कडेन हे सगळे जिन्नस एकतर तेलांत तळशीतात वा शिजयतात. कांय वेळा अशी किसमूर जातकच पेटिल्लो कोळसो किसमुरीचेर दवरून तेच किसमुरीन तो परतो धांपून घेतात; हाका ‘धुवण घालप’ अशें म्हण्टात. कोळशाच्या धुंवराचो घमघम आयिल्ले किसमुरीक एक वेगळीच रूच येता. हालींच्या काळांत व्हड हॉटेलांनी किसमूर, गोंयचो एक खाशेलो पदार्थ म्हूण दिवपाची प्रथा जाल्या. भोंवडेकारांक हो पदार्थ भोव मानवता.
- - सुधा आमोणकार
कीटकनाशकां:
मनीस आनी मोनजात हांकां जावपी कांय रोगांच्या जंतूंचो प्रसार करपी तशेंच शेतांतलीं पिकां, सांठयल्लें अन्नधान्य, कपडे, लांकूड हांच्या सारकिल्या जीवनावश्यक सामग्रीचो इबाड करपी कीटकाचो (कीडींचो) नाश करपाखातीर जीं रसायनां वापरतात तांकां कीटकनाशकां अशें म्हण्टात. उपद्रवी कीटकांचो नाश करपाच्यो पध्दती खूब पूर्विल्ल्या काळसावन प्रचलित आसात. पूण हालींच्या काळांत मोट्या प्रमाणाचेर रसायनांचो वापर करून कीटकांचो नाश करपाच्यो पध्दती अस्तित्वांत आयल्यात. आर्सेनिकाचो (arsenic) कीटकनाशक म्हूण वापर जातालो, असो उल्लेख प्लिनी (इ.स. ७०) हाणें आपल्या बरपांत केला. गंधक जळयल्यार ताच्या धुंवरान कीटकांचो नाश जाता असो उल्लेख होमर हाच्या ग्रंथांत सांपडटा. रोमन लोक कीटकांचो नाश करपाखातीर ‘हेलेबोअर’ हे वनस्पतीच्या मूलक्षोडाचें (root-stock) चूर्ण वापरताले. सोळाव्या शतमानाचे अखेरेक चिनी लोकांनी आर्सेनिक सल्फाइडाचो (arsenic sulphide) उपेग कीटकनाशक म्हूण केलो. भारतांत पूर्विल्ल्या काळांत कीटकांचो नाश करपाखातीर विखाचो उपेग करताले, अशे उल्लेख मनुस्मृति, कौटिलिय अर्थशास्त्र, सुश्रुतसंहिता ह्या पूर्विल्ल्या ग्रंथांत सांपडटात.
आर्विल्ली कीटक नियंत्रण पध्दत दुसर्याृ म्हाझुजाच्या काळांत प्रचलित जाली. डी. डी. टी. (D.D.T.) आनी बी, एच्. सी. (B.H.C.) ह्या सेन्द्रिय कीटकनाशकांच्या सोदाक लागून कीटक नियंत्रण पध्दतींत मोटी क्रांती घडून आयली. भारतांत जी हरित क्रांती जाल्या, तिचें चडशें श्रेय ह्या कीटकनाशकांक वता. १९३६ वर्सा ३० कीटकनाशकांची नोंद जाल्ली. आयज हो आंकडो १४०० चे वयर गेला.
कीट्कनाशकांचे कांय प्रकार आसात ते अशे:
१. जंतूनाशकां (Insecticides): शेताक तशेंच घरांत उपद्रव करपी किडींक (insects) मारपाखातीर वापरतात तीं वखदां.
२. चितोनाशकां (Fungicides): बुरशी वा चित्यापसून जावपी रोगांआड वापरपाचीं वखदां.
३. जीवणुनाशकां (Bactericides): बारीक जंतूंपसून जावपी रोगाआड हीं वखदां वापरतात.
४. मूषकनाशकां (Rodenticides): हुंदराक मारपाक वापरतात तीं वखदां.
५. कोळीनाशकां: कोळी मारपाक वापरतात तीं वखदां.
६. सुत्रकृमीनाशकां (Nematicides): सुत्रकृमीपसून जावपी रोगांआड वापरपाचीं वखदां.
७. नडणीनाशकां (Weedicides): शेतांत उपद्रव करपी नडणेआड मारपाचीं वखदां.
हीं सगळीं कीटकनाशकां बाजारांत फुडल्या स्वरूपांत मेळट: पातळ (liquid) – देखीक: डिमेक्रोन, पिठो (dust) – देखीक: बी. एच्. सी., खडे (granules) – देखीक: फुराडोन, गुळयो (tablets) - देखीक: ॲल्युमिनियम फोस्फाइड (Aluminium Phosphide).
मोठ्या प्रमाणांत वापरांत आशिल्ल्या कीटकनाशकांची माहिती थोड्याभितर अशी:
१. जंतूनाशकां:
(अ) बी. एच्. सी., ’गॅमेक्झिन’ ‘सबमार’ ह्या सारक्या वेपारी नांवांन मेळटा. हें वखद दोन प्रकारांत मेळटा. बी. एच्. सी. १० टक्के आनी बी. एच्. सी. ५० टक्के. बी. एच्. सी. १० टक्के ह्या वखदची धुंवरी मारतात. तशेंच कसलोय रोंपो कोरेट सारक्या वेपारी नांवान पातळ स्वरूपांत मेळटा. फांफूडल्या उपरांत ह्या वखदाचे अंश पिकाचेर चड काळ उरना, ताका लागून भाजी जांव फळां काडपाच्या वेळार कीड आयली जाल्यार ह्या वखदाचो वापर करतात.
२. चितोनाशकां (Fungicides):
(अ) बोर्दो मिश्रण: हें वखद तयार स्वरूपांत बाजारांत मेळना. मोरचूद (Copper Sulphate) आनी चुनो हांची भरसण करून हें वखद तयार करतात. चित्यापसून जावपी बर्यारचशा रोगांआड ह्या वखदाचो वापर करतात. सुपारेच्या कोळेरोगाआड ह्या वखदाचो चड वापर जात.
(ब) कॉपर ऑक्सीक्लोराइड: ‘ब्लायटोक्स’, ‘फायटालोन’, अशा बाजारी नांवान, उदकांत विरगळपी पिठ्याच्या रूपांत मेळटा. सुपारेचो कोळेरोग, चरांतलीं रोपां कुसपी रोग, ह्या सारक्या रोगांआड ह्या वखदाचो वापर करतात.
(क) गंधक: ‘सल्फेक्स’, ‘क्टेसल्फ’, ह्या सारक्या बाजारी नांवान हीं वखदां, उदकांत विरगळपी पिठ्याच्या रूपांत मेळटात. भुरी रोगाचेर ह्या वखदाचो वापर करतात.
(ड) कार्बेन्डाझीन: ‘बावीस्टीन’, ‘बी-स्टेन’ ह्या बाजारी नांवांन उदकांत विरगळपी पिठ्याच्या रूपांत मेळटा. फांफुडल्या उपरांत हें वखद रोपाच्या आंगांत भिनता. भाताचेर पडपी ‘चर्मो’ तशेंच हेर बर्याळच चित्यांपसून जावपी रोगाआड ह्या वखदाचो वापर करतात. भाजयेच्या बियांक लावपाकूय ह्या वखदाचो वापर करतात.
(इ) पारयुक्त: ‘ॲग्रेसोन’, ‘सेरेसोन’, ‘पारासोन’, ‘ॲरेटोन’ ह्या सारक्या बाजारी नांवान पिठ्याच्या रूपांत मेळटा. हीं वखदां फकत बियांक चोळपाखातीर वापरतात.
३. जीवाणूनाशकां (Bactericides): स्ट्रेप्टोसायक्लीन – बारीक जीवाणूंपसून जावपी रोगाआड ह्या वखदाचो वापर करतात, भात तशेंच मिरसांगेचेर पडपी ‘करपो’ रोगाआड ह्या वखदचो वापर करतात.
४. मूषक नाशकां:
(अ) झींक फोस्फाईड: ‘राटानोल’, ‘झींक टॉक्स’ ह्या सारक्या बाजारी नांवान पिठ्याच्या रूपांत मेळटा. ५०० ग्रॅम पीठांत, २५ ग्रॅम हें वखद घालून, तातूंत थोडेशें तेल घालून ताच्यो गुळयो करून हुंदरांक दवरतात.
(ब) वारफारीन: ‘रोडाफरीन’, ‘वारफाटोक्स’ ह्या सारक्या वेपारी नांवांन, पिठो तशेंच केकाच्या रूपांत मेळटा. १८ भाग पिठांत एक भाग वखद आनी थोडेंशें तेल घालून हुंदरांक खावपाक दवरतात.
(क) ॲल्युमिनियल फोस्फाईड: ‘अलफोस’, ‘सेलफोस’ ह्या सारक्या बाजारी नांवान गुळ्यांच्या रूपांत मेळटा. हुंदराच्या एका बिळांत दोन गुळतो घालून, बीळ बंद केल्ल्यान हुंदीर घुस्मटून मरता.
५. कोळीनाशकां: हेर किडींक वापरतात तीं सगळीं वखदां कापोडयांआड उपेगी पडनात. तेखातीर गंधक, केलथेन हांच्यासारकीं खास वखदां वापरतात.
६. सुत्रकृमीनाशकां (Nematicides): सुत्रकृमींपसून जावपी रोगाआड ‘क्लोरोपीक्रीन’, ‘थायमेट’ ह्या सारक्या वखदांचो वापर करतात.
नडणीनाशकां (Weedicides): नडणीनाशकांचे दोन प्रकार आसात.
१. एकपरिणामी
२. भोवपरिणामी.
जीं नडणीनाशकां पिकांक बादा करीनासतना फकत नडणीच मारतात तांकां एकपरिणामी नडणीनाशकां अशें म्हण्टात. जीं नडणीनाशकां, पीक आनी नडणी दोनांचोय नाश करतात, तांकां भोवपरिणामी नडणीनाशकां अशें म्ह्ण्टात. ह्या दोनूय प्रकारांचे आनीक पोटप्रकार आसात, ते म्हळ्यार;
१. नडणी किल्लून येवचे पयलीं मारपाचीं वखदां (Pre-emergence)
२. नडणी किल्लून आयल्या उपरांत मारपाचीं वखदां (Post-emergence).
मोट्या प्रमाणांत वापरांत आशिल्लीं कांय मुखेल नडणीनाशकां अशीं:
२-४-डी: ‘फ्रर्नोक्झोन’, ‘विडोल’ सारक्या बाजारी नांवान मेळटा. नडणी किल्लून येवचेपयलीं तशेंच नडणी किल्लून आयल्या उपरांत अशा. दोनूय तरांनी ह्या वखदाचो वापर करूं येता. भात, ऊंद ह्या सारक्या पिकांतली नडणी मारपाक ह्या वखदाचो वापर करूं येता.
पॅराक्वाट: ‘ग्रामाक्झोन’ ह्या बाजारी नांवान मेळटा. हें भोवपरिणामी नडणीनाशक आशिल्ल्यान हाचो फळझाडाच्या पोरसांनी आशिल्ले नडणेआड वापर जाता.
अट्राझीन: अट्राटाफ ह्या बाजारी नांवान मेळटा. नडणी किल्लून येवचेपयलीं मारपाचें हें वखद, ऊंसांतली नडणी मारपाक वापरतात.
प्रोपानिल: ‘स्टॅम-एफ-३४’, ‘हग्जानिल’ ह्या सारक्या बाजारी नांवान मेळटा. हें वखद नडणी किल्लून आयल्याउपरांत मारपाचें एकपरिणामी
