बंद जाता आनी कात सुकी खरखरीत जावन त्या भागावयल्यो संवेदनाउण्यो जायत वतात.खर रोग जाता तेन्ना शिरो चडश्योहाताक लागनात.दाग मात सगळ्या आंगार पातळटात.जांघांचेर,मुखामळार आनी पांयांचेर हे दाग चड आसतात.नाक सुजता, भुंवयो मोटयो जातात आनी कान दाट जातात. डॅप्सोन नांवाच्यो गुळयो नेमान घेत जाल्यार हो रोग पुरायपणान बरो जावं येता. ते भायर म्हयांतल्यान एक फावट क्लोफाझिमीन आनी रिफामपीसीन ही वखदांय घेवचीं पडटात.वेळच्यावेळार उपाय येवजून हो रोग आळाबंदा हाडूक येता. 8.पैण(ECZEMA):हो सादारण सांसगिर्क रोग न्हय.हया रोगाचे बरेच प्रकार आसात सुवेरक आंगाचो भाग तांबडो जावन सुजता ,उपरांत ताचेर पुळेर येवन फुटत आनी फोड येतात. हे फोड व्हांवन चाकळां जातात.हया रोगाचो सगळ्यांत चड प्रमाणांत दिसपी प्रकार म्हळ्यार सदच्या उपेगांतल्या वस्तूक लागून लागण जाल्लो रोग. देखीक –लिपस्टीक,किम, पावडर, बूट,बॅग,घडयाळ,कानांतलीं रिग्स,शाबू,रंग आनी वखदां हांकां लागून हो रोग जावं येता.कुडीच्या खंय़च्या भागाचेर पैण जांव येता आनी एका प्रकारांत आंगाचेर ल्हान वांटकुळीं चाकळां येतात आनी तांकां बरीच बुड्डण सुटता. हया रोगाआड झुजुंक आंग नितळ दवरूंक जाय.नाजाल्यार इन्फेक्शन जावन मातेर जाता आनी रोग चड खर जाता.पैण व्हांवतकीच जो द्रव भायर येता तो नेमान पुसुन काडूंक जाय.ओल्या कपडयाची घडी पैण जाल्ल्या भागाचेर दिसाक सात-आठ फावट दवरूंक जाय.अशे केल्यार घाय थंड उरता आनी द्रव भायर येवप सोपें जाता.दाग सुकतकच ताका झिंग किर्म लायल्यार बर्याक पडटात. मातेर जाल्यार अऍटीबायोटिक गुळयो घेवच्यो पडटात. चड बुड्डण सुटता तेन्ना केलामिन लोशन लायत जाल्यार खाज उणी जाता.नितळसाण दवरप चड म्हत्वाचें आसता. चामखीळ(WARTS):चामखीळ म्हळ्यार भायले कातीची जाल्ली वाड.चामखीळ एका सूक्ष्म जीवापसून आनी एकटयाकडल्यान दुसर्याक जावंक शकता वा एका भागाकडल्यान दुसर्याक भागाकडेन वचूंक शकता. चामखीळ खूब प्रकारचे आसात.ल्हान भुरग्यांक हातांचेर आनी मुखामळार जातात, ते कातीच्याच कोराचे आनी सुळसुळीत आसतात.तळव्यांचेर जे चामखीळ जातात ते चेपटे आसतात आनी कातींत भितरमेरेन गेल्ले आसतात. दामीत जाल्यार ते दुखतात आनी चलतना त्रास करतात. खूब फावट बारीक बारीक चामखीळ एकठांय येवन एक व्हडलो चामखळ तयार जाता.चामखीळ ना करपाची वखदां खूब आसात.ट्रायक्लोरोअँसेटीक अँसिड हें सगळ्यांत म्हत्वाचें. ह्या वखदांत कापूस बुडोवन चामखीळाचेर लायतात.सँलीसिलीक अँसिड हेंय ह्या रोगाचेर एक बरें वखद जावन आसा. चामखीळ चड मोटे जायत जाल्यार ते मशीनाच्या आदारान काडटात.एकदां काडिल्ले चामखीळ पर्थून येवंक शकतात.
10.कोड(vitiligo): हो रोग सर्रासपणान दिसून येता. हातूंत आंगाचो खंयचोय भाग धवो जाता. हाचें कारण अजून कळूंक ना .हो रोग खंयचेय पिरायेचेर जावं येता. आंगाचो रंग वचून धवेफुल्ल दाग पडटात.दाग चडशे मुखामळाचेर आनी मानेर दिसतात. हातापांयांचेर आनी हेर जाग्यांचेरूय दाग दिसूंक लागतात. हे दाग केन्नाकेन्ना अकस्मात ना जातात. तशें जावपाक म्हयने वा वर्सा लागतात. पूण चडशे हे दाग सगळ्याक पातळटाता आनी पुराय आंग धवें जाता. ह्या रोगाचेर रामबाण वखद अजून सापडूंक ना. 11.काळपुळयो (carbuncles): हयो पुळयो चडकरून फाट ,मान वा जांघांचेर येतात.सुर्वेक आंगार एक दाग दिसता आनी तो दुखुंक लागता.दुखीन जोर येवन रोग्याक अशक्तताय येता .दाग मागीर व्हडलो जावन थंय पुळयो येतात. ह्या पुळयांनी मातेर जावन त्यो फुटतात आनी घाय जातात. हाचेर वखद म्हळयार हे घाय सावलोनच्या उदकान धुवन काडूंक जाय. उपरांत फाव ती अँटीबायोटिक क्रीम लावन बँडेज करूंक जाय.सदांच शाबू लावन घाय धुल्यार ते सुजनात. हो रोग चड पातळत जाल्यार पोटांत घेवपाक पेनिसिलीन गुळयो दितात. 12. खाज (pruritus): कसलेंच कारण नासतना अचकित बुड्डीनशें दिसता,तेन्ना आंगाक खाज वा लुंवलुंव सुटल्या अशें म्हणटात.कांय फावट गोडेंमूत, कामीण, फिग्दाचें दुयेंस ,कांक्र(कँन्सर) जायत जायत जाल्यार अशी खाज सुटता. जाण्टया मनशांक कात सुकिल्ल्या कारणान अशी खाज सुटता. हाका वखद ना, पूण कांयवेळार अँटीहिस्टामीन दिल्यार बरें दिसता. थंड हवेच्या वातावरणांत हो रोग चड दिसून येता. गुप्तभागांचेर खाज येवपाचो प्रकार 30 ते 50 पिरायेभितर चड दिसून येता. आंग नितळ दवरल्यार ती खाज उणी जाता.हाचेर क्रीम लायल्यारूय बर्याक पडटा. 13. पिठें (Icthyosis):बरेच फावट कांय लोकांच्या कातीचो पिठो पडटा.कांय कारणांक लागून जल्मासावनूच कात सुकी सडसडीत आसता आनी हाताक खरखरीत लागता.कातीचीं खवळां येवंक सुरवात जाता. 1 ते 4 वर्सा पिरायेच्या वेळार हो रोग सुरू जाता आनी ल्हवल्हव वाडत वता. चामडेक हात लायल्यार पिठो पडटा आनी कातीचेर कात्रे पडटात.अशा लोकांची कात चकचकता. मुखामळार ताचो चडसो परिणाम जावंक पावना. ओंठाच्या कोनशांक कात्रे पडूंक शकतात. नाखटां दाट जावन तांचेर भेगो पडटात. अशे पिठें जाल्ले कातीक पैण जावपाची शक्यताय बरीच आसता. हाकालागून कात धुवन नितळ दवरची पडटा. चड शाबू लायत जाल्यार कात फुटूंक शकता. वताक रावल्यार असल्या रोग्याक बरें दिसता, कारण घाम येवन कातीक मात्शी थंडसाण मेळटा.हाका खास असो उपाय ना. जतनाय म्हण क्रीम वा लोशन आंगार लयतात. 14. घामोळें (Miliaria) : घामोळें हें दुयेंस न्हय. चड घाम येतकीच आयिल्लो तो एक प्रकारचो पुळेर. घामोळें चड प्रमाणांत गिमाच्या दिसांनी येता. घाम येवन आंगाची नितळसाण दवरप , नितळ कपडे घालप ही पुळेराआड जतनाय घेवंची पडटा. घामोळ्याचें प्रमाण चड आसल्यार पावडर वापरतात. - डाँ पद्न राताबोली
-डाँ .दयानंद राव
आयुर्वेदीय चिकित्सा : आयुर्वेदांत कुश्ठरोगाचे वट्ट 18 प्रकार सांगल्यात. तातूंतलीं 7 महाकुश्ठां जाल्यार 11 क्षुद्र कुश्ठां आसात.वातादि त्रिदोशाच्या योगान कुश्ठाचे सात प्रकार आसात: वातजन्य ,पित्तजन्य,कफजन्य, वातपित्जन्य, पित्तकफजन्य,कफवातजन्य,त्रिदोशजन्य. महाकुश्ठां: कपालकुश्ठ- काळसर तांबडे. रूक्ष आनी खरखरीत .वेदना अदीक आसात. हाचेर उपाय म्हण वावडिंग, सुंठ,मिरयां, पिंपळीं, हरडाट बेहडा आवळकाठी, नागरमोथा, चित्रक,बचनाग वेखंड गोड, समभाग घेवन ताचो कल्क करूक लेप लायतात. औदुंबरकुश्ठ-शूल, दाह. रंग ,कठीण,ओलसर, तुळतुळीत, मंडलाकार. उपाय म्हूण चित्रकाच्या कल्पाचो लेप घांसून घांसून लायतात. ताचेर निर्गुडीच्या बिंयांचो लेप लायतात. सिध्मकुश्ठ-धवे, तांबसर, कात पातळ,दुदया फुलाच्या रंगाची. हो रोग कमराच्या वयल्या भागांत जता.उपाय कार्पासिकापत्रादिलेप मलकबीजलेप गंधकाति लेप, रसादिलेप, कासमर्दकबीजादि लेप.
क्षुद्रकुश्ठाः एककुश्ठ-धर्मविरयत, नुस्त्याच्या खवळांभशेन. चर्मकुश्ठ-
