एप्रिल 1975 दिसा ‘भारतीय नौकानयन रजिस्टर’ हे संस्थेची थापणूक जाली. कंपनी अधिनियमाखाल ‘ना फायदो ना लुकसाण’ ह्या तत्वाचेर वावर करपी हे संस्थेक सुरवातीचें भांडवाल भारतीय जहाजमालाकांनी दिल्लें. दर्याचे येरादारीखातीर जहाजां रचूंक शकतात. हाची खात्री दिवपी आनी जहाजां बांदपाचें काम चालू आसतना ताचेर नियंत्रण दवरप हो वावर ही संस्था लॉइड्स रजिस्टर आनी हेर आंतरराश्ट्रीय संस्थांचो पालव घेवन करता. भारतीय जहाजां बांदपा उद्येग: विसाव्या शेंकड्यांत भारतीय जहाजां बांदपाच्या उद्येगाचें पुनरुज्जीवन करपाचें श्रेय सिंदिया किंपनीय वता. ते कंपनीन 1941 त विशाखापटनम हांगा गोदीची (जहाजा कारखान्याची) बुन्याद घालून 1946 त गोदी बांगून तयार केली. 14 मार्च 1949 ह्या दिसा ‘जल उषा’ हें गोदीन बांदिल्लें पयलें जहाज पर्यटनाक सोडलें. 1 मार्च 1952 दिसा ‘हिंदुस्थान शिपयार्ड लि.’ ही कंपनी सुरू जाली. सुर्वेक तिचें 66% भांडवल केंद्र सरकाराकडेन आनी बाकीचें सिंदिया कंपनीकडेन आशिल्लें. फुडें सरकारान सिंदिया कंपनीकडल्यान भागभांडवल विकत घेतलें आनी ‘हिंदुस्थान शिपयार्ड’ ही कंपनी पुराय सरकारी जाली.
माझगांव गोदी (मुंबय) आनी गार्डन रीच वर्कशॉप्स (कलकत्ता) ह्या दोन सरकारी गोद्यांत आरमारी जहाजांचें बांदप आनी जहाजां सारकीं करप, हीं कामां चलतात. भारतीय नौदलांचीं जहाजां माझगांव गोदींत बांदतात. गोवा शिपयार्ड लि. (वास्को-गोंय) ही माझगांव गोदीचीच उपकंपनी आसून ती बोटी बांदता आनी जहाजां दुरुस्त करपाचें काम करता. तेभायर ल्हान प्रमाणाचेर 17 खाजगी गोदी कारखाने जहाजां दुरुस्त करपाचें काम करतात.
नौकानयन कायदें: विसाव्या शेंकड्याचे सुर्वेक हिंदी नौकानयन, ग्रेट ब्रिटनचो ‘वेपारी नौकानयन अधिनियम, 1894’ ह्या कायद्यावरवीं चलतालें. 1923 त, अंमलात आशिल्ले वेगवेगळे कायदे एकठांय करून सरकारान ‘हिंदी वेपारी नौकानयन अधिनियम, 1923’ संमत केलो; अशे तरेन जहाजांची नोंदणी, खलाशांची सेवा आऩी जहाजमालकांची जापसालदारकी हांचे विशीं हो अधिनियम चालीक लागलो. स्वातंत्र्याउपरांत भारत सरकारन वेपारी नौकानयन कायदे निवळावन 1958 त नवो कायदो लागू केलो. वेपारी नौकानयनकडेन संबंदीत अशा मुखेल मुद्यांचो ह्या कायद्यांत आस्पाव आसा. ह्या कायद्याखाल म्हत्वाच्या दोन संस्थांच थापणूक जाली: 1. राश्ट्रीय नौकानयन संस्था 2. नौकानयन विकास निधी-समिती. राश्ट्रीय नौकानयनाचो उदरगतीविशींच्या प्रस्नांचेर सरकारान सल्लो दिवपाचो वावर ह्यो संस्था करतात.
नौकानयन संघटना: 1951 मेरेन नौकानयन विशय, केंद्र सरकारच्या वेपार मंत्रालयाकडेन आशिल्लो. 1951 सावन तो विशय नौवहन आनी परिवहन मंत्रालयाकडेन आसा 1949 त मुंबय हांगा केंद्र सरकारान नौवहन महासंचायनालय सुरू केलें. तेभायर कितल्योश्योच विधिसंमत संघटना नौवहन विशयाकडंन संबंदीत आसात. तातूंतल्यो कांय मुखेल संघटना अश्यो: 1. राश्ट्रीय नौकानयन मंडळ 2. नौकानयन विकास विधी-समिती 3. नौकानयन समन्वय समिती 4 राश्ट्रीय बंदर मंडळ 5. बंदर विश्र्वस्त संघटना 6. मध्यम आनी कनिश्ठ बंदर वेवस्था-कार्यालयां खलाशांखातीर राश्ट्रीय कल्याणमंडळ. खाजगी मळार ‘भारतीय सागरी कामगार-संघटना’, ‘राश्ट्रीय सागरी मंडळ’ आनी ‘राश्ट्रीय खलाशी संघटना’ ह्यो संस्था आनी विभागीय मंडळां, वेपाऱ्यांचे प्रस्न पळेतात. जहाज मालकेचेंय एक राश्ट्रीय मंडळ आसा.
संवसारीक नौकानयन: आंतरराश्ट्रीय वेपाराच्या 90% मालाचें हाड-व्हर दर्यांमार्गांतल्यान जाता. विकसनशील राश्ट्रांकडेन वट्ट संवसारीक टनभाराच्या 6.2 टक्के इतलीं जहाजां आसात, जाल्यार विकसीत राश्ट्रांचो वांटो 51.7 टक्के आसा. वट्ट संवसारीक टनभारापैकी चड टनभार किकसीत राश्ट्रांच्या नियंत्रणांखाल आशआ. हाचेवेल्यान, विकसनशील देश मालाचे दर्या येरादारीखातीर विकसीत राश्ट्रांचेर पातयेवन आसा, हें स्पश्ट जाता. विकसनशील राश्ट्रांपैकीं भारत हें एक मुखेल राश्ट्र आशून सोमाली प्रजासत्ताक आनी ब्राझील ह्या दोन विकसनशील राश्ट्रांवांगडाच नियमित बोटींच्या परिशदांचो तो वांगडी आसा. दर्यामार्गावेलो आपलो शेक तिगोवन दवरपाखातीर चडशा राश्ट्रांनी आपापल्या मार्गाचेर आरमारी तळींची थापणूक केल्या.
अस्तंत युरोपीय देशांत डेन्मार्क, फ्रांस, जर्मनी, ग्रीस, इटली, नेदरर्लंडस्, नॉर्वे आनी स्वीडन ह्या देशांत व्हडले वेपारी जहाजताफे आसात. उदेंत युरोपांत पोलंड आनी सोव्हिएत रशिया हांचे जहाजताफे सगळ्यांत व्हडले आसात.
संवसारांतलें म्हत्वाचे दर्यामार्ग आनी तांचेवेल्या मुखेल बंदरांची वळेरी अशी:
उत्तर अटलांटिक मार्ग: कॅनडियन आनी अमेरिकन: माँट्रिअल, क्वीबेक, हॅलिफॅक्स, सेंट जॉन, न्यूयॉर्क, बॉस्टन, फिलाडेल्फिया, बॉल्टिमोर, न्यू ऑर्लीअन्स, चार्ल्सटन. ब्रिटीश: लिव्हरपूल, मँचेस्टर, साउदेम्प्टन, ग्लास्गो, लंडन, प्लिमथ, ब्रिस्टल. युरोपियन: शेअरबुर्ग, ल हाव्र, रॉटरडॅम, हँबर्ग, ब्रेमेन, बोर्दो, लिस्बन.
दक्षिण अटलांटिक मार्ग: टँपीको, व्हेराक्रूझ, सँतोस, रीओ दे जानेरो, माँतेव्हिदीओ, बुएनोस आयरिस, बाईआ, व्हलांका, मार्सेय, जेनोआ, ब्रिटीश आनी युरोपियन बंदरां.
केप मार्ग: ब्रिटीश आनी युरोपीय बंदरां, केपटाउन, दरबान, मोंबासा, मुंबय, मार्मागोवा, कलकत्ता, कोलंबो, सिंगापूर, पर्थ, एडिलेड, मेलबर्न, सिडनी, ब्रिस्बेन, ऑकलंड, वेलिंग्टन.
पॅसिफिक मार्ग: टोकिओ, योकोहामा, कोबे, ओसाका, व्हँकूव्हर, सॅन फ्रॅन्सिस्को, लॉस अँजेलीस, सिएटल, पर्थ, एडिलेड, मेलबोर्न, सिडनी ब्रिस्बेन, ऑक्लंड, वेलिंग्टन.
पनामा कालवो मार्ग: पनामा आनी ऑस्ट्रेलिया, न्यूझीलंड, उत्तर अमेरिका, यूरोप ह्या देशांतलीं बंदरां.
सुएझ कालवो मार्ग: पोर्ट सैद आनी हेर बंदरां: गोंय: गोंय राज्यांत, उदका येरादारी मांडवी, आगशी, झुवारी, कोलवाळ, साळ ह्या न्हंयांतल्यान जाता. 1972 त ही भितल्ली येरादारी 218 मैल उदकामार्गाचेर पणजी (मांडवी न्हंय), कोलवाळ (कोलवाळ न्हंय), बेतूल (साळ न्हंय), तळपण (तळपण न्हंय) ह्या ल्हान धक्क्यांचेर सुरू जाली.
सुर्वेक न्हंय परिवहन खात्याचो एक विभाग Navigacao Fiuvial हांचेकडेन गोंयचें भितल्लें नौकानयन हो विशय आशिल्लो. तेन्ना ह्या खात्याकडेन 8 वाफोर आशिल्ले. ह्या वाफोरांवरवीं पणजी-सांवड्डे, पणजी-वळवय, पणजी-हळदोणें, पणजी-बेतीवेरें, पणजी-मार्मागोवा ह्या उदका मार्दावयल्या प्रवाशांची येरादारी जाताली. सध्या Caption of Ports ह्या खात्याच्या पुराय नियंत्रणाखाल गोंयचे ‘न्हंयपरिवहन खातें’ प्रवासी आनी माल हांचें हाड-व्हर करपाचो आनी हेर सगळो नौकानयनाचो कारभार पळेता. मडकय-कुठ्ठाळी, पणजी-बेती, कोलवाळ-माकाजान, रायबंदर-चोडण (माडेल), सांत इश्तेव-टोंक (खांडोळें), ओल्ड गोवा-पीयेदाद, शिवोली-चोपडें, पोंबुर्पे-चोडण, वळवय-सूर्ला ह्या उदकामार्गांचेर फेरीबोट सेवा वर्सूयभरचलता जाल्यार सां. ब्रास ते कांदोळी ह्या मार्गाचेर पावसाळो सोडून हेर द्सांनी फेरीबोट सेवा चलता. पणजी-हळदोणे, पणजी-नार्वे, पणजी-बिठ्ठोण ह्या मार्गांचेर वरस्यभर जाल्यार दोनापावल ते मार्मागोवा ह्या मार्गाचेर पावसाळो सोडून हेर दिसांनी लाँच सेवा चलता.
1930 त इंडियन को-ऑपरेटिव्ह नॅव्हिगेशन अँड ट्रेडिंग कं. लि आनी बाँबे स्टीम नॅव्हिगेशन क. लि. हांणी मुंबय ते मार्मागोवा अशी दिसपट्टी बोट सेवा सुरू केली. पावसाळ्यांत ही बोट सेवा सप्तकांतल्यान फकत
