आदिवासींच्यो भाशा दिसपट्ट्या वेव्हारांत उपेगाच्यो थारतात. येरादारी नदरेंतल्यान ह्या देशांत व्हडलीशी उदरगत जावंक ना. दुआला हांगा देशांतलो मुखेल विमानतळ आसा. ह्या देशांतल्यान एक दिसाळें उजवाडाक येता. शिक्षणाचें प्रमाण त्या मानान बरें आसा. फुटबॉल हो हांगांचो सगळ्यांत चड आवडीचो खेळ. रॉजर मिला हो हांगाचो फुटबॉल गडो बरोच नामनेक पावला. मॉंगो बेति, फर्डिनांड ओयोनो ह्या हांगाच्या लेखकांनी संवसारभर नामना मेळयल्यात. याऊंदे ही राजधानी आनी दूआला, गारूआ,कुंबा,अंग-कॉंगसांबां, मारूआ हीं ह्या देशांतलीं म्हत्वाची थळां आसात. सध्याच्या काळांत पधदतशीरपणान पर्यटनाची उदरगत करून लोकांक आपलेवटेन ओडपाचे हांगाच्या सरकाराचे यत्न चल्ल्यात- को.वि.सं.मं कॅरम: ह्या खेळाचो जल्म भारतांत जालो अशें म्हण्टात. कलकत्ता हांगा खेळांच्या साहित्याचो वेपार करपी कार आनी महालानोबीस हे कंपनीच्या नांवातल्या इंग्लीश आध्याक्षरांवेल्यान ‘कॅरम’ ह्या नांवान तांणी हो खेळ प्रचारांत हाडलो अशें म्हण्टात. हो खेळ दोन वा चार खेळगडे खेळटात. ह्या खेळाखातीर ७५.२५x७५.२५ सेंमी. ह्या चवकोनी आकाराचो बोर्ड वापरतात. ल्हान भुरग्यांखातीर ल्हान मापाचो बोर्ड आसता. ह्या खेळांत १९ घुलो आसतात, त्यो अश्यो: ९ धव्यो, ९काळ्यो आनी १. तांबडी. तांबडेघुलयेक ‘राणी’ (क्वीन) म्हण्टात. घुलांचो व्यास २.५४ सेंमी. आनी दाटाय ३ मिमि. परस मात्शी कमी आसता. त्यो निबर लांकडा पसू करतात. घुलो मोखपाखातीर ‘स्ट्रायकर’ आसता, तो प्लास्टीकचो, हस्तीदंताचो वा शिंगांचो आसता. खेळटा आसतना घुलो बोर्डाचेरू उरच्यो, म्हूण चारूय वटांनी लांकडाची पट्टी बसयल्ली आसता. हे पट्टे पसून १० ते १२.५ सेंमी. वयर चारूय वटांनी समांतर दोन वळी काडिल्ल्यो आसतात. ह्यो वळी कोनांकडेन जोडीनासतना, थारविक अंतर सोडून तांच्या सगळ्या कोनांकडेन २.५४ व्यासाचीं वर्तुळां काडिंल्लीं आसतात. दोनूय वटांच्या वर्तुळांत एक अर्दवर्तुळ काडून तांच्या मदल्यान बोर्डाच्या मध्यबिंदूकडेन वचपी एकेक बाण काडिल्लो आसतात. तांच्या तोंडाक जाळ्येच्यो पोतयो लावन घुलो वचपाखातीर तजवीज केल्ली आसता. बोर्डाच्या मध्यबिंदूभोंवतणी २.५४ सेंमी. वर्तुळ काडिल्ले आसता. ती राणयेची राखीव सुवात आसता. ह्या वर्तुळाच्या भायर जें १५.२४ सेंमी. व्यासाचें वर्तुळ आसता, तातूंत ९ धव्यो आनी ९ काळ्यो घुलो एका फाटल्यान एक मांडटात. घुलो मांडटकच खेळगड्यान आपलेवटेनच्या दोन वळींचेर ‘स्ट्रायकर’ दवरून ती मांडावळ फोडली म्हण्टकच खेळ सुरू जाता. खेळगड्याची घूल घरांत वचना जातकच ताजो डाव वता आनी प्रतिस्पर्ध्याक खेळूंक मेळटा. अशेतरेन आरतून-परतून खेळ खेळटात. एकट्याच्यो सगळ्यो घुलो आनी राणी घरांत वतकच डाव सोंपता ताका राणयेचे पांच गूण आनी प्रतिस्पर्ध्याच्या उरिल्ल्या घुलांइतले गूण पयलीं जातात त्या मनशाचें जैत जाता. कॅरम सतींत असल्या तीन डावांतले दोन डाव जिखपी जैतीवंत थारता. करमाच्यो सर्ती जिल्हो, राज्या आनी अखिल भारतीर पातळेचेर जातात.- कों.वि.सं.मं. कॅरेल, आलेक्सिस: (जल्म: २८ जून १८७३, सांत फ्वालेलियॉं-फ्रांस; मरण; नोव्हेंबर १९४४, पारीस). फ्रेंच वैज, शस्त्रक्रियातंत्रज्ञ आनी जीववैज्ञानिक. लिऑं आनी दिझॉं विध्यापिठांत ताचें शिकप जालें. लिऑं विध्यापीठांत ताणें प्रयोगनिर्देशकाचें काम केलें (१९०१-१९०२). १९०५ त तो कॅनडांत आनी १९०६ त अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांत गेलो. शिकागो विध्यापीठाच्या शरीरक्रियावैज्ञानिक प्रयोगशाळेंत आनी ‘रॉकफेलर इन्सिटटयूट फॉर मेडिकल रिसर्च’ हे संस्थेंत ताणें काम केलें. १९४१ त, ‘फाउंडेशन फॉर द स्टडी ऑफ ह्यूमन रिलेशन्स’ हे संस्थेचो संचालक म्हूण ताची नेमणूक जाली. जित्या ऊतकांच्या (tissues) शरीरक्रियाविज्ञानाचो ताणें अभ्यास केलो. कोंबयेच्या पिलाचें काळीज आनी हेर ऊतकां कुडीभायर काडून तीं जितीं दवरपाक ताका यश आयलें. जखमांचेर उपाय करपाखातीर आनी ‘कोथ’ (ऊतकांक लागून जावपी एक दुयेंस)जावचो न्हय हेखातीर ताणें एच्.डी. डेकिन हाच्या पालवान ‘कॅरेल-डेकिन विद्रव’ ह्या नांवाचो विद्राव सोदून काडलो. सी.ए. लिंडबर्ग हाच्या पालवान कॅरेल हाणें यांत्रिक काळीज तयार केलें. प्रायोगिक शस्त्रकियेविशींचो म्हत्वाचो संशोधन वावर ताणें केलो. रक्तवाहिन्यो शिंवन जोडपाचें आनी रोहीणी, नील आनी हेर अवयवांचें प्रतिरोपण (transplantation) हांचेविशींच्या ताच्या मोलादीक वावराखातीर ताका १९१२ चो वैजकी आनी शरीरक्रियाविज्ञानाचो नोबेल पुरस्कार फाव जालो. युनायटेड स्टेटस डिस्टिंगविश्डसर्व्हिस पदक (१९२२), नॉर्डहॉफजंग कॅन्सर पुरस्कार (१९३१), न्युमन फाउंडेशन इनाम (१९३७) हे भोवमान ताका फाव जाले. ताणें बरयल्लीं कांय म्हत्वाचीं पुस्तकां अशीं:- Man, the Unknown (1935); The Making of Civilized Man (1937); The Prayer (1948); The Culture of Origin (with C.A. Lindbergh, 1938); Journey to Lourdes (1950); Reflections on life (1952).- कों.वि.सं.मं कॅल्व्हिन,मेल्व्हिन: (जल्म: ८ एप्रिल १९११, सेंट पॉल-मिनिसोटा). नामनेचो अमेरिकन रसायनशास्त्रज्ञ. १९३१ त, ताणें मिशिगन कॉलेज ऑफ मायनिंग अड टेक्नॉलॉजी हातूंत बी. एस्ए पदवी मेळयली आनी १९३५ त, मिनिसोटा विध्यापीठाची पीएच्. डी. मेळयली. १९३५-३७ ह्या काळांत तो मॅंचेस्टर (इंग्लंड) विध्यापीठांत फेलो आशिल्लो. ते उपरांत, कॅलिफोर्निया विध्यापीठ, बर्कले हांगा ताची निर्देशक म्हूण नेमणूक जाली. १९४६ त, ‘लॅरिन्स रेडिएशन लॅबोरेटरी’ च्या जैव-कार्बनी रसायनशास्त्र विभागांचो तो संचालक जालो. १९४७ त, ताची कॅलिफोर्निया विध्यापीठांत प्राध्यापक म्हूण नेमणूक जाली. जीवरसायनीक विक्रियांत प्रकाशसंश्र्लेशण (photosynthesis) खूब म्हत्वाचे आसा. हरितद्रव्य (chlorophyll)आशिल्ल्यो वनस्पती, कार्बन डाय-ऑक्साइड (carbondioxide)आनी उदक हांचेपसून सूर्यप्रकाशावरवीं carbohydrates तयार करतात. हें प्रकाशसंश्र्लेशणाचे एक उदहारण आसा. ह्या संश्र्लेशणांत घडून येवपी विक्रितयार करतात. हें प्रकाशसंश्र्लेशणाचे एक उदहारण आसा. ह्या संश्र्लेशणांत घडून येवपी विक्रिया खंयच्यो आनी त्यो खंयच्या अनुक्रमान घडून येतात हें सोदून काडपाचो म्हत्वाचो वावर ताणें केलो. तेखातीर ताणें कार्बन (१४) हो किरणोत्सर्गी (radioactive) कार्बनाचो समस्थानिक (isotope) आनी क्लोरेला हें शैवल (alga) हांचो उपेग केलो. वनस्पतींनी जावपी Carbon dioxide चे समावेशन (assimilation) ह्या ताच्या म्हत्वाच्या संशोधनाखातीर १९६१ त , रसायनशास्त्राखातीर आशिल्लो नोबेल पुरस्कार ताका फाव जालो. तो ‘रॉयल सोसायटी ऑफ लंडन’आनी हेर नामनेच्या विव्दत संस्थांचो सभासद आसा. ऑक्सफर्ड विध्यापीठ आनी हेर जायत्या विध्यापीठांनी ताका भोवमानान डॉक्टरेट दिल्या. ताणें बरयल्लीं कांय म्हत्वाची पुस्तकां अशी: The Theory of Organic Chemistry (1941), isotopic Carbon (1949), The Path of Carbon in Photosynthesis (1957), Chemical Evolution (1961), Photosynthesis of Caron Compounds(1962)- को.वि.सं.मं
