सुरवातीक हो वावर सवकसायेन चल्लो. १९७९ उपरांत ह्या वावराक नेट आयलो. १९७९ वर्सा कुटुंबयेवजणे खातीर आदार येवजणेंत १०१० कोटी रुपयांची तजवीज जाल्या.
- - प्रा. वामन नायक,
- - कों. वि. सं. मं.
कुटुंबसंस्था:
कुटुंब ही मनीससमाजांतली बरीच म्हत्वाची आनी मुळाव्या स्वरूपाची संस्था जावन आसा. सामक्याच मर्यादीत अर्थान, घोव-बायल आनी तांचीं भुरगीं हांचो एकठांय रावपी पंगड म्हळ्यार कुटुंब, अशें म्हणूं येता.
कुटुंबसंस्था परिस्थितीप्रमाण बदलत राविल्ल्यान ‘कुटुंब’ हे संकल्पनेची व्याख्या करप कठीण जाता. बर्गेस आनी लॉक ह्या समाजशास्त्रज्ञांनी कुटुंब संस्थेची व्याख्या केल्या, ती अशी – “कुटुंब म्हळ्यार लग्न, रगतासंबंद वा दत्तक विधानाक लागून कांय व्यक्तींक एकठांय हाडपी, एका घराब्याची निर्मणी करपी वा जातूंतले घोव-बायल, आवय-बापूय, पूत, धूव, भाव, भयण, विंगड विंगड समाजीज संबंदांतल्यान एकामेकांसरशीं आंतरक्रिया करतात वा संपर्क दवरतात अशी एक समान संस्कृताय निर्माण करून तिची पोसवण करतात असल्या मनशांचो पंगड.”
कुटुंबवेवस्था कशी सुरू जाली आनी तिचें मूळ खंय आसा हाचेर समाजशास्त्रज्ञांनी विंगड विंगड मतां उक्तायल्यांत. ह्या सगळ्यां मतांची फोडणीशी करीत जाल्यार कुटुंबसंस्थेविशीं स्पश्टीकरण मेळटा. भूक, तान, आलाशिरो, कामवासना आनी प्रजोत्पती ह्या मनशाच्या गरजांक आनी प्रवृत्तींक लागून दादलो-बायल एकठांय येवन तातूंतल्यान कुटुंबसंस्था उपजली आसूंये.
नात्यांची संख्या, लग्नाचे प्रकार, कुटुंब मुखेली कोण, वारस हक्काचे नेम, लग्ना उपरांतचो राबितो हांचेर कुटुंबाचें प्रकार आदारिल्ले आसता. जॉर्ज पीटर मरडॉक हाणें ‘केंद्रक कुटुंब’, ‘बहुयुतिक कुटुंब’ आनी ‘विस्तारित (रासवळ) कुटुंब’ अशे तीन प्रकार सांगल्यात. ज्या कुटुंबांत घोव, बायल आनी तांची लग्न जावंक नाशिल्लीं भुरगीं हांचोच आस्पाव जाता, ताका केंद्रक कुटुंब म्हण्टात. जेन्ना एका परस चड घोव वा बायलो लग्नाचे रासवळ भागीदार जातात तेन्ना अशा कुटुंबांक बहुयुतिक कुटुंब अशें म्हण्टात. विस्तारित वा रासवळ कुटुंबांत दोन वा अदीक केंद्रक कुटुंबां रगताच्या नात्यान जोडिल्लीं आसतात. सादारणपणान अशा कुटुंबांत तीन पिळग्यांमेरेन सोयरे एकाच घरांत एकठांय रावतात. रासवळ कुटुंबाचे ‘मातृसत्ताक’ आनी ‘पितृसत्ताक’ अशे दोन प्रकार आसात.
मातृसत्ताक पध्दत सद्या ना जायत गेल्या. हे पध्दतींत आवय कुटुंबाची मुखेल आसता. कुटुंबाची आस्पत, वारसो ह्यो गजाली आवयकडल्यान धुवेकडेन वतात. दादल्याक हांगा चडशें म्हत्व नासता. देखीक – आसामांत ‘खासी’ हे जामातींत मातृसत्ताक कुटुंबवेवस्था आसा. थंय बायलेचो व्हडलो भाव कुटुंबाचो वेव्हार पळेता. हेभायर मलबार आनी त्रावणकोर वाठारांनी कांय समाज मातृसत्ताक कुटुंबपध्दत आपणायतात. गोंयांत गोमन्तक मराठा समाजाभितर कलवतां, भावीण अशे देवदासींचे गट आसात. तांच्यांत आदले मुस्तींत म्हळ्यार १९६० मेरेन सादारणपणान मातृसत्ताक कुटुंबपध्दत चलताली.
पितृसत्ताक कुटुंबांत बापूय घरचो मुखेली आसता. ताचेकडेन घरचे सगळे अधिकार आसतात. कुटुंबाचे अर्थीक, समाजीक, सांस्कृतिक जीणेंत तो सर्वाधिकारी आसता. आस्पत, वारसो, आडनांव ह्यो गजाली बापायकडल्यान पुताक मेळटात.
भारतांत आयजमेरेन बरेचकडेन हिंदूंची एकवटित कुटुंब संस्था पळोवंक मेळटा. असल्या कुटुंबांनी सादारणपणान तीन पिळग्यांमेरेनचीं सोयरीं मेळटा. घरांतली सगळी येणावळ कुटुंबाच्या मुखेल्याकडेन वता. धर्मीक उत्सव, कुलाचार आनी हेर घरांतले सण एकठांय मनयतात. आधुनिकीकरण, उद्येगीकरण, शारांतली जीण, बायलांची बदलपी समाजीक सुवात, असल्या गजालींक लागून ही पध्दत सद्या मोडूंक लागल्या.
कुटुंब हो विंगड विंगड प्रकारचे वावर करपी म्हत्वाचो समाजीक पंगड आसा. कुटुंबाचीं कांय मुखेल कामां म्हळ्यार:
१. घोव बायलांच्या लग्नसंबंदांतल्यान जाल्ले प्रजोत्पत्तीक उर्बा दिवप.
२. भुरग्यांच्या पालन पोशणाची जापसालदारकी सांबाळप.
३. आपल्या समाजाची संस्कृताय, कुटुंबीक परंपरा हांचेकडेन नवे पिळगेची वळख करून दिवप
४. कुटुंबांतल्या सगळ्यांक मानसिक आनी भावनिक राखण दिवप.
ह्या कांय मुखेल वावरावांगडा अर्थीक जापसालदारकी सांबाळप, जाण्टे आनी आदार नाशिल्ल्यांक आदार दिवप, धर्मीक वावर बरेभशेन करप, कुटुंबंतल्या लोकांचें मनोरंजन आनी वायट काळांत तांची राखण करप हे सारको वावरूय कुटुंबांतूच जावंक शकता.
पयलींच्या काळांत शेतकामाचेर आदारून आशिल्ली कुटुंबसंस्था उद्येगीक क्रांतीउपरांत बदलत गेल्यात. उद्येगीक नदरेन फुडारिल्ल्या राष्ट्रांनी तर कुटुंब संस्थेच्यो सगळ्यो पोरन्यो संकल्पना मोडून वचून समाजांत बदल जावंक लागला.
- - प्रा. वामन नायक
कुडचडकार, यशवंत तिळू:
(जल्म: ४ एप्रिल १९२९, नानोडें - दिवचल)
गोंयचो सुटके झुजारी. ताणें मुळावे शिक्षण मराठींतल्यान घेतलें. तो शेतवड करतालो. नॅशनल काँग्रेस गोंय संघटनेचो तो वांगडी आसलो. सुटके चळवळींच्या काळांत ताणें सत्याग्रहींक मार्गदर्शन आनी आदार दिवपाचें काम केलां. तेभायर वण्टीपत्रकां लावप, खबरो पावोवप असलीं कामां तो करतालो. १७ ऑगस्ट १९५५ दिसा पोलिसांनी ताका धरलो आनी णव म्हयने बंदखणींत दवरलो. १९७४ वर्सा सरकाराकडल्यान ताका सुटके झुजांतल्या वावराखातीर मानपत्र फाव जालें.
- - कों. वि. सं. मं.
कुडाळकार, वसंत सीताराम:
(जल्म: १९ सप्टेंबर १९२४, आमोणें - दिवचल).
गोंयचो सुटके झुजारी. ताणें मुळावें शिक्षण मराठी आनी पोर्तुगेजींतल्यान घेतलें. सुटके चळवळीच्या काळांत तो राष्ट्रवादी साहित्य वांटतालो. १ जुलय १९५५ दिसा पोलिसांनी ताच्या घराचेर धाड घाली आनी कांय पत्रकां जप्त केलीं. उपरांत ताका अटक केली आनी खूब मार दिवन स म्हयन्यांपरस चड काळ बंदखणींत दवरलो. १९७७ वर्सा भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केलो.
- - कों. वि. सं. मं.
कुणबी:
एक शेतकामती जमात. कुणबी हो शब्द ‘कुर्मी’ ह्या शब्दावेल्यान कुम्बी जावन फुडें जुण्बी, कुणबी जालो अशें डॉ. जॉन विल्सन हाचें मत आसा. इरावती कर्वे हिच्या मताप्रमाण कुणबी हे जातीचीच ‘कुर्मी’ नांदाची एक जात उत्तर प्रदेश, बिहार आनी गुजरात हांगा आसा आनी ह्या कुणबी शब्दाची उत्पत्ती ‘कुटुंबिन’ ह्या संस्कृत शब्दावेल्यान जाल्या. डॉ. गुस्ताव ऑपर्ट कुणबी शब्दाची उत्पत्ती अशी मांडटा:
कू = दोंगर,
ह्या मूळ धातुवेल्यान कुर्मी, कुरूमी, कुरूंबी, कुणबी असो शब्द तयार जाला.
ही कुणबी जात महाराष्ट्र राज्यांत नागपूर (विदर्भ) सावन दक्षिण गोंय-कारवार मेरेन पातळिल्ली आसा. तशेंच तातूंत वाठाराप्रमाण जायत्यो पोटजाती आसात. अस्तंत महाराष्ट्रांतल्या कुणब्यांनी मराठा कुणबी आनी कोंकणी कुणबी अश्यो दोन मुखेल पोटजाती आसात. तशेंच खानदेशी कुणबी, तलहेरी कुणबी, काळे कुणबी, व्हराडी कुणबी ह्योय पोटजाती महाराष्ट्रांत आसात.
सबंद कोकणांत आनी गोंयांत हिंदू कुणब्यांची जात दिश्टी पडटा. तशेंच किरीस्तांव कुणबी ही एक गावडा जमातीकडेन सारकेपण आशिल्ली जात साश्टी तालुक्यांत दिश्टी पडटा.
