ऑक्टोबर-ऑक्सफर्ड विद्यापीठ
नामनेचो ब्रिटीश सेनानी आनी स्वातंत्र्याआदल्या काळांतलो भारतीय सैन्याचो सरसेनापती. ताणें इंग्लंडांतल्या वेलिंग्टन महाविद्यालयांत शिक्षण घेतलें. १९०४ वर्सा भारतीय सैन्याच्या पायदळांत अधिकारपदाचेर ताची नेमणूक जाली.
पयल्या म्हाझुजांत ताणें भोव बरें काम केल्लें. दुसऱ्या म्हाझुजाच्या काळांत ब्रिटनचो दक्षिणविभाग मुखेली म्हूण ताची नेमणूक जाली. १९४१ त, ताका भारतीय सैन्याचो सरसेनापती म्हूण नेमलो. १९४१-४२ ह्या काळांत मध्य उदेंत भागांतल्या ब्रिटीश सैन्याचो अधिकार ताचेकडेन आशिल्लो. त्यावेळार जर्मनीच्या सेनापतीन ऑकिन्लेकाच्या सैन्याक ईजिप्त देशाचे सीमेमेरेन फाटल्यान धांवडायलें. पूण ऑकिनलेकान एल् अॅलामेन लागसार घट अशें ठाणें दवरलें आनी दुस्मानाक आडावन दवरूंक ताका येस आयलें. फुडें १९४३-४६ हया काळांत तो परतून भारताचो सरसेनापती जालो. जपानान भारताचो उदेंत शीमेर केल्ले घुरयेचो ताणें खर प्रतिकार केलो. देखूनच ताका कुशळ संघटक आनी हुशार सैनिक फुडारी म्हूण नामना मेळ्ळी. १९४६ वर्सा ताका 'फिल्ड मार्शल' हो सगळ्यांत व्हडलो हुद्दो मेळ्ळो. १९४७ वर्सा तो सेवानिमृत्त जालो.
-काें.वि.सं.मं.
ऑक्टोबर: ग्रिगॉरियन कॅलेंडरांतलो ३१ दिसांचो धावो म्हयनो. पयलीं ज्यूलियन कॅलेंडराची सुरवात मार्चसावन जाताली. मार्चसावन आठवो (लॅ. ऑक्टो=आठ) म्हूण 'ऑक्टोबर' हें नांव पडलें आनी फुडें तशेंच चालू उरलें. ह्या म्हयन्याक जर्मेनिकस, अँटोनिनस, हर्क्युलस, फाउस्टिनस, इन्व्हिक्टस, टॅसिटस हीं रोमन राजांचीं नांवां दवरपाचो यत्न जालो. पूण तो फळादीक जालोना. ऑक्टोबर म्हयन्यात स्लाव लोक 'येलो मंथ' आनी अँगलो सॅक्सन लोक 'विंटरफायलेथ' म्हणटात. ऑगस्ट म्हयन्याचे ३० चे ३१ दीस केले म्हूण ऑक्टोबराचेय ३० चे ३१ दीस केले.
हिंदू पंचांगांप्रमाण ऑक्टोबर म्हयनो आश्र्विन-कार्तिक म्हयन्यांत येता. मॉन्सून प्रदेशांत पावसाचें प्रमाण कमी जाल्ल्याकारणान ऑक्टोबर म्हयन्यांत तापमानांत मात्शी वाड जाता. कितल्योशोच ग्रीक- रोमन सणा-परबो ऑक्टोबर म्हयन्यांत येतात. ह्या म्हयन्याचे दोन तारखेक महात्मा गांधीची जयंती आनी ३० तारखेक इंदिरा गांधींची पुण्यतीथ येता.
-काें.वि.सं.मं.
ऑक्लंड, लॉर्ड जॉर्ज ईडन: (जल्म २५ ऑगस्ट १७८४; मरण: १ जानेवारी १८४९).
ब्रिटिशांचे राजवटींतलो हिंदुस्थानाचो १८३५ ते १८४२ ह्या काळांतलो गव्हर्नर जनरल. १८१४ त बॅरन जातकच ताणें हाऊस ऑफ लॉर्डसांत प्रवेश केलो. १८३० ते १८३४ मेरेन तो 'बोर्ड ऑल ट्रेड' हे संस्थेचो अध्यक्ष आशिल्लो. १८३७-३८ वर्सा हिंदुस्थानांत व्हड दुकळ पडलो. ताची चवकशी करूंक ऑक्लंडान एके सरकारी चवकशी समितीची नेमणूक केली. तशेंच स्वताचें जोडींतल्यान दुकळांत सांपडिल्ल्यांक आदार दिलो. ह्याच काळांत अफगाणिस्तानांतलो अमीर दोस्त मुहमद हाणें आपलें बळगें वाडोवचे खातीर रशिया, इराण आनी रणजितसिंग हांचेआड ऑक्लंडाकडे आदार मागलो. ऑक्लंडान ताचो प्रस्ताव न्हयकारलो तेन्ना दोस्त मुहम्मदान रशिया आनी इराण हांचे कडेन इश्टागत करपाचे नगरेतल्यान उलेवणीं सुरू केलीं. फुडें ऑक्लंडान रणजितसिंगाकडेन इश्टागत जोडून मार्च १८३९ वर्सा अफगाणिस्तानाचेर घुरी घाली. हे घुरयेंत ब्रिटिशांक जैत मेळ्ळें देखून, ताका 'अर्ल ऑफ ऑक्लंड' ही पदवी मेळ्ळी.
ऑक्लंडान भोंवडेकाराचेर आशिल्लो कर बंद करून धर्मीक गजालींत लोकांक स्वातंत्र्य दिलें. शेतांविशीं सुदारणा केल्यो. वेपार आनी उद्देगधंद्यांत वाड केली. मुंबय आनी मद्रास हांगा वैजकी महाविद्यालयां काडलीं. तशेंच भारतीय शिक्षण संस्थेंत ताणें खूब सुदारणा केल्यो. १८४० वर्सा तो परत इंग्लंडाक गेलो. उपरांत, ब्रिटीश नौअधिकारणाचो पयलो लॉर्ड म्हूण ताची नेमणूक जाली.
-काें.वि.सं.मं.
ऑक्सफर्ड विद्यापीठ: इंग्लंडांतलें व्हड नामनेचें विद्यापीठ. हें विद्यापीठ लंडनच्या ८३ किमी. अंतराचेर ऑक्सफर्ड शारांत चार्वेल न्हंयचे देगेर वसलां. इतिहासकारांच्या मतान इंग्लंड आनी फ्रांस हांच्या मदीं वाद उप्रासतकच ब्रिटीश विद्यार्थ्यांक पारीस विद्यापीठांत प्रवेश न्हयकारलो. ह्या वेळार इंग्लंडाक विद्यापीठाची भोव गरज आशिल्ली. ही अडचण पयस करूंक इंग्लंडांत ११३३ वर्सा पयले फावट शिक्षणाखातीर स्टडियम हे संस्थेची थापणूक केली. फुडें हे स्टडियम संस्थेचें रुपांतर स्टडियम जनरस हे संस्थेंत जालें. तातूंतल्यानच फुडें १३ व्या शेंकड्यांत ऑक्सफर्ड विद्यापीठाचें थआपमूक जाली अशें म्हणटात.
मदल्या काळांत रॉजर बेकन, जॉन स्कोटस् आनी जॉन विक्लिफ हांणी ऑक्सफर्ड विद्यापीठाचें म्हत्व वाडोवपाखातीर यत्न केलो. युनिव्हर्सिटी कॉलेज (1249), ‘बॅलिअल ’ (1263) आनी ‘मर्टन’ (1264) हीं ह्या विद्यापीठांतलीं पयलीं महाविद्यालयां आशिल्लीं.
1571 वर्सा पयलीं एलिझाबेथ हिणें ह्या विद्यापीठाक मान्यताय दिली. ऑक्सफर्ड विद्यापीठान सुर्वेक, शिक्षणीक मळार व्हडलीशी उदरगत केली ना, पूण युरोपीय प्रबोधन काळा वांगडा विद्यापीठाच्या शिक्षणक्रमांत म्हत्वाचें बदल जाले. एकुणिसाव्या आनी विसाव्या शेंकड्यांत ज्ञानविज्ञानाची भरपूर उदरदत जाली, तेन्ना ऑक्सफर्ड विद्यापीठान जायते फांटे सुरू करून आर्विल्ल्या काळांतली शिक्षणपद्धत सुरू केली.
ह्या विद्यापीठांत प्रवेश, पदवी आनी पदव्युत्तर परिक्षा घेतात. हांगा संशोधन करपाची वेवस्था आसा. तशेंच मानव्य विद्या, वैजकी, ललितकला, तंत्रविद्या, धर्मशास्त्र आनी हेर शास्त्रांचे वेगळे विभाग आसात. हांगा इंग्लीश भाशासाहित्य आनी मदल्या युगांतल्या तशेंच हालींच्या काळांतल्यो भासो शिकपाची तजवीज आसा. व्याख्यानां वांगडाच हांगा भासाभास करून वा दृकश्राव्य पद्दतीन शिकप जाता.
ह्या विद्यापीठांत प्रवेश मेळयतकच ताका शिकपाक आदार दिवंत एका प्रध्यापकाची नेमणूक करतात. ताचे सांगणे वेल्यान विद्यार्थी आपलो अभ्यासक्रम थारायतात. खंयचीं व्याख्यानां आयकप, कितें वाचप हेविशीं हो प्राध्यापक विद्यार्थ्यांक सांगता. तशेंच त्या प्राध्यपकान थारावन दिल्ल्या विशयांचेर विद्यार्थ्यांक दर सप्तकांत निबंद बरोवपाचो पडटा. उपरांत, त्या निबंदाचेर दोगांयचीय भासाभास जाता. शिकप पुरो जाय मेरेन ह्या विद्यापीठांत विद्यार्थ्यांक एकूच प्राध्यापक वा मार्गदर्शक आसता. तो विद्यार्थ्यांचो इश्ट आनी उपदेशक आसता.
1920 वर्सा मेरेन बायलांक ह्या विद्यापीठांत फकत पदव्यो मेळटाल्यो. पूण 1969 सावन तांकां विद्यापीठाचे पुराय हक्क मेळ्ळे. सद्या ऑक्सफर्ड विद्यापीठांत सुमार चाळीसेक महाविद्यालयां आसात. तातूंतलीं चडशीं दादल्यांखातीर आनी पांच बायलांखातीर आसून उरिल्लीं सहशिक्षण दिवपी महाविद्यालयां आसात. ह्या विद्यापीठान चडशें पारिस विद्यापीठाचेंच संविधान घेतलां. थंयच्या निगमीय रचणुकेंत कुलपती, कुलगुरू, कुलशासक आदींचो आस्पाव आसा. कुलगुरू हो विद्यापीठाच्या प्रशासनाचो मुखेली आसता. 1854,1856,1877,1923 ह्या वर्सांतल्या संसदीय कायद्यान ह्या विद्यापीठाची वेवस्था स्वतंत्र केल्या. पूण प्रशासकीय नदरेन दरेक महाविद्यालय स्वतंत्र आसून परिक्षा आनी अभ्यासक्रम हांचे खातीर विद्यापीठ जापसालदार आसता.
ऑक्सफर्ड विद्यापीठांतल्या कांय पुर्विल्ल्या इमारतींची तांच्या वास्तूशिल्पाखातीर आनी थंयच्या पोरन्या वस्तूंखातीर नामना आसा. तातूंतलें ‘बॉडलिअन’ हें सगळ्यांत पोरनें वाचनालय आसून तातूंत सुमार 22,00,000 ग्रंथ आनी 50,000 हातबरपां आसात. संवसारातलीं नामनेचीं वाचनालयां हांगा आसात. ह्या विद्यापीठांत आशिल्ल्यो ‘डिव्हिनिटी स्कूल’, ‘कॉन्व्हॉकेशन हाउस’, शेल्डिनियन श्रोतृगृह‘,
