पार्टी’ ह्या नांवान कम्युनिस्ट पक्षाची थापूणक जाली. १९२०-१९५२ ह्या काळांत हो पक्ष ‘कम्युनिस्ट पार्टी ऑफ युगोस्लाव्हिया’ ह्या नांवान वळखताले. तेउपरांत ‘कम्युनिस्ट पार्टी ऑफ युगोस्लाव्हिया’ अशें ताचें नांव रूढ जालें. १९४८ त, युगोस्लाव्हियाच्या कम्युनिस्युनिस्ट पक्षाकडेन मतभेद जाले. युगोस्लाव्हियाच्या कम्युनिस्ट पक्षाचे रशियन कम्युनिस्ट पक्षाकडेन मतभेद जाले.युगोस्लाव्हियान रशियाचें फुडारपण न्हयकारलें. युगोस्लाव्हिया अध्यक्ष मार्शल टिटो हाणें आपलें परराशट्र धोरण स्वतंत्रपणान आंखलें. युगोस्लाव्हियाच्या कम्युनिस्ट पक्षान रशियाच्या धोरणापरस वेगळें अशें राश्ट्रीय साम्यवादी धोरण आपणायलें. मार्क्सवादापरस वेगळेपण आशिल्ल्या ह्या विचाराक थंय टिटोवाद अशे म्हण्टात.
६. भारत:२६ डिसेंबर १९२५ दिसा मानवेंद्रनाथ रॉय आनी कांय ब्रिटीश कम्युनिस्टांनी एकठांय येवन मार्क्सवादी विचारसरणेचे संघटनेची थापणूक करपाचें थारायलें. अशे तरेन ‘कम्युनिस्ट पार्टी ऑफ इंडिया’ (CPI) हो पक्ष जल्माक आयलो. ह्या पक्षाचीं ध्येयधोरणां आंतरराश्ट्रीय मळार संवसारांतल्या विंगड विंगड देशातल्या कम्युनिस्ट पक्षांक मार्गदर्शन करपी ‘कम्युनिस्ट इंटरनॅशनल’ हे संघटनेटच्या तत्त्वांचेर आदारीत आसतलीं, अशें थारलें. ह्या वेळार कांय कम्युनिस्ट पक्षफुडा-यांनी रशियेक भेट दिली. ल्हवल्हव पक्षाच्या वावराक नेट आयलो. सुर्वेक ह्या पक्षांत मानवेंद्रनाथ रॉय, श्रीपाद अमृत डांगे, जी.एम्.अधिकारी, सी.पी.दत्त, डॉ.हफिस, नलिनी गुप्ता, अयोध्या प्रसाद, शौकत उस्मानी हे फुडारी आशिल्ले. ब्रिटिशांआड स्वातंत्र्याझुजाखातीर चळवळ करपाक कम्युनिस्ट पक्षाचो हातभार आशिल्लो. पूण फुडें १९४२ तल्या असहकार चळवळींत वांटो घेनासतना ब्रिटिशांत फाटबळ दिल्ल्याचो आरोप तांचेर जालो. ह्या कम्युनिस्ट पक्षाच्या हाताखाल देशांतल्यो चडश्यो कामगार संघटना वावुरताल्यो. एप्रिल १९५७ त, केरळ राज्यांतल्या सार्वत्रिक वेंचणुकांनी जैत मेळोवन थंय कम्युनिस्ट पक्षाचें सरकार वेंचूक आयलें.
१९५३ त, संवसारभरच्या कम्युनिस्ट चळवळींभितर जी थोडीभोव फूट पडिल्ली तिचो व्हडलोसो प्रभाव भारतीय कम्युनिस्ट पक्षाचेर पडलोना. १९६४ त, भारत-चीन झुजाच्या प्रस्नाचेर मतभेद जावन श्रीपाद अमृत डांगे हाका ताच्या ब-याच वांगड्यांसयत कम्युनिस्ट पक्षांतल्यान बडतर्फ केलो. तेन्ना ताणें ‘कम्युनिस्ट पार्टी ऑफ इंडिया’(मार्क्सवादी) म्हळ्यार CPI(M) ह्या नव्या पषाची थापणूक केली. हाचेउपरांत CPI(M) पक्षांतल्या कांय वांगड्यांभितर मतभेद जावपाक लागले. कांय वांगडी चिनी क्रांतीचो आदर्श दोळ्यांमुखार दवरून भारतांत क्रांती घडोवंक सोदाले. ते पक्षांतल्यान भायर पडले.चारू मुजुमदार हाच्या फुडारपणाखातीर नक्सलबारी (अ. बंगाल) हांगा सशस्त्र क्रांती घडोवन हाडपाचो यत्न करपी ह्या पंगडान CPI(ML) (मार्क्सवादी लेनिनवादी) ह्या नव्या पक्षाची थापणूक केली. ह्या पक्षांतूय बरेच मतभेद जाले आनी सध्या ल्हान-व्हाड अशे स्वताक कम्युनिस्ट म्हणून घेवपी सुमार पन्नासावयर राजकीय कम्युनिस्ट पक्ष भारतांत अस्तित्वांत आसात.
गोंयांत CPI,CPI(M) आनी AICP अश्या कम्युनिस्ट पक्षांच्यो शाखा आसात. विध्यार्थी आंदोलनांतल्यान कम्युनिट चळवळीक लागी पाविल्ल्या कांय तरनाट्यांनी CPA(ML) सारक्या अतीदाव्या कम्युनिस्ट, पक्षांक लागीं केले.- कों. वि. सं. मं
करंडे, रामचंद्र वामन (फोंडुशासत्री)
- (जल्म: १८६४, माशेल;मरण:१९४३, माशेल).
एक सुदारणावादी आनी शैलीकार साहित्यिक. वेदविध्या आनी वैजकी शास्राची वळख ताका घरचे परंपरेंतल्यान जाली. फुडें ह्या विशंयांततो खांपो तज्ञ जालो. ज्योतिशशास्त्राचो आनी धर्म कर्माल्या विधींचो जो तंत्रीक भाग आसता, ताचों ताणें खोलायेन अभ्यास केलो. धर्मशास्त्रावेल्या ग्रंथांचे वाचन केलें. अशे तरेन संस्कृत, साहित्य, धर्मशासत्र, कर्मकांड, आयुर्वेद आनी ज्योतिशशासत्र ह्या विशयांचो खोलायेन अभ्यास करून ताणें शास्त्री ही पदवी मेळयली. तो चडसो नेमाळ्यांतल्यान लिखाण करलो. सुमार १८९४ वर्सा ‘हितचिंतक’ ह्या पणजेसावन उजवाडाक येवपी सातोळ्यांतल्यान ‘व्दिरेफ’ ह्या टोपण नांवान ताणें समाजीक विसयाचेर बरोवंक सुरवात केली. ताच्या रामच्रंद ह्या नांवांत दोन रकार आशिल्ले. म्हूण ताणें ‘व्दिरेफ’ हें नां घेलें आनी व्दिरेफ हाचो अर्थ भोंवर जाता. देखून णें आपल्या आपल्या बरपावळीक ‘गुंजारव’ हें नांव दिलें. ह्या नांवान णें फुडें चाळीस वर्सा बरप केलें.
गोंयांतल्या म्हत्वाच्या अशा नेमाळ्यांनी ताणें बरपावळ केल्ली आसली तरी साहित्याच्या मळावेलो ताचो खरो वावर ‘सत्संग’ ह्या नेमाळ्यांतल्यान जालो. १९०१ वर्सा कुंभारजुवें वाठारांत श्रीनिवाद लखू भांडारे हांणें छापकालो हाडलो. ह्या छापखान्यांतल्यान एक नेमाळें काडचें, असो विचार करंडेसास्त्रीच्या मनांत आयलो. भांडारेनूय ताका तेंको दिलो. अशे तरेन करंडेशासत्रीच्या संपादकपणाखाल ‘सत्संग’ नेमाळें येवंक नेमाळ्यांतल्यान ‘तोच मी’ ह्या टोपण नांवान कविता बरोवंक सुरवात केली. पूण कवितेपरस ताचें गध्य बरप चड बरें थारलें. ताचेंवरवीं गध्य बरपाक बरी शैली मेळ्ळी. देखुनूच ताका पयलो मराठी शैलीकार साहित्यिक अशें म्हण्टा. ताणें आपले बरपावळींतल्यान सगळे विशय हाताळ्ळ्यात, तरी शिक्षण प्रसाराचेर ताचो चड भर आशिल्लो. जाय ते फावट ताणें ह्या विशयाचेर तळमळीन बरप केलां. पारतंत्र्याविशीं ताची खंत ताच्या बरपांतल्यान जाणवताली. ताच्या बरपाचे शैलींतले उपरोध, उपहास आनी नर्मविनोद हीं आंगां उक्ती जातालीं. ताचें शिक्षण जरी आदल्या काळांतलें आसलें, तरी तो सुदारक आशिल्लो. बायलांक शिक्षण दिवपाविशीं तो उर्बा दितालो. हिंदुधर्मांतल्यो जातीपाती, भुरगेपणांत लग्न, पोटजातींयलीं लग्नां, परदेशगमन ह्या विशयांचेर ताची मतां सुदारणावादी आशिल्लीं. ताचें ‘कैवल्यपूर मठाचा इतिहास’ हें एकूच पुस्तक उजवाडाक आयलां. –कों.वि.सं.मं
कर-१: समाजांत वेवस्था राखपाखातीर आनी लोकांच्यो कल्याणकारी गरजो पुराय करपाखातीर शासनाक येणावळीची गरज लागता. ही येणावळ खुबशा वाटांनी शासन एकठांय करता. हांतूतली एक वाट म्हळ्यार लोकांकडल्यान सक्तीन वसूल करूनन घेतिल्लो दुडू वा जिन्नस हांच्या रूपांतली येणावळ. अशे तरेचे सक्तीन वसूल करून घेतिल्ले येणावळीक ‘कर’ अशें म्हण्टात.
प्रजेच्या खाजगी उत्पन्नांतल्यान कराच्या रूपान खास वांटो घेवपाचो राजाक हक्क आसा, ही भावना भारतांत पयलीसावन चल आयल्या. पूण हो कर थोडोच आनी ताका लागून प्रजेचेर भार पडचोना असो आसचो, अशें चडशा सगळ्या धर्मशास्त्रकारांनी सांगून दवरलां. राजान प्रजेच्या उत्पन्नाचो सवो भाग कर म्हूण घेवंचो, असो नेम आदल्या स्मुतिकारांनी दिला. कर कशे पध्दतीन घेवंचो हाचेविशीं मनू म्हण्टा:
यथा फलेन युज्येत राजा कर्ता च कर्मणाम्। तथाS वेक्ष्य नृपो राष्ट्रे कल्पयेत् सततं करान।। यथाल्पाल्पमदन्त्याघ वार्योकोवत्सषटपदा:।। अर्थ- राजा फलान युक्य जांवचो (राजकर्मां चलोवपाक आडमेळीं येवचीं न्हय) आनी कर्मांचो कर्तोय (वेपारी, उदमी,शेतकार) फलान लाभयुक्त जांवचो. अशे तरेन विचार करून राजान राश्ट्रांतल्या लोकांकडल्यान सार्वकाल कर घेवचें. जेप्रमाण जलू, पडूक आनी भुंगुल्लो हे प्राणी (रगत, दूद आनी म्होंव हे पदार्थ) थोडेथोडे करून खातात, तेप्रमाण (मूळ भांडवल नशट जावंचेंना म्हळ्यार राजान आपणाकडल्यान कर घेतलो, हें प्रजेक जाणवचें लेगीत ना) अशे तरेन राजान राशट्रांतल्यान थोडो थोडो वर्सुकी कर घेवंचो. ताचे फुडें मनून सांगलां-राजान अधाशीपणा करून प्रजेक मुळासकट पिळून काडची न्हय. तशें केल्यार रांजा आनी प्रजा ह्या दोगांचेरूय अनर्थ येतलो.
