Page:Konkani Viswakosh Vol1.pdf/320

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.

उपदेश-उपनिषद्

तशें उध्येगिकरणाचे उत्पदकतेचे वाडीचो तांकां चड आनी चड वांटो दिवंचो पडटा. दुसरें- वाडटे श्रमीक उत्पादकतेक लागून तांची सत् मजुरी (real wage) वाडटा.

उत्पादन प्रक्रियेंत स्थायी भांडवलाचें म्हत्व वाडटा तशें तातूंत साकार जावपी तंत्गिन्यानाचो निवेश (input) वाडटा. तेचवांगडा भौतिक भांडवल घडोवपाक पक्वावधी (gestation period) लागता. तो आनी पत्पादनाची पर्याप्त क्षमता (optimum scale of production) वाडटा. हाका लागून अर्थवेवस्थेंत कांय म्हत्वाचे बदल घडटात. पयलो राश्ट्रीय भांडवल आनी श्रमबळाचो एक सार्थ(significant)वांटो खंयचेय एके उत्पादन संस्थेत(firm)गुंथयल्यार,तिचे अर्थीक येस राखप राश्ट्रीय हिताचें थारता. हाका लागून अर्थप्रणालींतली (economic system) दृढता (rigidity) आनी नियंत्रण वाडटा.

मुक्त अर्थवेवस्थेंत (Free Market Economy) खंयचीय वस्त कितल्या प्रमाणांत उत्पन्न करची, हें निमाणें गिरायकाच्या निर्णयाचेर आदारून आसता. तंत्रगिन्यानीक परिवर्तनाक लागून आनी स्थायी भांडवलाच्या चड म्हत्वाक लागून गिरायकांच्या बदलत्या निर्णयाक साथ दिवप उत्पादकांक शक्य जायना.तेखातीर उत्पादनाविशींचे चड आनी चड निर्णय तांकांच घेवचे पडटात.उपरांत जायरातीवरवीं हे निर्णय गिरायकांकडेन पावयतात.

निकतेच उध्येगिकरणांत पावल घालपी देशांचे प्रस्न वेगळे आसतात. ते दोन तरेन वयर सरतात. एक-उध्येगिकरणाचेर भर दिवपी, दोन-साधनांच्या आनी सांस्थिक (institutional) मर्यादेभितर (constraints) उध्येगिकरण घडोवपाविशीं. अस्तंत युरोपी देशांनी, उध्येगिकरण अर्थीक उत्क्रांतीच्या स्वसंवेगांतल्यान उप्राशिल्ल्यान हो प्रस्न येवंक ना. अमेरिका आनी जपानांत उध्येगिकरणाची प्रेरणा, कृषिवेवस्थेंतले उदरगतीच्या नेटान मेळ्ळी.गरजेक लागपी भांडवल आनी बाजारपेठ तशेंच सांस्थिक संरचना (Institutional Framework)कृषिवेवस्थेंतले समृध्दींतल्यानच मेळ्ळी. उदरगतीचे नदरेन फाटल्यान आशिल्ल्या देशांनी ही एक समस्या उप्रासल्या. फुडारिल्ल्या देशांची फाट धरूंक तांकां जायत्यो आडखळी येतात. अर्थीक आनी समाजीक उत्क्रांती उध्येगिकरणाक फाव तशी नाशिल्ल्यान तिचो नेट मंद उरता आनी साधनांचो इबाड जाता. कृषिक्षेत्र आनी वेपार-धंध्याची पर्याप्त उदरगत जाल्ल्यान उध्येगिकरणाक गरज आशिल्ल्या भांडवलाचो आनी बाजारपेठेचो उणाव पडटा. भांडवल मेळ्ळें जाल्यार लेगीत कृषी क्षेत्रांत फाव तशी प्रभावी मागणी (effective demand) नासल्यार उध्येगिकरणाचेर बंधन उरता.

भांडवलाचे उणीवेक लागून आनीक एक प्रस्न उप्रासता. आशिल्लें भांडवल जायत्या उध्येगांनी आनी जायत्या सुवातींनी शिंपडावपाचें काय थोड्याच उध्येगांची आनी थरावीक जाग्यांची उदरगत घडोवपाची? (थंयच्यान तो भोंवतणी विस्तारपाच्या उध्देशान). हो प्रश्न म्हत्वाचो आसता. खंयच्याय उध्येगांत वा जाग्यार उदरगत घडोवपाक उणेच म्हळ्यार एक थरावीक गुंतवणूकीची गरज आसता(critical minimum investment). ताचेवरवीं कमी भांडवलाची पुरवण केल्यार ताचो कांयच फायदो जायना. तेखातीर भांडवल शिंपडावप अयोग्य थारता. हाचे उरफटें कांय थरावीक उध्येगांनी वा जाग्यांनी भांडवल गुंथयल्यार उदरगत तितल्यापुरती मर्यादित उरुंक शकता. हाका लागून अर्थवेवस्थेंत असंतुलन तयार जावन ताचे अर्थीक आनी समाजीक दुश्परिणाम घडटात. सांस्थिक संरचनेच्या दुर्बळपणाक लागून उदरगत विस्तारूंक पावना आनी विकसित वाठार भोंवतणचे अविकसित फाटभुंयेंतल्यान(hinterland) साधनां आपणावन तिका आनीकय दुर्बळायता हें ताचेफातलें कारण जावन आसा.

अशे तरेन उध्येगिकरणाचें विस्तारप खोलावत आसा. तेखातीर संवसारीक अर्थवेवस्था बदलत आसता. हाचो परिणाम समाजीक, राजनितीक आनी पर्यावरणीय प्रचलाचेर घडत रावता.

-प्रा. तेनसिंग रूदीगिश

संदर्भ:1.Bimie, Arthur; An Economic History of Europe 1760-1939 (1930); University Paper backs, London; 2. Cole, G.D.H.; Introduction to Economic History (1960); Macmillan & Co. Ltd, London; 3. Gadgil, D. R; The Industrial Evolution of India in Recent Times 1860-1939(1971), Oxford University Press, Delhi; 4.Hicks, John; A Theory of Economic History (1969), Oxford University Press, Oxford; 5. Meler, Gerald; Leading issues in Economic Development (1976), Oxford University Press, New York.

उपदेश: घरांतले जाणटेले, गुरू वा खंयच्याय वडील मनशान ल्हानाच्या हिताच्यो खबरो सांगप, गुरून शिष्यांक तत्त्वगिन्यान सांगप, दीक्षा दिवप, मंत्र सांगप हाका उपदेश अशें म्हणटात.

रामार्चनचंद्रिकेंत उपदेशाचो उल्लेख असो येता.

चन्द्रसूर्यग्रहे तीर्थे सिध्दक्षेत्रे शिवालये॥

मन्त्रमात्रप्रकथनमुपदेश: स उच्यते॥

अर्थ: चंद्र-सूर्याच्या गिराणावेळार, तीर्थाच्या सुवातींनी सिध्दक्षेत्रांत वा शिवालयांत गुरू जे मंत्र सांगता, ताका उपदेश अशें म्हण्टात.

गुरुकडल्यान शिष्यांक एका खासा अशा संप्रदायाची दीक्षा मेळप हाकाय ‘उपदेश’ अशें म्हण्टात. उपदेशान गुरू-शिष्यांमदल्या संबंदांत घटसाण येता. व्याकरणांत आध्योच्चारणाक उपदेश अशें म्हळां. मीमांसक, अपेक्षित अर्थाचो प्रतिपादक जावपी ग्रंथसंदर्भाक उपदेश म्हण्टात, अशें न्यायकोशांत म्हळां.

तैत्तरीय उप. शिक्षावल्लींत हो उपदेश हे तरेन आसा:

सत्यं वदा धर्मं चरा स्वाध्यायान्मा प्रमद:। आचार्याय प्रियं धनमाह्त्य प्रजातन्तु मा व्यवच्छेत्सी:। सत्यान्न प्रमदितव्यम। धर्मान्न प्रर्मादेतव्यम्। कुशलान्न प्रमदितव्यम्। भूत्यै न प्रनदितव्यम्

स्वाध्याप्रवचनाभ्यां न प्रमदितव्यम। देवपितृकार्याभ्यां न प्रमदितव्यम। मातृदेवो भव। पितृदेवो भव। आचार्यदेवो भव। अतिथिदेवो भव। यान्यनवध्यांनि कर्माणि। तानि सेवितव्यानि। नो इतराणि॥..एष उपदेश:। अर्थ:सत उलोवप धर्माचें आचरण कर वेदाचें अध्ययन सोडूं नाका. आचार्याक गुरूदक्षिणेच्या रूपान प्रियधन दिवन प्रजातंतू विच्छिन्न जावंक दिवं नाका.गृहस्थाश्रम आपणाय पूण सताकडेन फाट करूं नाका. धर्माचरणाच्या कामांत चूक जावंक दिवं नाका.प्राविण्य मेळोवपाक फाटीं सरूं नाका.गिरेस्तकाय मेळ्ळी म्हूण आपली मोख सोडूं नाका. स्वाध्याय आनी प्रवचन हांकां सोडूनाका. देव आनी पितर हांचीं कार्यां वेळच्या वेळार कर. आवयक देवता मान. बऱ्या कर्माचें आचरण कर,वायट कर्माचेें आचरण करूं नाका. हो तुका म्हजो उपदेश जावन आसा.

                                      -कों.वि.सं.मं.

उपनिषद्: उपनिषद् हें उतर ‘उप+नि’ उपसर्गपूर्वक ‘सद’ धातुपसून तयार जालां. फरक इतलोच की हातूंत ‘सद्’ च्या ‘स्’ चो ‘ष्’ जाला. ‘सद्’ धातुचो अर्थ बसप. ‘उप’ उपसर्गाचो अर्थ ‘लागी’. ‘नि’ उपसर्गाचो अर्थ ‘चड’ ह्या सगळ्यांचो मेळून अर्थ जाता ‘चड लागीं बसप’. पूर्विल्ल्या काळांत गुरूकडल्यान शिष्याक आत्मज्ञान मेळटालें. ताचेखातीर शिष्याक गुरूच्या म्हऱ्यांत सदांच रावचें पडटालें. खरें पळेल्यार हाकाच ‘उपनिषद्’ म्हणपाक जाय आसलें. पूण पर्यायान थंय शिष्याक जी विध्या मेळटाली तिका ‘उपनिषद्’ म्हणूंक लागले. हाचो आनीकूय एक अर्थ असो की जे विध्येक लागून मोक्षाची इत्सा करपी मनीस ब्रह्याच्या (परमेश्र्वराच्या) लागीं वचूंक शकता, ती विध्या म्हळ्यार उपनिषद्. कठोपनिषदाचेर शंकराचार्यान भाश्य केलां तातूंत उपनिषद् शब्दांतल्या सद् धातुचे तीन अर्थ सांगल्यात:१. विशरण २. गति आनी ३.अवसादन. विशरण म्हळ्यार विध्वंसान. जे विध्येक लागून मोक्षाची इत्सा करपी मनशाचे अविध्येचो नाश जाता आनी ताका श्रेष्ठ विध्येची. .