लोलयें – (काणकोण, गोंय).
एक नामनेचो गायक आनी संगीतकार. ताचो जल्म एका गौड सारस्वत ब्राह्मण घराण्यांत जालो. बापूय कीर्तनकार आशिल्ल्यान ताका ल्हानपणांतूच ,संगीताची गोडी लागली. बापायचें गायन आनी अभिनय हे गूण ताका जल्मताच लाबिल्ले. व्हड गवय जावपाचो हावेस ताणें ल्हानपणांतूच बाळगिल्लो.
गोंयचो नामनेचो गद्य नट, नटवर्य वसंतराव सावकार हांचे मध्यस्थीन रघुवीर सावकार हाचे ‘रंगबोधेच्छु नाट्य समाज’ हे नाटक मंडळींत 1930त, ताणें प्रवेश मेळयलो. नटाक जाय तें शास्त्रीय संगीताचें मुळावें गिन्यान आनी अभिनयाचे शिकप रघुवीर सावकार हाचे कडल्यान घेतलें. ताका गायनाचें फुडलें शिकप दिवपाची तजवीज रघुवीर सावकार हाणें पाध्येबुवाचो शिश्य नीलकंठबुवा चिखलीकार हाचे कडेन केली. रंगमाचयेर ‘संशय कल्लोळ’ नाटकांतली साधूची भुमिका करून ताणें आपल्या नटाचे कारकिर्दीक सुरवात केली. उपरांत त्याच नाटकांतल्यो रेवती आनी आश्विनशेट ह्योय भुमिका ताणें केल्यो. ह्याच नाटकांतल्या जलशांतूय गावपाचो मान ताका फाव जाला.हे नाटक कंपनींत आसतनाच, वसंतराव सावकारान, जंय जंय कंपनीचो राबितो आसतालो थंय थंय गोविंदरावाच्यो मैफिली घडोन हाडल्यो.
फुडें कांय वर्सा विष्णुपंत बोरकार हाचे प्रभात कंपनीतूय ताणें काम केलें. पूण नाटकांत कामां करून आपली गायनांतली उदरगत जावंची ना हें पळोवन गोविंदरावान कंपनी सोडली आनी म्हापशां येवन गायनाचो वर्ग चलोवपाक सुरवात केली. ह्याच काळांत ताचो आवाज फुटलो पूण उपाट रियाज करून ताणें तो परत मेळयलो. घराणेदार गुरू कडल्यान संगीतांतलें उंचेलें शिकप घेवपाची ताची इत्सा वाडत आशिल्ली. देखून तो मुंबय गेलो. थंय वसंतरावाचो भाव गोपीनाथ सावकार हाच्या यत्नांक लागून, आग्रा घराण्याचो खादीम हुसेन खॉं हाच्या हाता सकयल गोविंदरावाची फुडल्या शिक्षणाची वेवस्था जाली. खॉं सायबाच्या मोलादीक मार्गदर्शनाखाल ताचो रियाज सुरू जालो. मे 1938त तो खॉं सायबाचो गंडाबंध शागीर्द जालो. उस्ताद खादीम हुसेन खॉं हाची तालीम गोविंदरावाक पुराय एक तप मेळ्ळी. थंय आसतनाच खॉं सायब फैय्याज हुसेन खॉं आनी आपल्या गुरूचो भाव उस्ताद अन्वर हुसेन खॉं हांच्या कडल्यानूय गोविंदरावाक गायनाचें मार्गदर्शन मेळ्ळें.
गोड गळो, लयकारी, तालाचें खोल गिन्यान, खाशेले शैलीन ख्याल प्रस्तुत करपाची पद्दत, विस्ताराची तांक ह्या सगळ्या गुणांनी गोविंदराव फिशाल जाल्लो. गुरू कडल्यान मेळयल्या शिक्षणाक आपणाले प्रतिभेची जोड दिवन ताणें हेर गवयांच्योय लकबी आनी शैली आपणायल्यो. उपाट मेहनत करून शास्त्रीय संगीतांतलो एक नामनेचो गायक म्हूण ताणें नामना मेळयली.
कितल्याशाच मैफिलीनी ताणें गायनाचे कार्यक्रम आनी मैफिली सादर केल्यो. 1938 सावन तो आकाशवाणीचो मान्यवर गावपी जावन आसा. तो एक ऊंच पांवड्यांची संगीत दिग्दर्शक आसून कितल्याशाच संगीत नाटकांचें दिग्दर्शन ताणें केलां. 1944त. मुंबयत धी गोवा हिन्दु असोसिएनच्या बिल्डींग फंडा खातीर ‘उद्याचा संसार’ नाटकाखातीर ताणें संगीत दिग्दर्शन केलें. मुंबई मराठी साहित्य संघाच्या कला विभागा खातीरूय ताणें खूब वावर केला. ‘धरणीधर’ ह्या मामा वरेरकर हाच्या नाटकाचें संगीत दिग्दर्शन ताणें केल्लें. 1956 – 1959 ह्या काळांत धी गोवा हिन्दू असोसिएशन – मुंबय हे संस्थेन जीं संगीत नाटकां, सर्तींत सादर केलीं, तांचें पुराय संगीत- दिग्दर्शन ताणें समर्थपणान केलें. रेडिओ संगीत संमेलनांतल्यान दिल्ली, बडोदा, नागपूर, मद्रास, अमृतसर हांगा ताचे कार्यक्रम जाले. 1965 वर्सा ‘चमकला ध्रुवाचा तारा’ ह्या गोपीनाथ सावकार हाणें दिग्दर्शित केल्ल्या नाटकाचें संगीत दिग्दर्शन गोविंदरावान केलें आनी उपाट लोकप्रियता मेळयली. पं. गोविंदरावाचो जो मुखेल शिश्यवर्ग आसा, तातूंत अंजनीबाई लोलयेंकार, निर्मला गोगटे, कान्होपात्रा, रजनी जोशी, बकूल पंडित (अलकनंदा वाडेकर), प्रसाद सावकार, अरविंद पिळगांवकार हांचो आस्पाव जाता.
1972 सावन ताची मुंबय विद्यापीठांत संगीत ताच्या पदवी संपादन करपी अभ्याक्रमांत अध्यापक म्हूण नेमणूक जाली. ताचे जायते भोवमान जाले. रंगमाचयेची सातत्यान २५ वर्सा सेवा केल्ल्या खातीर महाराष्ट्र राज्य सरकारान 1980त, ताचो मानपत्र दिवन सत्कार केलो. गायनाचार्य वझे बुवाच्या नांवान दवरिल्लें अखिल भारतीय मराठी नाट्य परिशदेचें इनाम ताका 1988त फाव जालें. 16 ऑगस्ट 1988 ह्या दिसा गोमन्तक मराठी अकादमीन कलावंत भोवमान दिवन ताचो सत्कार केल. -रमेश सखाराम बरवे
अग्यारी (आतश बेहेराम) : पारशी धर्मियांच्या उज्यांच्या मंदिराचें नांव. पारशी लोक हे आर्यांचे इराणी शाखेचे वंशज जाल्ल्या कारणान आर्य लोकांवरीच तांकां सुर्य आनी अग्नी (उजो) हांच्या विशीं पूज्यभाव आसा. देवाची प्रार्थना लेगीत ते लोक उज्या म्हऱ्यांत रावन करतात. उजो एक सारको पेटोवन दवरपा खातीर पारशी लोक मंदिरां बांदतात. ह्या उज्याच्या मंदिरांक अग्यारी, अताश बेहेराम, आतश अद्रान, आतश दादगा, आतशखाना आशीं नांवां आसात. तातूंत आतश बेहेराम हें सगळ्यांत व्हड. हातूंतलो उजो सिद्ध करपाक एका वर्सा परस चड काळ मेरेन विधी करचे पडटात. आतश अद्रान सिद्ध करपाक मात चार दीस पुरो जातात. अग्यारी (उज्याघरां) हीं सगळ्या मंदिरांत उण्या पांवड्यांची मानतात. पूण जंय पारशांची थोडी-भोव वसती आसता, थंय अग्यारी आसताच. ‘आतश दादगा’ हो पारशांच्या घरांतलो उजो. पारशी जेन्ना घर बदलतात तेन्ना ‘आतश दादगा’ आपल्या वांगडा घेवन वतात आनी तो केन्नाच पालवचो न्हय हाची जतनाय घेतात. हातूंतल्या उज्याचे पूजे खातीर ‘दस्तूर’(पुरोहित) वा गृहस्थी वचूंक शकता. पूण ‘आतश आदरॉंन’ आनी ‘आतश बेहेराम’ हातूंतल्या उज्या कडेन सेवेक नियुक्त केल्या दस्तुरा बगर आनीक कोणाकूच वचपाचो अधिकार ना. अग्यारींतल्या उज्याचें दर्शन हेर धर्मांतल्या लोकांक घेवपाक मेळना. भारतांत आठ आतश बेहेराम आसात. तातूंतले चार मुंबयत आसा. पयलो आतश बेहेराम उदवाड्याक सुमार 1742 वर्सा बांदलो. दुसरो नवसारी हांगा 1765 वर्सा बांदलो. तिसरो 1783 वर्सा दादाभाई नोशीरवानजी हाणें कदमी पारशां खातीर मुंबयत बांदलो. चवथो बाई जाईनीन 1823 वर्सा सुरतेक शाहनशाही पारशां खातीर बांदलो. सुरत हांगा कदमी पारशां खातीर पेस्तनजी काळाभाई वकील हाणें 1823 वर्सा पांचवो बांदलाे. बमनजी, रस्तमजी आनी अर्देसर हरमजी वाडिया ह्या तीन भावांनी 1830 वर्सा शाहनशाही पारशां खातीर सवो बांदलो. सातवो आनी आठवो अनुक्रमान 1845 आनी 1897 वर्सा मुंबयत बांदलो. आतश बेहेराम उजो सिद्ध करपाचो विधी एकदम कठीण आशून तो उजो एक हजार अग्नींपसून तयार करपाचो आसता. पयलीं फुडें दिल्ले सोळा अग्नी वेगवेगळ्या सुवातींतल्यान जमयतातः-
प्रेतदहनाचो
