Page:Konkani Viswakosh Vol1.pdf/479

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.

केलो आनी सुदारणा घडोवन हाडाल्यो.

जुवांव द बारूर्श आनी दियोगु दु कोश्तु ह्या इतिहासकारांच्या ग्रंथांतलें संशोधन फुडें व्हरपाची जापसालदारकी १८५८ त ताचेर पोर्तुगेज सरकारान सोंपयली. ताणे दीव ते कन्याकुमारी आनी मलाबार ते कोरोमंडल हांगाची भोंवडी करून ज्या सुवातींनी पोर्तुगेजांचें अस्तित्व आशिल्लें, तेविशीं अभ्यास केलो. गोंयच्या पुराभिलेख संग्रहालयांत आशिल्ल्या मोलादीक कागदपत्रांचो अभ्यास करून तीं ‘बोलतीं ओफिसियाल’, ‘क्रोनिश्त द्‌ तिसुआरी’ आनी हेर नेमाळ्यांनी उजवाडायलें.

कुन्य रिव्हारान ‘पानोरामा’, ‘आर्कीव्ह उनिव्हेर्सील लिश्बोनॅन्सि’ ह्या सारक्या नेमाळ्यांनी संशोधनपर लेख बरयले. १८५७ वर्सा ताणें फादर टॉमस स्टीफन्स (१५४९-१६१९) हाच्या ‘आर्ति द लिंग्व कानारीं’ (कोंकणी भाशेची कला - १६४०) ह्या पोर्तुगेजींत बरतल्ल्या कोंकणी व्याकरणाची नवीन आवृत्ती उजवाडायली आनी सरराव्या शतमानांत एका पोर्तुगेज धर्मप्रचारकान बरयल्ल्या ‘ग्रामातिक द लिंग्व कोंकानी नु दियाले तु दु नॉर्ति’ (उत्तरेकडले कोंकणी बोलीचें व्याकरण) हें पुस्तक उजवाडाक हाडलें. तेचपरी, फ्रेंच भोवंडेकार पिरार द्‌ लाव्हाल, जो गोंयां आयिल्लो, ताचो प्रवासग्रंथ पोर्तुगेजींत अणकारून टीपां सयत उजवाडाक हाडलो (दोन खंड – १८५८, १८६२). एका इटालियन धर्मप्रचारकान बरयल्लें, ‘ग्रामातिक द लिंग्व कोंकानी’ (कोंकणी भाशेचें व्याकरण, १८५९); एका इटालियन धर्मप्रचारकान बरयल्लो ‘दिसियोनारियु पोर्तुगेज - कोंकानी’ (पोर्तुगेज कोंकणी शब्दकोश, १८६८) हे ग्रंथम उजवाडायले. १८५७ वर्सा गोंयां उजवाडाक आयिल्लो ताचो ग्रंथ ‘अँसारयु इश्तोरिकु द लिंग्व कोंकानी’ (कोंकणी भाशेचेर इतिहासीक निबंध) हो कोंकणी भाशेच्या इतिहासांतलो एक म्हत्वाचो ग्रंथ.

कोंकणी भाशेचो उगम आनी विकास आनी तिचे उदरगतींतल्यो आडखळी हांची खबर योग्य ते पुरावे दिवन ताणें सादर केल्या. अठराव्या शेंकड्यापसून कोंकणी साहित्याचे उदरगतींत खंड पडिल्ले आनी कोंकणी भाशेची दशा वायट जाल्ली. कुन्य रिव्हारान आपल्या विचारांनी कोंकणीच्या पुनरुत्थानाची बुन्याद घाली. ह्या ग्रंथांत बरोवपी गोंयच्या पुराभिलेख संग्रहांतल्या कोंकणी-मराठी ग्रंथांचो अभ्यास करून तांची बळेरी दिता. हे वळेरेंत हे बरोवपी आस्पावतात: पाद्री टॉमस स्टीफन्स. पाद्री दियोगु रिबैरु, पाद्री आन्तोनियु ‍द्‌ सालदान्य, पाद्री मिंगेल द्‌ आल्मैद, पाद्री मानुएल बान्य, पाद्री गाश्पार सां. मिंगेल. ह्याच ग्रंथांत कुन्य रिव्हार स्फूर्त दिवपी अशा उतरांनी गोंयकारांक आपले आवयभाशेचो अभिमान बाळगात म्हूण सांगून, कोंकणीची उदरगत करपापासत तांकां उलो मारता.

शिक्षणक्रमांत कोंकणी भाशेच्या अभ्यासाक सुबात आसची, देखून ताणें ‘आदव्हेर्तेसियश आउश प्रोफेसोरिश प्रिमारियुश सोब्रि उ एंसीनु, द लिंग्व कोंकानी’ (कोंकणी भास शिकोवपाविशीं मुळाव्या शिक्षकांक सुचोवणी) हें पुस्तक बरयलें. ह्या पुस्तकांत ताणें, कोंकणी ही गोंयच्या भुरग्यांची पयली भास आशिल्ल्यान तिचो मुळाव्या शिक्षणांत आस्पाव जावंक जाय, असो विचार मांडला. कुन्य रिव्हारान केल्ल्यो सुचोवण्यो तोरीश नॉव्हश गोव्हेर्नादोरान आपल्या १८५९ वर्सा काडिल्ल्या शिक्षणविशींच्या ज्जाहीर नाम्यांत मानून घेतल्यो. पूण १८६९ बर्सा गोव्हेर्नादोर पोस्तान हाणें शिक्षणक्रमांतल्यान कोंकणी सामकी काडून उडयल्यान कुन्य रिव्हाराच्या सुचोवण्यांचो कांयच उपेग जालो ना. १८७० वर्सा ताणें आपल्या हुद्याचो राजीनामो दिलो, तरी तो गोंयांत १८७७ मेरेन कांय काळ लिश्बोआक रावल्या उपरांत तो एव्होरा हांगा वचून रावलो.

तो ब्राझीलच्या विज्ञान अकादमीचो तशेंच हेर विज्ञान आनी साहित्य संस्थांचो वांगडी आसलो. जिविताच्या अखेरच्या वर्सांनी ताका इश्ट-मित्रांकडल्यान खर विरोध सोंसचो पडलो.

- कों. वि. सं. मं.


कुबल, वासुदेव यशवंत:

(जल्म: १६ जून १९३२, मयें - दिवचल).

गोंयचो सुटके झुजारी. ताणें मुळाचं शिक्षण मराठींतल्यान घेतलें. १९४७ वर्सामेरेन तो राष्ट्रीय काँग्रेस गोंय संघटनेचो वांगडी आशिल्लो. उपरांत तो आझाद गोमंतक दल संघटनेचो वांगडी जालो. १९४५ वर्सा आत्मारामन मयेंकार हाच्या फुडारपणाखाला पोर्तुगेज भुंयमालकांआड मयें वाठारांत जी चळवळ जाल्ली, तातूंत ताणें वांटो घेतिल्लो. ३ जून १९४८ दिसा पोलिसांनी ताका धरलो. सुमार आठ म्हयने बंडाखणींत ख्यास्त भोगतकच कांयच पुरावो मेळूंक ना म्हूण ताची सुटका जाली. पोलिसांचे जाच चुकोवपाक तो गोंयांभायर गेलो. पूण शिमेवेल्यान तो गोंयचे सुटके चळवळीक तो आदार दितालो. गोंय सुटके उपरांत तो भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस संघटनेचो वांगडी जालो. १९७२ वर्सा भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन सुटकेझुजांतल्या ताच्या वावराचो भोवमान केलो.

- कों. वि. सं. मं.


कुबल, सीताराम गंगाराम:

(जल्म: एकोशी, बारदेस)

गोंयचो सुटके झुजारी. ताणें मुळावें शिक्षण मराठींतल्यान घेतलें. तो वेपारी आशिल्लो. १९५० वर्सा सावन तो आझाद गोमंतक दल संघटनेचो वांगडी आशिल्लो. १९५५ वर्सा तो आपल्या साथीदारांवांगडा पोलिस ठाण्याचेर हल्लो करपाचो आशिल्लो. तेन्ना कांदोळी वाठारांत पोलिसांनी ताका धरलो आनी ताचेकडलो दारुगुळो जप्त केलो. ताची न्यायालयीन चवकशी करचे आदीं ताका णव म्हयने पणजे बंदखणींत दवरलो. फुडें चवकशे उपरांत दोन वर्सां ताका बंदखणीची ख्यास्त दिली. सगळी मेळून ताणें आग्वाद बंदखणींत चार वर्सा आनी सात दीस ख्यास्त भोगली. पोलिसांचें फुडलें धरप चुकोवपाक तो गोंयांभायर गेलो. १९७२ वर्सा भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केलो.

- कों. वि. सं. मं.


कुमारवाल्मीकी:

(सुमार १५६० – सुमार १६१०).

नामनेचो कन्नड कवी. हाचें वेव्हारांतलें नांव नरहरी; कविनाम – कुमारवाल्मीकी. हे खेरीज ‘कविराजहंस’ अशेंय हाका नांब आसा. महाकवी वाल्मीकीचें रामायण कन्नड भाशेंत संक्षेपित स्वरुपांत बरयतना ताणें स्वताक ‘कुमारवाल्मीकी’ हें नांव घेतलें. हो कवी कानडी ब्राम्हण आसून विजापूरचे अस्तंतेक ६ किमी. अंतराचेर आशिल्ल्या तोरवे गांवांत रावतालो. त्या गांवांतल्या नरहरी मंदिरांत ताणें आपलें रामायण बरयलें. ताणें बरयल्ल्या रामायणाक कवीच्या गांवाच्या नांवावयल्यान ‘तोरवे रामायण’ हें नांव रुढ जालें. १५९० सुमाराक ह्या ग्रंथाचें बरप जालें, अशें संशोधकांचें मत आसा. ह्या कवीच्या जिविताविशीं व्हडलीशी माहिती मेळना.

‘तोरवेम रामायण’ हें काव्य भामिनीषट्पसदी ह्या मात्रावृत्तांत रचलां. तातूंत एकूण ११२ संधी आनी ५,०७९ कडवीं आसात. हातूंतलीं सुमार ३,९०० कडवीं फकत युध्दकांडाचेरुच आसात. बाल, अयोध्या, अरण्य, किष्किंधा आनी सुंदर ह्या काडांतलो कथाभाग ताका लागून एकदम संक्षिप्त स्वरूपांत आयलां. युध्दकांडांतल्या प्रसंगाचेर कवीन चड भर दिला, अशें दिसून येता. कवीची खरेली तांक आनी कसब ताचे काव्यशैलीवेल्यान दिसून येता.

कवीन आपल्या काव्याखातीर खास करून वाल्मीकी रामायणाचो आदार घेतलो. तरीकूय जायतेकडेन ताणें स्वतंत्रपणान आपले प्रतिभेचें दर्शन घडयलां. मंथरा हातूंत मायेचो अवतार जाता. वाली आनी रावण प्राण सोडटना रामाक विष्णूचो अवतात मानतात. लंकेक पाविल्लो मारुती कुंभकर्णाच्या नाकाचे पुडयेंत रिगता. झुजापयलीं रावण विश्वकर्म्याकडल्यान लंकेचो किल्लो सारको करून घेता, झुजाक वचचेपयलीं आपल्या भांडारांतलें सगळें द्रव्य दान करता, कोटी यज्ञ करता आनी बिभीषणाक आपलो वारस नेमता. कवीन अशे थोडे भोव