फुडें आठ्व्या शेंकड्याचे सुर्वेक यशोवर्मा ह्या राजान कनौजाचेर आपली सत्ता स्थापन केली. ताचे उपरांत वृत्रयुध, इंद्रायुध आनी चक्रायुध ह्या राजांनी सुमार ७७० ते ८१३ वर्सा मेरेन कनौजाचेर आपलें राज्य केलें. ह्या काळा उपरांत कनाचेर खूब आक्रमणांण जालीं. राजस्थान आनी माळवा हांचेर राज्य करपी राजा नागगभट हाणें चक्रयुधाक हरोवन कनौज राज्याचेर जैत मेळयलें. ताचो नातू मिहिरभोज हो व्हड पराक्रमी राजा आशिल्लो. ताच्या साम्राज्याचो विस्तार अस्तंतेक सौराश्ट्राकडसून उदेंतेक बंगालमेरेन आनी उत्तरेक पंजाबसावन दक्षिणेक नर्मदेमेरेन आशिल्लो. ताच्या साम्राज्याची राजधानी कनौज आशिल्ली.
धाव्या शेंकड्याच्या शेवटाक कनौजाचेर राज्यपाल नांवाचो राजा राज्य करतालो. ह्या काळांत गझनीचो महंमद कनौजाचेर चाल करून आयलो. ताणें कनौजाचेर जैत जोडलें आनी सगळें शार लुटून व्हेलें.
फुडें कनौजाचेर चंद्रदेव गाहडवालाची सत्ता आयली. ताणें कनौज ही आपली राजधानी केली आनी कनौज शाराची बरीच उदरगत केली. ताचे उपरांत मदनपाल, गोविंदचंद्र, विजयचंद्र आदी राजांनी कनौजाचेर राज्य केलें. १९१३ वर्सा महंमद घोरीन जयचंद्राक मारून कनौज शार आपल्या शेकातळा घेतलें. ह्या काळांत हांगाच्या लोकांक खूब त्रास सोंसचे पडले. उपरांत शेरशहा आनी हुमायुं हांणी कांय काळ कनौजाचेर आपली सत्ता चलयली. फुडें अकबराच्या काळांत कनौजशाराचो आस्पाव मोगल साम्राज्यांत जालो. ब्रिटिशांचे राजवटींत १८५७ वर्सा जाल्लो स्वतंत्रताय संग्राम हांगासावनूच सुरू जाल्लो.
भारताच्या सांस्कृतिक इतिहासांत ह्या शाराचें म्हत्व वाडलां. गुप्त आनी हर्षच्या काळांत कनौज हें बौध्द संस्कृतीचें मुखेल केंद्र आशिल्लें. हर्षाच्या काळांत हांगा १० हजार भिक्षूक रावताले. हिदूंची हांगा २०० देवळां आशिल्लीं. विध्या आनी कला ह्या दोन गुणांचें तर कनौज शार कुळारच आसलें. भवभूति आनी वाक्पतिराज हे दोन कवी यशोवर्माच्या काळांत कनौज शारांत जावन गेले.
कनौज शारांत पूर्विल्ल्या वाठारांत भूवराह, कक्याणसुंदर, शिवमुखलिंग, नृत्यगणेश आनी विश्वरूप विष्णू आदी सातव्या आनी आठव्या शेंकड्यांतली सुंदर मेळ्ळ्यांत. तेचपरी जौनपुराच्या सुलतानान हिंदू देवळांच्या फांतरानी बांदिल्ली जामामशीद, जैनस्तंभ आशिल्ली मशीद, सीताकी रसोई आदी वास्थू पळोवपासारक्यो आसात. आदल्या काळांत गंगा न्हंय कनौजशारा लागसल्ल्यान व्हांवताली. आतां गंगेचें पात्र शारापसून बरेंच पयस आसा. त्या आदल्या पात्राचे देगेर आतां मोडक्या इमारतींचे अवशेश दिसतात.
अत्तर, गुलाबपाणी, आदी वासांच्या पदारगथांखातीर आनी गुलकांद खातीर कनौज शाराक बरीक नामना मेळ्ळ्या. –कों.वि.सं.मं == कन्नड भास ==
कन्न भास मुखेलपणान कर्नाटक राज्यांतले लोक उलयतात. ह्या राज्या उदेतेंक तेलुगु, उत्तरेक मराठी, अस्तंतेक कोंकणी, तुळु आनी दक्षिणेक तमीळ ह्यो भाशा उलयतात.
१९८१ चे जनगणेप्रमाण कन्न्ड भास उलोवप्यांची संख्या विंगडविंगड भागांत फुडलेतरेन आसा. भारतांत कन्नड भास उलोवप्यांची वट्ट आंकडो २,६८,८७,८३७ कर्नाटकांत कन्न्ड भास उलोवप्यांचो आंकडो २,४१,९९,५७६ महाराष्ट्रांत कन्न्ड भास उलोवप्यांचो आंकडो ९,२०,१०८ तमीळनाडूंत कन्न्ड भास उलोवप्यांचो आंकडो ११,४९,८९३ गोंयांत कन्न्ड भास उलोवप्यांचो आंकडो ३३,५१२ आंकड्यांचे नदरेन पळयल्यार भारतीय भासांमदीं कन्न्ड भाशेचो क्रमांक आठवो तर द्राविड भाशावर्गांत मोडटा. दोन हजार वर्सां आदींसावन ही वेव्हाराची भास म्हूण प्रचलित आसा. महाभारत आनी पाणिनीच्या व्याकरणग्रंथांत ‘कर्नाट’ आनी ‘कुंवल’ हीं देशवाचक उतरां मेळटात. इसवी सनाच्या आरंभाक ग्रीक भूगोलशास्त्री टॉलेमी हाणें बादामी, हंपी, कलकेरी, मुदगल ह्या नांनांकडेन जुळपी गांवांची नांवां सांगल्यामत. हातूंतली कांय नांवां शुध्द कन्नड आसात. इ.स. २०० वर्सा जावन गेल्ल्या हालराजाच्या ‘गाथासप्तशंती’ ह्या प्राकृत ग्रंथात जाग्याजाग्यार कन्नड उतरां मेळटात.
कन्नड साहित्याचो इतिहास (लेखक:रं श्री.मुगळि) ह्या पुस्तकांत ‘कर्णाट’हें उतर ‘केनाडु’ वा ‘कर्नाड’ (व्हड आनी उंचवट्याचो देश)ह्या कन्नड उतरांचें कन्न्ड रूप अशें म्हळां.
‘कर्नाड’ हें उतर फुडें कन्नड ह्या रूपान देश आनी भाशा सुचोवपी उतर जावन रावलें.
द्रविड भासांमजगतीं कन्न्ड भाशेंत सगळ्यांत पोरनी लिखीत परंपरा आसा. इ.स. ४५० च्या सुमाराक संस्कृत भाशेवांगडा कन्नड भाशेचो वापर जाल्लो दिसता. णव्या शतमानांत हे भाशेंत साहित्यनिर्मणी जावपाक लागली. ‘कविराजमार्ग’ हो कन्नड साहित्यांतलो पयली ग्रंथ जावन आसा.
‘हळेगन्नड’ आनी ‘होसगन्नड’ ह्यो कन्न्ड भाशेच्यो दोन अवस्था सादारणपणान नदरेक येतात. णव्या शतमानासावन सुमार बाराव्या शतमानामेरेन ‘हळेगन्नड’ प्रचारांत आसलें. उपरांत इकराव्या शतमानांत ल्हानसो उगम पावन बाराव्या शतमानांत व्हड प्रवाह जावन ‘होसगन्नड’ मुखार सरलें. ११,१२,१३ आनी १४ व्या शतमानांत ‘हळेगन्न्ड’ कांय ग्रंथांत रूढ जाल्या. १५ व्या शतमानांत ताची व्याप्ती उणी जायत गेली. १७ व्या आनी १८ व्या शतमानांत ताचें पुनरूज्जीवन जाल्लें दिसून येता. १९ व्या आनी २० व्या शतमानांत मात ‘होसगन्नडाक’ चड म्हत्व मेळ्ळें. कन्नड भाशेच्या इतिहासांत ‘हळेगन्नड’ आनी ‘होसगन्नड’ असो कालविभाग करप बरोबर न्हय अशें रं श्री. मुगळी म्हण . ‘हळगन्नड’ आनी ‘होसगन्नड’ हे वेगळे थारावपी लक्षणां अशीं: हळगन्नड होसगन्नड विजातीय संयुक्तांक्षरां सजातीय संयुक्तांक्षरां (इदं) (इद्दनु) सबिदुंक शब्द अबिदुंक शब्द (कूंदलु) (कूदलु) ‘प’ कार प्रयोग ‘प’ काराजाग्यार ‘ह’ काराचो उपेग (पालु) (हालु) नाम पदांक आख्यात प्रत्यय जोडून क्रियापदाचो एके तरेचो अर्थ काडप हें हळेगन्नाचें खाशेलेपण जावन आसा. ‘केशवन्’ ह्या नामपदाक ‘एन्’हें उत्तम पुरू॑ष एकवचन प्रत्यय जोडल्यार ‘केशवनेन’ म्हळ्यार ‘उणे केशवनाचो हाचो आसा’ असो अर्थ जाता. पिरियेक म्हळ्यार ‘आमी जाणटे व्हड आसात’ असो अर्थ जाता. पिरियेक म्हळ्यार ‘आमी जाणटे व्हड आसात’ असो अर्थ जाता. ‘हळगन्नड’ आनी ‘होसगन्नड’ पयलीं ‘नडुगन्नड’ आशी अवस्था आसली अशें कांय लोकांचें म्हणणें आसा. वयल्यो दोनूय अवस्था मानल्यार कन्नड भाशेच्यो वट्ट चार अवस्था मानच्यो पडटात. सध्या कन्नड कोश लेखनाक तयार जायतसावन हेर भासांतलीं उतरां कन्नड भाशेंत आयल्यांत. संस्खृत-प्राकृतांतलीं उतरां तातूंत चडांतचड प्रमाणांत आस्पावल्यांत. मराठी, अरबी,फारसी,उर्दू,इंग्लीश,तेलुगु,तमीळ ह्या भाशांतल्यान ती पूर्णत्वाक पावल्या.
सन १९६१ वर्साचे जनगणनेप्रमाण कन्नड भाशेंत बत्तीस बोलींची नावां अशीं अडविचंची,बडगा,विजापुरी,गोलारिकन्नड,हरण शिकारी,होलिया,कन्नड,कारंदी,कर्नाटक,कुरूंब,उरळी,आटविका,चट्टिभाषा-कन्नड, हालियान, कडुभाषा, कट्टुनाइकन, कोनावर कुरूव-कन्नडम्, लिंगायती, मदारी-कन्नड, मंगलोरी, मोची, मोंतादेंचेट्टी, म्हैसूर,पल्लवकल, बुडुबुडिके, कोराचा, कोराम-कन्नड,नागरी-कन्नड,नाइकी-कुरूंब, सोळग-कन्नड आनी वाणी.
