काळांतली म्हायती दिल्या.
स्कंद पुराणांत जो सह्याद्रीखंड आस, तातूंत ‘कोंकणख्यान’ नांवाचें आख्यान रचलां. ह्या आख्यानाच्या कर्त्याविशीं तशेंच ताच्या लेखन काळाविशीं जाणकारांमदीं मतभेद आसात. कोंकणाख्यानांत आख्यान कर्त्याचो इल्लेख मेळना, तो अज्ञात आसा. रघुनाथ सिताराम देसाई संपादित प्रतींत ग्रंथ निर्मणीविशीं उल्लेख आयला तो असो:
भार्गव नक्षत्र परम पवित्र॥
रमणीक मनोहर विचित्र॥
तेथे ग्रामाविधान शिवपूर॥
तेथे हा ग्रंथ निर्मिला गोंडदेशी ब्राह्मण॥
सासष्टि देशीअग्रहार स्छापन॥
तेथे एक कौशिक गोत्री जाण॥
तीर्थ पर्याटन करी
करितां पृथ्वी पर्याटन॥
पाहिलें शिवपूर भुवन
तेथें भेटले स्वयाती जन॥
त्याणी अपेक्ष जाण पै केली॥
त्याच्या आपेक्षा भरणे॥
सांगितली हे पूर्व रचने॥
सकळा जना
सांगितली संपूर्ण यथास्थिती
कोंकणख्यानाच्या लेखनकाळांविशीं जाणकारांमदीं अशेच मतभेद दिसतात. र. सी. देसाई संपादित प्रतींत लेखनकाळ शके १७८७ सांगला, तर ‘बेळ्गांव समाचारा’न उजवाडायिल्ले प्रतींत हो काळ शके १५८९ (इ.स.१६६७) सांगला. श्रीपाद व्यं. वागळे हाणें उजवाडायिल्ले प्रतींत शके १६४३ (इ.स. १७२१) हो ह्या आख्यानाचो लेखनकाळ सांगला.
कोंकणख्यानाच्यो पुस्तकरुपांतल्यो चार प्रती मेळटात. जे. जर्सन द. कुन्या हाणें १८७७ त उजवाडायिल्लो ‘सह्याद्रीखंड’. हरी भिकाजी सामंत हाणें १९०९ वर्सा ‘बेळगांव समाचार’ छापखान्यांत छापून उजवाडायिल्ले ‘कोंकणख्यान’, श्रीपाद व्यंकटेश वागळे हाणें १९०९ वर्सा उजवाडायिल्ले ‘कोंकणख्यान’ आनी रघुनाथ सिताराम देसाई संपादित १९४७ त उजवाडायिल्ले ‘सह्याद्री खंड-पूर्वार्ध-उत्तरार्ध’ अर्थात् ‘कोंकणख्यान’.
ह्या आख्यानांत परशुरामान निर्माण केल्ल्या कोंकणभूंयचो इतिहास, ताची व्याप्ती, शिमो, गांव, गांवचीं देवळां आनी देव, देवांचे ब्राह्मण, भजक आनी तांचो कुळवृत्तांत आनी हेर संबंदीत म्हायतीच्या तपशीलाचें वर्णन आयलां.
हें सगळें पध्यांत म्हणजे श्लोक आनी ओवीबध्द आसा. ह्या सह्याद्रीखंडाक पूर्वार्ध आनी उत्तरार्ध अशे दोन विभाग आसून वट्ट १३०३ ओव्यांभितर हे आख्यान सांगलां. पुर्वार्धांत फाटल्या इतिहासाचेर भर दिला, तर उत्तरार्धांत उपरांत जाल्या ब्राह्मण जातींमदल्या वादावादींचे वर्णन आयलां.
कोंकणख्यान हें कोंकण भुंयेच्या इतिहासापरस हे भुंयेवेल्या कोंकणी ब्राह्मणाचेंच आख्यान जावन आसा. ह्या आख्यानांत कोंकणी ब्राह्मणाचो कुलवृत्तांत आनी मानपानावेल्यान आयिल्ल्यो घुस्पटी हांचें वर्णन आयलां. ह्या आख्यानकर्त्याक तेंच वर्णन अभिप्रेत आशिल्ले आसूंये. ह्या आख्यानाच्या उत्तरार्धाच्या पयल्या अध्यायाचे सुर्वेकूच तो बरयता त्या ग्रंथानाम कोंकणे ब्राह्मणाख्यान॥ जे गोमांचल देशांमध्ये कोंकण म्हणोनी म्हणता कोंकणे ब्राह्मण॥
देशामिधान पैयासी॥१॥
हे ग्रंथनिर्मणे फाटली उद्देश सांगतना व्याख्यानकर्त्यान बरयलां:
ज्ञाती मधोनी जे वालिता॥
त्याचें होता प्रायचित॥
त्याचा शरीर संबंध करूं इच्छितां
त्यासिया ग्रंथी उपदेश॥
पोषणा देती दुजेया तें॥
शरीर संबंध वर्ज दोन्ही गोत्रा ते
ऐसा विचार पाहाती त्यातें॥
या ग्रंथी उपदेश
- - सह्याद्रीखंड पूर्वार्ध
- - अध्याय १ (२६-२७)
आगा आपुला ज्ञाती धर्म॥
आनी परंपरा आचार कर्म॥
हे नेणे तो मुर्ख परम॥
मनुष्यांमाजी पशु तो॥
आगा आपुला ज्ञातिकुलधर्म
जिवयोनी वर्ते तो ज्ञाना परम॥
उचीत अनुचीत कर्म
जाणे तो पुरूष स्वज्ञानी
- - सह्याद्रीखंड पूर्वार्ध
- - अध्याय १ (७४-७५)
कोंकणख्यानाच्या खरेपणाविशीं कांय जाणांक दुबाव आसा. रघुनाथ सीताराम देसाई, नारायण दत्तात्रय वरेकर, डॉ. श्री. व्यं. केतकर, पां. वा. काणे, शणै गोंयबाब हांच्या मतान कोंकणखानांतली भाशा आनी प्रसंग पळेल्यार तें एकतर प्रक्षिप्त आसूंये वा मूळ लिखाणांत अडेची भर घालून तें लोकांमुखार दवरलां आसूंये.
- - कों. वि. सं. मं.
कोंकणी भाशा मंडळ, गोंय:
कोंकणीचो भाशीक, शिक्षणीक, साहित्यिक आने संस्कृतीक उदरगतीचो वावर करपी गोंयांतली एक मुखेक संस्था. हे संस्थेची थापणूक ३० सप्टेंबर १९६२ दिसा मडगांव शारांत जाली. पेद्रु कुरैय आफोंस हो हे संस्थेचो संस्थापक अध्यक्ष. तेन्नासावन ह्याच शारांत हे संस्थेचें मुखेल कार्यालय आसा. संस्थांचे नोंदणीखातीर आशिल्ल्या कायद्याप्रमाण ही संस्था ३० मार्च १९६३ दिसा रजिस्टर जाल्ली आसा.
कोंकणी भाशा मंडळाचो कारभार थारावन दिल्ले नेमावळीप्रमाण एक वावुरपी समिती चलयता. ही वावुरपी समिती, हे संस्थेचे वांगडी, तेखातीर थारायिल्ले मांडावळीप्रमाण वेंचून काडटात. कोंकणी भाशा मंडळाचे नेमावळींत, दुसरे खेपे, २९ जानेवारी आनी १२ फेब्रुवारी १९८४ दिसा जाल्या वांगडांच्या साबार बरकांनी बरेच नवे बदल केले. ते प्रमाण गोंय प्रदेश हेंच मंडळाचें कर्यक्षेत्र थारावन मंडळाच्या नांवांवांगडा गोंय हें उत्तर नव्यान जोडलें. मंडळाचो उद्देश मान्य आशिल्ल्या आनी पिरायेचीं अठरा वर्सा पुराय जाल्या खंयच्याय मनशाच्यान मंडळाचे वांगडी तीन प्रकारचे आसात:
१. दान दिवपी
२. सर्वकाळ वांगडी
३. वर्सकाळ वांगडी.
मंडळाचे वावुरपी समितीचो कर्यकाळ दोन वर्सांचो आसता. दर दोन वर्सांनी एप्रिल म्हयन्यांत वांगड्यांचे साबार बसकेंत वावुरपी समितीचेर बारा वांगडी वेंचून काडटात. तशेंच गोंयच्या इकरा म्हालांतल्यान दर एक म्हालांतल्या मंडळाचें वांगडी आपापलो एक प्रतिनिधी वावुरपी समितीचेर धाडटात. पूण तेखातीर त्या त्या म्हालांत उणे ते मंडळाचे १५ वांगडी आसप गरजेचें आसता. म्हळ्यार वावरुपी समितीचेर वेंचून आयिल्ले चडांत चड २३ मेरेन वांगडी आसूं येतात. वावुरपी समितीचे पदाधिकारी अशे आसात: एक अध्यक्ष, एक उपाध्यक्ष, एक सरचिटणीस, दोन जोडचिटणीस आनी एक भांडारी. हेर वांगडी उरतात. हें पदाधिकारी वेंचून आयिल्ले वावुरपी समितीचे वांगडी आपणांमदल्यान वेंचून काडटात. वावुरपी समितीक तिच्या कार्यकाळांत चडांत चड तीन वांगडी स्वीकृत करून घेवपाचो अधिकार आसता. पूण तांकां वावुरपी समितींत मताचो अधिकार नासता. वावुरपी समितीची सादारणपणान दर म्हयन्याक बसका जाता. मंडळाचे सध्या एक हजारावयर वांगडी आसात. हांतूतले चडशे वांगडी सर्वकाळ वांगडी आसात. इतले सर्वकाळ
