चंद्रवर्साचे 354 दीस आनी सूर्यवर्साचे 365 दीस, हातूंत जो 11 दिसांचो फरक येता तो भरून काडपाक अदीक म्हयनो जाय पडटा. सादारणपणान 32 म्हयने, सोळादीस आनी चार घटका जाल्या उपरांत दर तिसरे वर्सा अदीक म्हयनो येता. हो अदीक म्हयनो खंयचो धरचो हाचेर ज्योतिशशास्त्रांतल्या ज्योतिर्मयूख ह्या पुस्तकांत सादारणपणान हें गणित मांडून सांगलां.
‘शोकोर्कघ्नोंक भूतष्टो क्षालपो दशाल्पकः।
द्यून श्र्चैत्रात्स एकाधिमासो न्यैवान्यथाभवेत।।’
शालिवाहन शकाक बारांनी गुणचें, उपरांत ताका 19 नी भागचें, निमाणी बाकी जर णव वा णवाभितर आसत तर त्या वर्सा अदीक म्हयनो आसा म्हूण समजुचें. खंयचो अदीक म्हयनो हें पळोवपाक भागाकाराची बाकी पांच वा पांचापरस चड आसल्यार तातूंतल्यान दोन वजा करचे आनी बाकी पांचांभितर आसल्यार एक वजा करचो. अशी वजा करून उरिल्लो आंकडो 1 आसल्यार पयलो चैत्र म्हयनो अदीक म्हयनो जाता. आंकडो 2 आसल्यार दुसरो म्हयनो अदीक म्हयनो जाता. हातूंत माघ म्हयनो मात केन्नाच अदीक म्हयनो जायना. खंयचो अदीक म्हयनो धरचो हाचेर आनीकय सुक्ष्म गणित जोतिशशास्त्रांत आसा. तातूंत म्हयन्यांत मात्सो फरक पडटा. सूर्याच्या भ्रमणाक लागून फुडले शालिवाहन शकांत येवपी अदीक म्हयनेः
शा.शक 1913 1915 1918 1921 1923 1926 1929
म्हयनो वैशाख भाद्रपद आषाढ ज्येष्ठ आश्विन श्रावण ज्येष्ठ
सूर्य एके राशीपसून दुसरे राशींत ज्या म्हयन्यांत वचूंक ना तो अदीक म्हयनो जाल्ल्यान म्हयन्याच्या बाबतींत फरक पडटा. धर्मसिन्धूंत हाचें उदाहरण दिलां.
‘चैत्रामावास्यायां मेषसंक्रांतिः ततः शुक्ल प्रतिपदमारभ्यामा वास्या-पर्यन्तं संक्रान्तिर्नास्ति ततः शुक्ल प्रतिपदि वृभषसंक्रान्तिरिती पूर्वः संक्रान्तिरहितो मासो अधिक वैशाख संज्ञः वृषभ संक्रान्तियुतस्तु शुध्द वैशाख संज्ञः।’ अर्थ- समजा चैत्र उमाशेक सूर्य मेष राशींत गेलो जाल्यार मेष संक्रांत जाता. ते उपरांत शुध्द पाडव्यापसून उमाशे मेरेन संक्रांत, म्हळ्यार सूर्य वृषभराशीक वचूंक ना आनी उमाशे उपरांतच्या पावड्याक सुर्य वृषभेक गेलो. हाचोच अर्थ वृषभ स.क्रांत जाली. चैत्रा-उपरांतच्या म्हयन्यांत सूर्य संक्रांत जावंक ना. म्हळ्यारूच तो वैशाख अदीक म्हयनो. ताच्या फुडलो वृषभराशींत सूर्य आसतनाचो म्हयनो शुध्द वैशाख असो समजुचो.
भारतीय ज्योतिशशास्त्रांत सौर वर्साचे 365 दददीस आनी चंद्रवर्साचे 354 दीस हाचो मेळ घालूंक जर अदीक म्हयनो करूं नाशिल्लो जाल्यार विचित्र परिस्थिती जातली आशिल्ली. फकत बारा म्हयन्याचें एक वर्स मानून फुडें गेल्ले जाल्यार ल्हव ल्हव करून खरे म्हयने फाटीं पडटले आशिल्ले आनी वसंत ऋतुंतलो चैत्र म्हयनो 33 वर्सांत वर्षा, पावस, शरद ह्या ऋतूंत येतलो आशिल्लो. जे परी मोहरम पावसांत, शियांत आनी गिमांत येता. दुसरी गजाल अशी जातली आसली, 33 सौरवर्सांत एका म्हयन्यांत चंद्रवर्स वाडटलें आशिल्लें. अशी गत हिजरीसनाच्या बाबतींत जाता.
संहिता आनी ब्राह्मण हातूंत संवत्सराक यज्ञ हो पर्यायी शब्द खूब फावटी आयला. हाचेर लोकमान्य टिळकानूय यज्ञ म्हळ्यार संवत्सर म्हणपाचेर भर दिला. 12 चंद्रमासांत यज्ञूय पूर्ण जाताले. पूर्ण नव्या यज्ञाची सुरवात नव्या वर्साकच जावपाची आशिल्ल्यान यज्ञ देवता हे उरिल्ले बारा दीस(सौरवर्सा प्रमाण) नव्या वर्साच्या तयारे खातीर काडटा असें अथर्ववेद (4.11.11) हातूंत म्हळां.
ऋग्वेद मंत्र ‘वेदाय उपजायते’ (ऋ. 1.25.8) ह्या मंत्रांत वर्सभर काम करून पुरो जाल्ले ऋभू म्हळ्यार ऋतु आपली गती सवकास करून उरिल्ले धा बारा दीस सूर्याकडेन सोयरेकशे रावतात अशें म्हळां, हाचेवेल्यान हो जो धा बारा दिसांचो फरक जाणवता ताका ज्योतिशशास्त्रांतद सिद्ध केल्ल्या अदीक म्हयन्याचे कल्पनेक वेदांचोय आदार मेळ्ळा म्हणपाचें सिद्ध जाता. ह्या अदीक म्हयन्यांत लग्न, मूज, गृहप्रवेश, यात्रा, सारकिल्ले हेर म्हयन्यांत जावपी म्हूर्त धरीनात. ह्या म्हयन्यांत नव्यो व्हंकलो कुळारा रावपाक वतात. श्री. वा. ल. वझे अनंत – 1: (मराठीः अनंत, गंधराज; हिंदी, संस्कृत, बंगाली आनी गुजरातीः गंधराज ; इंग्लीशः केप जॅस्मिन ; लॅटीनः गार्डेनिया फ्लोरिडा ; कूळः रुबिएसी ) एक वासाळ फुलांतें झाड. हें मूळचें चीन आनी जपान देशांतलें. भरपूर पावस पडटा अशा वाठारांत आनी पोरसांत अनंताचें झाड लायतात. उंचाय दोन मी. साल काळी आनी खरखरीत. पानां एकामेकासामकार, सादीं, लांबशीं, गाड पांचवीं, चकचकीत, दाट आनी मोटव्या देठाचीं. फुलां एकोडीं, मोटीं, चड करून ताळयांचे तेंगशेक, मोटव्या देंठांचीं, धवीं, वासाचीं आनी दोट्टी तशींच एकोड्या पाकळ्यांचीं आसतात. जुलै-सप्टेंबर म्हयन्यांत फुलां येतात. अनंताचीं सर्वसादारण कुडीचीं लक्षणां रुबिएसी कुळांत वर्णिल्ल्याप्रमाण आसतात.
अनंताक फळ केन्नाय लागता. ताका लागून नवे लागवडीखातीर निरोगी झाडाचें एक कलम रेंवट जमनींत शियांच्या दिसांनी लायतात. कोंब येतकच कुंडेंत तीन वांटे माती आनी एक वांटो कुशिल्लें शेण घालून मे- जून म्हयन्यांत तातूंत सभोंवतणी बरो माती घालतात. कुंडेंत फाव ती वाड जातकच जायते सुवातेर लावन सारें आनी उदक घालतात. झाडांची वाड जावंक लागतकच तेंगशो कुड्डून घट्ट अशो पांच-स फुलां येवपी ताळ्यो वाडूंक दवरतात. कळ्यो येतकच सारें घाल्यार फुलां मोटीं जातात. जशीं जशीं वर्सा वतात तशीं तशीं अनंताच्या झाडाचीं फुलां दिवपाची पैदास कमी जायत वता. फुलांच्या आकारा प्रमाण आनी पाकळ्यांप्रमाण अनंताच्यो कितल्योशोच जाती आसात. वखद म्हूण अनंताचो खूब उपेग जाता. ताच्या मुळांचो लेप तकली उसळल्यार, त्याचप्ररमाण सुजीचेर लायतात. मज्जातंतूचे विकार, दिसां-जोर, अजीर्ण जावप हांचेर अनंताचीं मुळां उपायकारक थारतात. भायरी म्हूण तेचप्रमाण आंकडेचेर आनी जीव-जंतू नश्ट करपाक अनंताचो उपेग जाता. सोरोप आनी विंचू चाबल्यार तशेंच रक्तदोश हांचेर वखद म्हूण अनंताचो उपेग जाता. चिनी लोक ‘च्या’त आनी खावचेल्या जिनसांत अनंताच्या फुलांचो वास घालतात. -कों.वि.सं.मं. अनंत – 2: विष्णूची एके तापसी कळा. सात्वत तंत्राचे अनुयायी हाका ‘संकर्षण’ अशें म्हणटात. ताणे आपल्या हजार फणीपैकी एका फणयेर पृथ्वी धरल्या. अनंताच्या कपलांतल्यान रूद्र इकरा रुपांनी प्रगट जालो. नागांचे राजे अनंताकडेन कृपाप्रसादाखातीर प्रार्थना करतात. नारद-तुंबरू ताची किर्त गायतात. (भा. पु. 3-4 आनी वि.पु. 2-5) देवकीचो सातवो पूत बलराम आनी अऩंत हे एकूच. जलप्रलयाच्या वेळार अनंत विश्वाक आपलेकडेन ओडून घेता. (भा.पु. 10) अनंताक ‘शेष’ अशेंय म्हणटात. श्रीकृष्णान ‘अनन्तश्चास्मि नागानाम्’ अशें लेखून ताका आपली विभूति मानल्या.(गीताः 10-29). -कों.वि.सं.मं. पूरकनोंदः अनंत देवस्थान अनंत- चतुर्दसः भाद्रपद म्हयन्याच्या पयले (शुक्ल) पंद्रशेंतले चौदावे तिथीक ‘अनंत चतुर्दस’ अशें म्हणटात. अनंत चतुर्दस हें एक व्रत आसून त्या दिसा अनंताची पूजा करतात.
अनंत हें उतर विष्णू आनी शेषनाग ह्या दोगांकय लागता. ह्या दोगांची पूजा म्हळ्यार ‘शेषशाई अनंताची पूजा’ असी कल्पना आसा. अनंताचें व्रत चौदा वर्सांचे आसून ताका ‘काम्यव्रत’ अशें म्हळां. कांय घराण्यांनी शेकड्यांनी वर्सां हें व्रत मनयतात.
अनंत चतुर्दशी दिसा, दनपरां, मध्यानी वेळार भत्त्कीभावान न्हावन धुवन अनंताची पूजा करतात. नितळ शुद्ध उदकांत तांब्याचो तांबयो भरून चवायेर दवरतात. ताका भायल्यान दोन लेंस बांदतात. ताचेर
