाव्या प्रस्नांची विस्कटावणी केली. ‘मोगाचें लग्न’ (१९१३), ‘पोवनांचें तपलें’ (१९४८), ‘झिलबा राणो’ (१९५०) हीं नाटकां बरोवन कोंकणी भाशेक नवे अलंकार दिले. ताणें घरावे कोंकणी भाशेची अप्रुपाय दाखयली. ‘भगवंतालें गीत’ (१९५९) हो भगवद्गीतेचो अणकार करून खोल आनी कठीण तात्विक विचार सोपे करून सांगपाची कोंकणीची तांक दाखयली.
‘कोंकणीची व्याकरणी बांदावळ’ (१९४९) हें व्याकरण बरोवन कोंकणी खंयचेच भाशेची गांवगिरी तरा न्हय तर ती एक समर्थ स्वतंत्र भास ह्या विचारांची घट्ट म्हेड रोयली. ‘पुण्यात्मो राम कामती’ (१९३९) आनी ‘आबे फारीय’ (१९४१) हांच्यो जिणो बरोवन कोंकणी मनशाची व्हडवीक तशेंच ताची उणीव दाखयली. ‘नवें गोंय’ हें नेमळें चलोवन कोंकणी वाचप्यांक एक ऊंच पांवड्यचो साहित्यीक आंक दिलो. ‘भुरग्यांलो इश्ट’ (१९३५) आनी ‘भुरग्यांलें व्याकरण’ (१९४१) रचलें. ‘आल्बुकेर्कान गोंय कशें जिखलें?’ (१९५५) आनी ‘वालिपत्तनाचो सोद’ हीं पुस्तकां बरोवन गोंयच्या इतिहासाचेर उजवाड घालो. ह्या सगळ्या साहित्यांतल्यान शणै गोंयबाबान कोंकणी समाजाक एकठायलो आनी कोंकणी आत्म्याक जागयलो.
कोंकणी आल्लयो (भुरग्यांचीं गीतां):
आल्लयो म्हळ्यार भुरग्यांक न्हिदोवपाखातीर गायिल्लीं गीतां. हीं गीतां जाण्ट्यांनीच तयार केल्लीं आसलीं, तरी तातूंत भुरग्यांक मानवता तसलें संगीत आनी तसलीं उतरां आसतात. देखीक- “कुर कुर काना, म्हशी गेल्यो रानां.” भुरग्यांल्या गीतांत झाडां आनी जनावरांचो खूबसो उल्लेख आसता आनी गीतांवांगडाच भुरग्यांच्या आंगाच्या सगळ्या अवयवांची हालचाल जावंची, अशी जतनाय घेतिल्ली आसता. भुरग्यांचे हात आनी बोटां हांकां फाव तो व्यायाम घडचो, म्हूण रचिल्लीं हीं गीतां:
था था गे थाथाची
गोऱ्या गोऱ्या माणकुल्या हातांची
था कर गे कशी थिंगुना
हातांत बायच्या कांकणां
था करता करता भागली
निनी येवंक लागली
धोल रे बाबा धोल धोल
पदेरान हाडले बोल बोल
पदेर दुडू सांगता चड
पदेरा बोल परतून व्हर
धोल रे बाबा धोल धोल
धोला फुडें खोल खोल
धोलता धोलता भागलो
फुलां वेचूंक लागलो
एक फुल व्हेलें काक्यान
आवयचो भाव मामा हाचो भाच्याक खूब मोग. मामा हो विशय आशिल्लीं हीं कांय गीतां:
कावळे काक्या रे बाबाच्या मामाक देखिल्लो
देखिल्लो सांतेकु रे बाबा ताज्या सत्री खाकेक
कावळे काक्या रे बाबाच्या मामाक देखिल्लो
देखिल्लो बांदारू रे ताज्या सत्री खांद्दार
बाबा म्हज्या घोड्यार बसतलो
मामा ताका सत्री धरतलो
