कांय घटक मेळ्ळ्यात, तरी बरेच घटक अजूनमरेन उजवाडांत येवंक नात. कॅन्सर ब-याचशा कारणांक लागून प्रासता, हें मात सिध्द जालां. आनुवंशिक: कॅन्सर जावपाफाटल्यान आनुवंशिक कारण म्हत्वाचें आसता, हाचेविशीं बरेच पुरावे मेळ्ळ्यात. देखी-जुंवळ्या भुरग्यांमदीं एकेच तरेचो कॅन्सर सर्रासपंणान दिसून आयला. खासा तरेचे ट्यूमर एकाच घराण्यांतल्या ब-याचशा मनशांमदीं उप्राशिल्ले सांपडटात. आनुवंशिकतेवांगडाच हेर पर्यावरणीय कारणांय कॅन्सराफाटल्यान आसतात. वर्ण आनी भुगोलीक घटक: हवामान, जमीन, उदक, खाण-जेवण, संवयो आनि चालीरिती ह्यो गजाली विंगडविंगडपणान वा एकठांय जावन कॅन्सर हो अशे तरचो कॅन्सर जावन आसा, जो अमेरिकन आनी युरोपीयांमदीं उण्या प्रमाणांत सांपडटा, जाल्यार उदेंतेवटेनच्या देशांभितर चड प्रमाणांत दिसून येता. थानांचो कॅन्सर जपानांत सामकोच उणो जाल्यार अमेरिकेंत चड प्रमाणांत दिसून येता. ग्रीवा (cervix) कॅन्सराचें प्रमाण ज्यू बायलांमदी सामकेंच उणें आसा. कातीच्या कॅन्सराचें प्रमाण धव्या लोकांमदी चड जाल्यार काळ्या लोकांमदीं उणें आसता. पिराय: कॅन्सर खंयचेय पिरायेचेर जांवंक शकता, पूण चड करून जाण्या मनशांमदीं तो चड दिसून येता. कांय प्रकारच्या कॅन्सराच्या घडणुकांनी परायेचे नदरेंतल्यान खाशेलेपण दिसून येता. देखीक: ल्यूकेमिया हो ल्हान पिरायेचेर आनी सामक्या जाण्टेपणांत सगळ्यांत चड प्रमाणांत सांपडटा. लिंग आनी संप्रेरकां (hormones): वीरूधा (prostrate) आनी थानांचो कॅन्सर संप्रेरकांचेर आदारित आसता. भौतिक कारक (physical agents): सादारण कातीपरस घायांच्या मावांचेर कॅन्सराचें प्रमाण चड दिसून येता. आयनायझींग रेडिएशनाक (ionizing radiation) लागून कॅन्सर जावंक शकता. देखीक-रेडिएशन जावपाच्या सुवातींचेर काम करपी कामगारांमदीं ल्युमियाचें प्रमाण दिसून येता. पोटांत आसतना वा जल्म जातकच ल्हान भुरग्याचो क्ष-किरणांकडेन संडर्क आयल्यार कॅन्सर जावपाची भिरांत आसता. जपानाचेर अणुबॉंब उडयल्या उपरांत थंय ब-याच लोकांक ल्युकेमियाची लागण जाल्ल्याचें दिसून आयलां. रसायनीक कारक (chemical agents): पर्सिव्हल पॉट हाणें १७७५ त लंडनाक वृषणकोश (scrotum)कॅन्सराच्यो ब-योच घडणुको उजवाडांत हाडल्यो. काजळी, कोळसो, डांबर, आर्सेनिक, अल्कलीकरण करपी कारक (alkylating agents), पॉलिक्लिनीक वासाचे हायड्रोकार्बन, वांसाची अमिन्स, नायट्रोसॅमिन, तंबाखू आदी रसायनांक लागून कॅन्सर जांव येता. जीबशास्त्रीय कारक (biological agents): चिथ्याचें वीख (fungal toxins); लिव्हरफल्यूक, व्हायरस सारक्या परोपजीवी (parasites)जंतूंपसून कॅन्सर जांव येता. ज्या व्हायरसांक लागून कॅन्सर जाता, तांकां ओंकोजेनिक व्हायरस म्हण्टात. हालींच सोद लागिल्ल्या HIV ह्या ओकोजेनिक व्हायरसाक लागून एडस(*)हें दुयेंस जाता, अशें समजलां. कॅन्सर जांवचे पयलींच्यो विकृती-सुवाती (Precancerous lesions): कॅन्सराची लागण परायपणान जावंचेआदीं कडींत बदल घडत वतात देखीक-तोंडाचो कॅन्सर आनी तुटिल्ले दांत हांचो संबंद आसता, पोटाचो कॅन्सर जावचेपयलीं पोटांत हायड्रोक्लिरिक अम्लाचें प्रमाण उणें जाता. यकृत कॅन्सर जावचेपयलीं ‘सिन्होसिस’ दुयेंस जाता. जीं बायलां ल्हान पिरायेचेर गुरवार जातात, तांकां थानांचो कॅन्सर जावपाचें प्रमाण उणें आसतात. देंविल्ल्यो (descended)कोयो (वृषण) हांचेपरस न देंविल्ल्यो कोयो हातूंत कॅन्सराची शक्यताय उणी आसता. गोरे कातीच्या मनशांक कातीच्या कॅन्सराची शक्यताय चड आसता. कॅन्सर आनी समाज: कॅन्सरराचें दुयेंस संवसारभर पातळ्ळां. हाचेर जतनाय म्हूण कॅन्सर जांवक दिवप ना, हो जरी सगळ्यांत बरो उपाय आसलो, तरी तो करप शक्य ना; कारण चडशा कॅन्सराचीं कारणां अजून समजल्लीं नात. कॅन्सर जातनाच जर तो सांपडून येत जाल्यार उपाय जावपाची शक्यताय चड आसता. कॅन्सराचेर नियंत्रण म्हूण जतनाय, बेगीनच ताका वळखप आनी बरो उपचार हे उपाय येवजूं येतात. चडशे कॅन्सर चार पांवड्यानी वांटून घाल्यात. पयलो पांवडो म्हळ्यार कॅन्सराची लागण कुडीच्या खंयच्याय भागाक जावंक सुरवात जावप आनी निमणो वा चवथो पांवडो म्हळ्यार तो कुडीच्या ब-याचशा भागांनी पातळप. चनथ्या पांवड्यार रोग पावतकच मनीस उपचार करून लेगीत वांचपाची शक्यताय नासता. कॅन्सराचेर उपचार म्हळ्यार. १. शस्त्रक्रिया (surgery)२. रेडिओथेरपी ३. अटिकॅन्सर वखदां आनी ४. इम्युनोथेरपी वा हेर कसलोय उपाय. ह्या उपयांवरवीं कॅन्सराक पुरायपणान आळाबंदाक हाडपाचे यत्न चल्लयात. पूण ह्या रोगाक पुराय नियंत्रत करूंक जायना. ताका लागून उपचारांवरवीं कॅन्सराक पुरायपणान आळाबंदाक हाडपाचे यत्न चल्ल्यात. पूण ह्या रोगाक पुराय नियंत्रित करूंक जायना. ताका लागून उपचारांवरवीं ट्यूमराची वाड कापून उडोवप आनी रोग्याचो जीव चड दीस वांचोवप आनी यातना उण्यो करप, हेंच शक्य जाता. कॅन्सराची गांठ काडून उडयल्या उपरांत ती पर्थून येता, ताका रिकरन्स (recurrence)अशें म्हण्टात. हातूंतल्यान पयलींच्यो लागण जाल्ल्यो पेशी जिव्यो उरल्यात आनी त्यो वाडत आसात, हें सिध्द जाता. कॅन्सर भोंवतणच्या ऊतिमदीं (tissues)वाडत वता. तो हेर परजींवींचेरय आक्रमण करता आनी उपरांत मॅटासिस म्हळ्यार लसीका वाहिनी (lymph vessels) आनी रगत वाहिनीवरवीं(blood vessels) तो कुडीच्या हेर भागांनी पावता. लसीक वाहिनींवरवीं तो लसीक ग्रंथींनी (lymph nodes)पावता, जाल्यार रगत वाहिनींवरवीं यकृत, मेंदू, हाडां, फुफ्फुसां ह्या सुवातीनी पावता. फुफ्फुसांचो कॅन्सर जाल्ल्या मनशाक खांक येवप, वजन उणें जावप, हड्डयांत दुखप, स्वास घेवंक त्रास जावप, अशीं लक्षणां दिसतात. फुफ्फुसांच्या कॅन्सराचें प्रमाण दादल्यांमदीं सर्रास दिसता. हो कॅन्सर चड करून ४० ते ७० वर्सांच्या पिरायेमदीं जाता. तंबाखू ओडप हें ह्या कॅन्सराचें मुखेल कारण आसा. उध्येगीक प्रदूशण, वातावरण प्रदूशण हांकांय लागून हो कॅन्सर जाता. ताळ्याचो कॅन्सर जाल्ल्या मनशाचो आवाज गोगरो जाता, ताळो दुखूंक लागता आनी गिळपाक त्रास जाता. होय तंबाखूच्या वेसनाक लागूनूच जाता. तोंडाचो कॅन्सर भारतांत सर्रास सांपडटा. गोंयांतय तो दिसून येता. तंबाखू ओडप वा पान खावप ह्या संवयांक लागून तो जाता. ग्रसिका (oesophagus) कॅन्सर आल्कोल, तंबाखूचें वेसन, चड गरम वा मसाल्याचे पदार्थ खाल्ल्यान जाता. हातुंतूय गिळटा आसतना बरेच त्रास जातात. पोटाचो कॅन्सर जपानांत चड प्रमाणांत दिसून येता. कारण थंय धुंवरयल्ले नुस्तें, शीत आनी मसाल्याचे पदार्थ खावपाचें प्रमाण चड आसा. हातूंत रोग्याच्या पोटांत दुखता आनी ओंकारो येता. बृहदांत (colon) कॅन्सर मांस चड खाल्यान, खास करून गायचें मांस चड खाल्ल्यान जाता. हातूंत हागवण लागप, गुवांतल्यांत रगत वचप वा हागूंक बद जावप, अशीं लक्षणां दिसतात. यकृताचो कॅन्सर आफ्रिका, चीन हांगा चड प्रमाणांत दिसून येता. हॅपाटायटिस बी, सि-हॉसिस हांकां लागून तो जाता. हो कॅन्सर जाल्ल्या रोग्यांक कामीण जाता आनी यकृत सुजता. किडनी कॅन्सर भुरग्यांक जायत जाल्यार ताका विल्मस् ट्यूमर म्हण्टात जाण्ट्यांमदी मुतांतल्यान रगत पडपाचें लक्षण दिसता. मुत्राशयाचो (urinary bladder) कॅन्सर स्किस्टोसोमा ह्या परजीवी जंतूंक लागून जाता. रंग, तंबाखू ओडप, कृत्रिम साकरेचे पदार्थ हांकांय लागून तो जांव येता. दादल्याच्या लिंगाचो (penis) कॅन्सर जांची सुंता (circumcised) जावंक ना तांचेमदीं चड दिसता. देखीक- मुसलमान आनी ज्यू सुंता करतात.
