वत, जंगलां आनी हेर सैमाच्या घडणुकांचीं काव्यमय वर्णनां, पुरूरवा, उर्वशी, यम, यमी हांचीं आख्यानां आसात.
ऋग्चेद काळांतल्या लोकांक संस्कृतायेच्या उदरगतीक लागपी अर्र्क थीरपण आसलें. शेतकाम करप, गोरवां पोसप, धातुकाम करपाची कला, तरसादी, भाले, रथ, वाध्यां, फातरमाती आनी लोखणाचीं सुंदर घरां घडोवपाचें गिन्यान, रस्ते, बांयो, पूल, गांवाभोंवतणचो कोट बांदपाचें गिन्यान तांकां आसलें. गोरवांचे गिरेस्तकायरचीं वर्णनां करपी ऋग्वेदांतली जायतीं सरूक्तां त्या काळांत भूंयधनापरस पशुधनाक दिवपांत. येवपी म्हत्व दाखयतात. वेपार येरादारी करपाक लागपी दुचाक्यो, बैलगाड्यो, घोड्यागाड्यो त्यावेळार आसल्यो. शंभर ओल्यांच्या व्हड्याचें वर्णन तातूंत आयलां (१-११६-५).
मेस्तपणाकय खूब ऊंच मानताले. ‘त्वष्टा’ ही ह्या कामाची देवता. १०० दारां आशिल्ल्या नगराचो उल्लेख ऋग्वेदांत मेळटा. बायल ‘उलना’ (लोकर) चें विणकाम करतालीं. दादल्यांक बायलांक उंची वद्त्रांची आवड आशिल्ली. भांगराचो वापर खूब जातालो. ‘निष्क’ नांवाचे भांगराचें नाणें अस्तित्वांक आशिल्लें. वस्तुंच्या बदलाक वस्तू दिवपा=-घेवपाचो वेव्हार चलतालो.
ऋग्वेदांत खासगी संपत्तीची वांटणी कशी आसची, हे विशीं इत्सा परगटायल्या. दान दिवप व्हडपणाचें लक्षण मानलां. स्वर्गांत वतलो जाल्यार रीण पावोवंक जाय अशी कल्पना मांडल्या.
ऋग्वेद काळांत भास, लेखन आनी गणित हातूंत ह्या लोकांची बरीच डदरगत घडिल्ली. दशांक पध्दत ह्याच काळांत सुरू जाली. गणितांत क्रांती घडोवपी ‘शून्याची कल्पना’ ह्या लोकांचे बुध्दीची तांक दाखयता, अशें जाणकार मानतात.
घरांतले चलयेक वा बायलेक आपलें मत मांडपाचो पुराय आधिकार आसलो. वयांत यरतकच ब्रह्मचारी व्रत आपणावन बरो उपदेश करप वा लग्नाखतीर घोव वेंचप हेविशीं तांकां पुराय मेकळीक आसली. घरांतल्या मांय, मांव, देर, धूव, नणंद, नोकराचेर, बायलेचो पुराय अधिकार आसलो. लोक नितीन वागताले. कोणेय आडमार्ग आपणायल्यार ताका वा तिका ते गजालीपसून परावृत करपाक देवाची प्रार्थना करताले. सोरो, जुगार असल्या वेसनां पसून पयस रावचेपासत उपदेश करताले.
ऋग्वेदांत मनीसपणाच्या उदात्त कल्पनेचे जें स्फुरण जालां ते कल्पनेक पुरूषसूक्तांत थारो मेळ्ळो. पुरूषसूक्तांत देवाक पुरूष म्हळ्यार मनीस अशें म्हळां. मनशाक येदें व्हडपण फाव जाता, असो ताचो अर्थ जाता. नीती-अनितीची कल्पना तांणी वेवस्थित मांडली. ऋषींनी ‘एकं सत्’ म्हूण दिसून आयिल्लें भावना निर्माण जाली. एकात्मभाव म्हळ्यार अमरत्व अशें म्हणून इहलोक आनी परलोक हांचो संबंद जोडलो. तेपासत लोक मरणाक भिना जालो आनी धर्तरेक स्वर्ग मानपाक लागले.
ऋग्वेदांत सोमयागाक खूब म्हत्व आसा. सोम ही वृष्टीची तर अग्नि ही उजवाडाची कुरू मानल्या. वत आनी पावस हांकां लागून सजीव सृश्ट चलता, अशें तांकां दिसता.
ऋग्वेद काळांतले लोक संवसारांतल्या खंयच्याय राश्ट्रापरस चड सुदारिल्ले. ते बळिश्ट, बुदवंत, गिरेस्त आनी सुखी आसले. धर्तरेचेर आपली सत्ता, धर्म चलचो म्हूण तांणी यत्न केलो (कृण्वन्तो विश्र्वमार्यं). पूण कोणाच्याच स्वातंत्र्याचेर बंधनां घालींनात. सगळ्यांक वांगडाक घेवन मुखार वचपाचो हावेस तांणी बाळगिलो. –डॉ.अनंत राम भट एंगेल्स, फ्रेड्रिख
(जल्म: २८ नोव्हेंबर १८२०, बार्मेन-हाईनलॅंड;मरण:५ ऑगस्ट १८८५, लंडन).
जर्मन समाजवादी. कार्ल मार्क्स ह्या व्हड विचारवंताचो सगळ्यांत लागशिल्लो वांगडी आनी शास्त्रीय समाजवादाचो एक प्रस्थापक. हाईनलॅंडांतल्या गिरेस्त कारखानदाराच्या आठ भुरग्यांतलो फ्रेड्रिख हो सगळ्यांत व्हडलो चलो. पिरायेच्या सतराव्या वर्सासावन ताणें आपल्या बापायक उध्येगांत हातभार लावपाक सुरवात केली. उपरांत कांय काळ ताणें सैन्य दलांत काम केलें. १८४८-६९ ह्या काळांत बापायच्या मॅंचेस्टर वाठारांत आशिल्ले कापड गिरणीत ताणें कर्मचारी म्हूण काम केलें. उपरांत तो थंयचो भागीदार जालो आनी फुडें संचालक म्हूण ताणें रथंय काम केलें. फाविल्ल्या वेळांत तो वाचप आनी बरप करतालो. पिरायेच्या ४९ व्या वर्सा तो उध्येग वेवसायांतल्यान मेकळो जालो आनी फुडें ताणें आपलें पुराय लक्ष राजकारण आनी बरप हातूंत घालें.
पिरायेच्या २१ व्या वर्सा, मिझेस हेस ह्या विचारवणताच्या विचारांनी तो प्रभावीत जालो आनी समाजवादी चळवळीचो बारकायेन अभ्यास करून तेविशीं बरप करूंक लागलो. तेन्नाच ताणें कार्ल मार्क्स संपादन करतालो त्या नेमाळ्यांत ‘खाजगी मालमत्तेवेलो हक्क काडून उडोवचो’ अशें मत परगटावपी लेख बरयलो. ह्या लेखाच्या निमतान ताचो मार्क्साकडेन पत्रवेव्हार सुरू जालो. फुडें १८४४ त जेन्ना पारिसांत दोगूय एकामेकांक मेळ्ळे, तेन्ना दोगांयचेय विचार एक आशिल्ल्याचें तांकां कळून आयलें. फुडें तांची इश्टागत जाली आनी फ्रेड्रिखान ताका अखेरमेरेन सगळेपरीनसांगात दिलो गरिबींत त्रास काडपी मार्क्साक ताणें दुडवांचो आदार दिलोच, पूण मृत्युपत्रावरवीं आपली सगळी आस्पत ताच्या भुरग्यांच्या नांवार केली.
मार्क्सान फ्रेडिखाच्या आदारान जायते ग्रंथ बरयल्यात. तांच्या ‘द कम्युनिस्ट मॅनिफेस्टो’ (१९४८) ह्या निबंदाक संवसारीक नामना मेळ्ळ्या. मार्क्साच्या मरणाउपरांत ताणें बरोवन दवरिल्ल्या अर्दकुट्या आनी उजवाडाक येवंक नाशिल्ल्या ग्रंथांची हातबरपां फ्रेड्रिखान संपादित केलीं. तशेंच तांकां प्रस्तावना दिवन तीं उजवाडाकूय हाडलीं. ‘द कॅपिटल’ ग्रंथाचो दुसरो खंड ताणें संपादित केलो. तशेंच मार्क्सान दवरिल्ल्या आराखड्याचेर तिस-या खंडाची मुद्रित प्रत तयार केली.
तो मार्क्साच्या व्यक्तिमत्वान जरी स्वतंत्र विचारशक्तीची गवाय मेळटा. पिरायेच्या २४ व्या वर्सा कामगारांची परिस्थिती लागशील्ल्यान पळोवन ‘द कंडिशन ऑफ द वर्किंग क्लास इन इंग्लंड’ (१८४५) हें पुस्तक ताणें बरयलें. ताच्या ह्या पुस्तकाची खूब तोखणाय जाली. ‘द पेझंट वॉर इन जर्मनी’ (१८५०); ‘ जर्मनी: रेव्होलूशन अंड काउंटर रेव्होलूशन (१७५१); तशेंच कार्ल ड्यूरिंग (१८३३-१९२१) ह्या जर्मन समाजवाध्याचें खंडन करपी ‘हेर ऑइगेन ड्यूरिंग्ज रेव्होलूशन इन सायन्स’ (१८७८), शास्त्रीय समाजवादावयलो ‘सोशलिझम: यूटोपियन अंड सायंटिफिक’ (१८८४) ह्या ताच्या ग्रंथांक साम्यवादी वाड्.मयांत म्हत्वाची सुवात आशा. पिरायेच्या ७५ व्या वर्सा ताका लंडन हांगा कर्करोगान मरण आरलें. ताचे निमणे इत्सेप्रमाण ताचें मडें लासलें. – कों. विं. सं. मं. ए
देवनागरी वर्नमालेंतलें आठ्वें आनी संस्कृत वर्नमालेंतलें इकरावें अक्षर. कंठ-ताळवी ही हाची उच्चाराची सुवात जावन आसा. हें अक्षर दात्-अनुदात्त-स्वरित अशा भेदान त्रिविध जावन आसा. ह्या अक्षराक आयचें स्वरूप प्राप्त जावपाक पांच अवस्थांतल्यान वचचें पडलें
पयली अवस्था गिरनारच्या शिलालेखांत, दुसरी इ.स.च्या सव्या शेंकड्यांतल्या उष्क्षीषविजय धारणीच्या ताडपत्री पुस्तकांत, तिसरी बुध्दगया हांगाच्या महानामनच्या लेखांत, चवथी धार हांगाच्या कूर्मशतक ह्या शिलाकाव्यांत (११ वो शेंकडो) आनी पांचवी आयज बरयतात ती,
