Page:Konkani Viswakosh Vol1.pdf/444

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.

वरांचेर (इकरावो म्ह्यनो, दीस, वर आनी मिनिट) सुरू जाता. अमेरिकेंत ‘न्यू ऑर्लीयन्स’ शारांत कार्नीवालाची परब व्हडाअ दबाज्यान मनयतात. थंयचो कार्नीवाल ‘बारावे राती’ (जानेवारी ६) सावन सुरू जाता आनी ‘इरोव च्यूसडे’च्या धा दिसा पयलीं म्हळ्यार ‘मार्दी ग्रा’ मोसमामेरेनचलता.

फ्रेंच भाशेंतलो ‘मार्दी ग्रा’ (‘इरोव च्यूसडे’ वा ‘फॅट च्यूसडे’) म्हळ्यार लेंट मोसम सुरू जावंचे पयलीं मांस खावपाचो निमाणो दीस. नातलां ते लेंट म्हणसर ‘मार्दी ग्रा’ काल उरता. ज्या वेळार शेतांत चड काम उरिल्लें नासता, खेड्यांनी वेपार- धंद्याचेंय काम कमी आसता, तोच वेळ भोंवडी करपाचो, फेस्त मनोवपाचो आसता. ह्या वेळार लोक आपले त्रास विसरून खोस मनोवपाचो, धूंद जावपाचो यत्न करतात. फ्रांसांत कार्नीवालाचो उत्सव ‘इरोव च्यूसडे’ सावन ‘मीकारेमी’ मेरेन म्हळ्यार लेंट मोसमाच्या तिसर्याो सप्तकांतल्या बिरेस्तारामेरेन मनयतात.

इटलींत कार्नीवालाक ‘कार्नावालारे’ अशें म्हण्टात. तो शब्द इटालीयन ‘आवालोर’ शब्दवयल्यान आयला. म्हळ्यार वर्साच्या त्या वेळार अती मांस भक्षण करप. ह्या फेस्ताक ‘कार्नालिया’ अशेंय ‘सॅटर्नालिया’ वयल्यान म्हण्टात. ‘सॅटर्नस’ हो शेतांचो देव, जाचें फेस्त दर वर्सा डिसेंबर म्हयन्यांत जाता. कार्नीवालाचो उत्सव रोमन लोक व्हडा दबाज्यान मनयताले. पर्यटकांचें ह्या वेळार चड प्रमाणांत येवप आसतालें. आदल्या काळांत रोमचो कार्नीवाल उत्सव सबंद संवसारांत नामनेक पाविल्लो. उपरांत कांय काळाखातीर सत्तेर आयिल्ल्या पोप आनी ताच्या वांगड्यांनी कांय बदल करून सामान्य मनशाखातीर करमणुकीच्यो कार्यावळी घडोवन हाड्ल्यो. अशें म्ह्ण्टात, की पूर्विल्ल्या काळांत रशियांतल्या जिल्ह्यांच्या वाठारांनी ‘मासलियानिस्टा’ (लोणयाची देवता – Butter Goddess) सोबीतपणान शिंगारताले. कार्नीवालाच्या दिसा देवतेक बर्फाचेर निसरून वचपी गाड्येर सगळयाक भोंवडायताले. शेतकामती खाशेलीं गीतां गायताले. सप्तकाच्या निमाण्या दिसा तिका लासताले आनी खोशयेचो इस्टर ते म्हणसर निरोप घेताले. कार्नीवालाच्या माध्यमावरवीं पारंपारीक लोककला, लोकगीतां आनी लोकनृत्यां हांची उदरगत जायत गेली.

गोंयचो कार्नीवाल: पोर्तुगेज राजवटींत सुरू जाल्लो कार्नीवाल गोंय सुटके उपरांत गोंयांत चालू उरलो. गोंयकार शिगम्यावांगडाच कार्नीवाल दबाज्यान मनोवंक लागले. सुटके उपरांतच्या गोंयांत कार्नीवाल म्हयनोभर मनयताले, त्या वेळार लोक एकामेकांचेर वचून फाटले दुस्मानपण आसल्यार, तें विसरून खोस मनयताले. नाचाच्यो आनी गायनाच्यो सर्ती आसताल्यो. पोरन्या आनी नव्या वाद्यांच्या संगीताच्या तालार लोक उर्बेन आनी उमेदीन कार्नीवाल मनयताले. तरेकवार रंगांनी भरील्ल्यो ‘कोकाती’ (रंगाच पिठो भरिल्ल्यो कागदाच्यो पुडयो) लोक एकामेकांचेर आनंदान मारताले. बाजारांत त्या वेळार मेळपी चॉकलेटी, पेपरमिंटाचोय जाण्ट्या- नेण्ट्यांचेर पावास पडटालो.

१९६७ सावन गोंयांत, सरकारी थरार पर्यटन खात्यान कार्नीवाल मनोवपाक सुरवात केली. गोंयचो कार्नीवाल फेब्रुवारी म्ह्यन्यांत येता. त्या वेळार पणजे पालिका बागेंत पयलीं किंग मोमोची मिरवणूक येता. ‘किंग मोमो’ फोगेट्यांच्या आवाजांत पणजे शारांत प्रवेश करता आनी आपल्या तीन दिसांच्या राज्याचो (कार्यावळीचो) जाहिरनामो वाचता. ह्या जाहीरनाम्यांत ‘खायात, पियात, मजा करात’ असो तीन दिसांखातीर संदेश आसता. ह्या तीन दिसांत वेगवेगळ्यो संस्कृतीक कार्यावळी, नाच आनी फॅन्सी ड्रेस सर्ती जातात. गोंयच्या विंगड-विंगड वाठारांतलीं पथकां, रोमटां मेळ सर्तींत वांटो घेतात. ‘किंग मोमो’ सगळ्या पथकांचे मुखेलपण करता. गरीब-गिरेस्त, सुशिक्षित-अशिक्षित, जात-पात धर्म विसरून सगळे लोक एकठांय जातात आनी तीन दीस कार्नीवालाची परब व्हडा दबाज्यान आनी खोशयेन मनयतात. गोंयचें खाशेलें आकर्शण ‘कार्नीवाल’ पळोवपाक कितलेशेच देशी-विदेशी भोंवडेकार गोंयांत येतात. कार्नीवालाचो आनंद समेस्त गोंयकारांक मेळचो, ह्या हेतान हालींच गोंयांत शिगमो-कार्नीवाल उत्सव समितीची थापणूक जाल्या. कार्नीवाल हो मुळांत अस्तंतेकडेन दबजो आशिल्ल्यान आनी त्या वेळार रस्त्यार जावपी नाचांची भारतीय संस्कृतायेक सोबना अशीं चल्या-चलयांची आंगमोडणी आनी भेस हांकां हरकत घेवपी लोकमत तयार जाल्ल्यान सरकारी पातळेवेल्यान जावपी कार्नीवाल १९८६ वर्सा सावन बंद जालो.

- कों. वि. सं. मं.


कार्बन डाय-ऑक्साइड:

कार्बन डाय-ऑक्साइड हो एक वायू. हाचें दुसरें नांव कार्बोनिक ॲसिड गेस (Carbonic Acid Gas). ताचें सूत्र: CO2. तो हवेंत सामक्या उण्या प्रमाणांत आसता. हवेंत ताचें प्रमाण सुमार ०.०३ टक्के आसता. कार्बन डाय-ऑक्साइड धोली, खणी आनी चुन्याच्या खोर्नालागीं खोल सुवातींनी एकठांय जाता. ज्वालामुखींतल्यान भायर सरता त्या वायूंत कार्बन डाय-ऑक्साइडचो आस्पाव आसता. जळप (combustion) आनी किण्वना सारके (fermentation) प्रक्रियेंतल्यान कार्बन डाय-ऑक्साइड तयार जाता. जे. बी. व्हॅन हेल्मॉंट (१५७७ – १६४४) ह्या बेल्जियन रसायनशास्त्रज्ञान हो वायू सगळ्यांत पयलीं पारखीलो.

कार्बन डाय-ऑक्साइडच्या एका रेणूंत एक कार्बन (carbon) आनी दोन ऑक्सिजन (oxygen) अणू आसतात. कार्बन डाय-ऑक्साइड हो रंगहीन, मात्सो दर्प (pungent) मारपी वास आशिल्लो आंबट वायूं. तो हवेपरस देड पटीन जड आसता. तो उदकांत विरगळटा आनी ताचें कार्बोनिक अम्ल जाता. हवेंत कार्बन डाय-ऑक्साइडचें प्रमाण चड आसत जाल्यार जळपाची क्रिया घडून येना. हो वायू विखाळ न्हय. पूण हवेंत ताचें प्रमाण चड आनी ऑक्सिजनचें प्रमाण उणें जालें जाल्यार मनीस आनी हेर जनावरां मरूं शकतात. पांच टक्के कार्बन डाय-ऑक्साइड आशिल्ले हवेंत चड वेळ उस्वास घेतलो जाल्यार मनीस बेशुध्द पडून मरूं येता. चेंपणा सकयल (under pressure) ३०.९८ से. तापमानापरसून थंड करीत जाल्यार कार्बन डाय-ऑक्साइड वायूचो पातळ पदार्थ (liquid) जाता. पातळ पदार्थ चेंपणाखालाच जलद उडून (rapid evaporation) वचूंक दिता जाल्यार आनीकूय थंड जावन ताचो घट्ट पदार्थ जाता. ह्या घट्ट कार्बन डाय-ऑक्साइडाक ‘सुको बर्फ’ (dry ice) अशें म्हण्टात. हो सुको बर्फ जतनायेन हाताळचो पडटा. तो कातीक लागत जाल्यात कात हुलपता. सुको बर्फ -७८ से. तापमानांत कडनासतना उडटा (vaporises).

कार्बन डाय-ऑक्साइड हो एक थीर वायू. तो १५०० से. इतलो तापयल्यार लेगीत तातूंतलो फकत ०.३२ टक्केच कार्बन डाय-ऑक्साइड विघटित (decompose) जाता. पंदरा टक्क्यांपरस चड कार्बन डाय-ऑक्साइड आशिल्लो हवेंत उजो पेटना, म्हूण कार्बन डाय-ऑक्साइड उजो पालोवपाखातीर वापरतात. थंड पेयां (beverages) तयार करपाक कार्बन डाय-ऑक्साइड लागता. हॉस्पिटलांनी न्यूमोनिया (pneumonia) आनी कार्बन मोनोक्साइड (carbon monoxide) वायू बाधा जाल्ल्यांखातीर कार्बन डाय-ऑक्साइड वापरतात. सुको बर्फ प्रशीतक (refrigerant) म्हूण वापरतात. सुक्या बर्फाक लागूना चड थंडाय येता आनी ताचो पातळ पदार्थूय जायना. देखून, नुस्तें आनी मांसासारखे अन्नपदार्थ तिगोवन दवरपाखातीर कार्बन डाय-ऑक्साइड वापरतात. हेर संयुगां (compounds) तयार करपाखातीर कार्बन डाय-ऑक्साइड वापरतात. देखीक- मिथाईल आल्कोहॉल (methyl alcohol), मडवळ खार (Na2Co3), पापड खार (NaHCo3), युरीया (urea) आदी.

कार्बन डाय-ऑक्साइड मुद्दम तयार करीनात. साकरीचें वितंचन (fermentation) करून सोरो तयार करतना आनी चुनो तयार करतना कार्बन डाय-ऑक्साइड वेगळावन ताचें उत्पादन करतात. प्रयोगशाळेंत हायड्रोक्लोरीक अल्म (hydrochloric acid) आनी कॅल्शियम.