आसाम
जमातींक जिखून राज्याचो विस्तार केलो. उदेंत बंगालातल्या कामता राज्याचेर चवदाव्या शतमानाच्या मदीं ताबो जोडलो. १५३८ त, आहोम राजा सुहुंगमुंग हीणें उदेंतेक सदिया भोंवतणी आशिल्लो चुतियाचो व्हडलो वाठार आपल्या ताब्यांत घेतलो. ह्या काळांत आहोमांनी नागा लोकांच्या आड जायत्यो घुरयो घाल्यो. सोळाव्या शतमनांत आहोमांनी नौगोंगच्या लागीं आशिल्लें बळिश्ट काचाराचें राज्य जिखलें आनी तांकां मैबांग (उत्तर काचार) मेरेन धांवडायले. काचाराची राजधानी दिमापूर जिखून उदेंतेकडलो वाठाराय आपल्या राज्याक जोडलो. उदेंत बंगालच्या मुसलमानी राजांच्या घुरयांक तोंड दीत ब्रह्मपुत्रेच्या देगणांतय तांणी आपलो शेक चलयलो. १५2९ च्या झुजांत मुस्लीम सेनापती तुर्बकाक तांच्या आड झुजतना हार खावची पडली, तर सतराव्या शतमानांत मोगलांची काचारावेली घुरी फसली. फुडें मोगलांनी कुचबिहार-कामरुपाचेर ताबो मेळयिल्ल्यान सुमार एक शतमान आहोमांक मोगलांआड झुजचें पडलें. १६३७ त कोच राजघराण्यांतल्या बलिनारायण हांका आहोम राजा प्रतापसिंगान मोगलांआड आश्रय दिलो. ह्या कारणाक लागून आहोम- मोगल संघर्श सामको खर जालो. झुजा उपरांतच्या काळांत मोगल-आहोम राज्यांच्या मजगतीं बडनदी ही शीम थारायली. १६५८ त कुचबिहारच्या प्राणनारायणान मोगलांआड केल्ल्या बंडाचो फायदो घेवन आहोम राजा जयध्वजसिंगान ब्रह्मपुत्रेच्या देगणाचेर ताबो मेळयलो. मीर जुम्ला हाणें १६६३ उपरांत ह्या वाठारांतल्यान धांवडावन घाले. ताचो चलो रुद्रसिंग (१६९६-१७१४) हाणें ह्या राज्याचो आनीकय विस्तार केलो. ताणें काचारी लोकांकडल्यान नौगोंगचो दक्षिण भाग आनी उत्तरेंतलें मैबांग ठाणे घेतिल्ल्यान काचारांनी आपली राजधानी खाग्नपुराक व्हेली. खासी-जैंतिया जमातीकय ताणें हारयले पूण तांचो वाठआर आपल्या ताब्यांत धेतलो ना. रुद्रसिंगान मांडलीक राजांचो पंगड निर्मुपाचो यत्नय केलो.
अस्तंत आसामांत कामता नांवाचेंय एक राज्य आसलें. चवदाव्या शतमानाचे सुर्वेक राजा दुर्लभनारायणाक लागून थंय विद्वानांक आलाशिरो मेळ्ळो. ताणें वैष्णवपंथाच्या प्रसाराकय आपलें फाटबळ दिलें. पंदरांव्या शतमानांत ह्या वाठारांत खेणवंश वयर सरलो. 1498 त बंगालाच्या हुसैनशहान हांगाचो राजा नीलांबराक हरयलो. कांय वर्सांउपरांत विश्वसिंगान अस्तंत आसामांतल्या ल्हान ल्हान राजांक जिखून कोच राज्याची थापणऊक केली. हांगाच्या कामाख्या देवळाचो जीणाध्दार केलो. आहोमाकडोन बरेपण दवरून मुसलमानाक पयस केले. ताचो चलो नरनारायण हाणें ह्या राज्याचो विस्तार केलो (१५३३-८४). ह्या काणांक कला-साहित्य ह्या गजालींक बरें दीस आयले. ताणें कांय काळ आहोमांचेर लेगीत आपलो शेक चलयलो. ‘अकबरनाम्यांत’ लेगीत ताच्या गिरेस्तकायेचीं वर्णनां आयल्यांत. नरनारायणाचो पुतणयो रघू हाणें १५८१ त जेन्ना बंड केलें, तेन्ना ताका संकोश न्हंयचे पलतडचें कुचबिहार राज्य तोडून मेळ्ळें. सतराव्या शतमानाचे सुर्वेक भितल्ल्या मतभेदांक लागून कोच राज्याचो कांय वाठार मोगल साम्राज्यांत विलीन जालो आनी उरिल्लो वाठार मोगल साम्राज्यांत विलीन जालो आनी उरिल्लो वाठार आहोमांच्या हाताखाल उरलो.
अठराव्या शतमानांत सुर्वेच्या काळांत आहोमांनी हिंदू धर्म आपणायलो. शिक्षण आनी कलांक ताणी आपलें फाटबळ दिलें. शाक्त आड वैष्णव हीं धर्मीक झगडीं ह्याच काळांत सुरू जालीं. राज्याच्या आदारान शाक्त पंथीयांनी ‘मोआमारिया’ ह्या नववैष्णवपंथीयांचो खर छळ केलो. नववैष्णवपंथीयांनी १७६९ त ह्या छळाक लागून राजा आड बंड केलें आनी राजा लक्ष्मीसिंगाक बंदखणींत उडयलो. हें हंड रोकडेंच मोडून काडलें. पूण १७८६ त, मोआमारियांनी राजाचे सेनेक हारयली, तेन्ना राजा गौरीनाथसिंग गुवाहटी हांगा पळून गेलो. प्रधान पूर्णानंद बडा गोहाइन हाणें बंडखोरांआड झूज चालू दवरलें, पूण ताकाय निमाणें अपेसच आयलें. त्याचवेळार कोच राजा कृष्णनारायण हाणें दरंग ठाण्याचेर घुरी घालून उत्तर कामरूप जिखलें. ह्या वेळार गुवाहटी शारांक उप्राशिल्लो धोको पळोवन गौरीनाथसिंगान ब्रिटिशांकडेन आदार मागलो. अशे तरेन ब्रिटिशांनी आसामांतल्या राजकारणांत आपलो प्रवेश केलो. १७९२ त, लॉर्ड कॉर्नवॉलिसान, कॅप्टन वेल्शच्या मुखेलपणाखाल एक पंगड आसामांत धाडलो. राज्यांत पुराय सवस्तकाय येतकच कॅप्टन वेल्स परतो गेलो. तो गेल्या उपरांत राज्यांत परती अशांतताय माजली. १८१० त चंद्रकांत राजान आसामाची सत्ता आपल्या हातांत घेतली; पूण गुवाहटीच्या राज्यपालाकडले संबंद इबाडिल्ल्यान ताणें आपलें राज्य थीर करपाखातीर ब्रह्मदेशाचो पालव घेतलो. वयल्या कारणांक लागून आसाम राज्य कांय काळ ब्रह्मदेशाच्या हातांत उरलें. इ.स. १८९४ त ब्रह्मदेश आनी ब्रिटिश हांचे मदीं झूज जालें. १८२६ त दोनूय पंगडांमदीं कबलात जाली आनी तेवरवीं ब्रह्मदेशान आसाम प्रांत ईस्ट इंडिया कंपनीक दिलो. अशेतरेन आसामाचेर ब्रिटिशांचो शेक चलपाक लागलो. दुसरे वटेन भितल्ल्या मतभेदांत लागून पिडिल्ल्या आहोमांसावन फायदो घेवपाची खासपूरच्या काचारांनी आनी मणिपूरच्या राजांनी यत्न केलो. तेखातीर आहोमांनी ब्रिटिशांकडेन १८१७ वर्सा मागिल्लो आदार १८२४ त तांका मेळ्ळो.
ब्रिटिशांनी ते उपरांत मणिपुराआड काचाराक पालव दिवन हो वाठार आपल्या हातांत घेतलो. तशेंच तुलाराम सेनापतीकडेन आशिल्लो काचार; आहोम राजा पुरंदरसिंग कडेन आशिल्लो सिबसागर आमी लखिमपुरचो कांय वाठार;बोड सेनापतीकडेन आशिल्लो दक्षिण लखिमपूर, सादिया खोबा; गोहाईन कडेन आशिल्लो सादिया हे वाठार ईस्ट इंडिया कंपनीत १८४२ मेरेन आपल्या ताब्यांत घेतले. १८७४ मेरेन आसामाचो कारभार कलकत्त्यासावन चलतालो. १८७४ वर्सा आसाम मुखेल आयुक्ताचो प्रांत जालो. ह्या वेळार शिलाँग ही ह्या राज्याची राजधानी जाली. ह्या प्रांताच्या आधिकारांत आयचीं नागालँड, मेघालय, अरुणाचल प्रदेश हीं राज्यां आसपावल्लीं. दोंगरी प्रदेशांतल्या जमातीक स्वायत्तता मेळ्ळी. १९०५ ते १९११ काळांत आसामचो वाठार, फाळणी जाल्ल्या बंगालच्या उदेंत भागाक जोडिल्लो आनी ह्या वाठाराचो कारभार नायब राज्यपाल पळेतालो. वंगभंग रद्द जातकच आसाम परत मुखेल आयुक्ताचो प्रांत जालो. १९१९ वर्साच्या कायद्यावरवीं आसाम ‘राज्यपालाचो प्रांत’ जालो.
आसामाक विगड विंगड कारणांक लागून आपलो वाठार, व्हड प्रमाणांत वगडावचो पडला. १९४७ जाल्ले फाळणेंत आसामाचो सिल्हेट जिल्हो उदेंत पाकिस्तानांत तर देवनागरी प्रदेश भूतानांत गेलो. १५ ऑक्टोबर १९४८ दिसा त्रिपुरा आनी मणिपूर हीं संस्थानां आपलें वेगळें अस्तित्व राखून उदेंत भारतांत विलीन जालीं. १९४८ त नेफा प्रांत (आयचो अरुणाचल प्रदेश) आसामा सावन वेगळो जालो. १९५० तल्या संविधाना वरवीं ‘अ’ वर्गांतलें राज्य जालें. १ डिसेंबर १९५७ दिसा नागालँड सामा सावन वेगळे जालें. १ डिसेंबर १९६३ दिसा नागालँडाक राज्याचो पांवडो मेळ्ळो. २ एप्रिल १९७० ह्. दिसा ‘मेघालय’ आसाम राज्यांतल्यान वेगळे काडलें. २१ जानेवारी १९७२ दिसा मेघालयाक राज्याचो दर्जो मेळ्ळो. १९७२ मिझोराम आसामा सावन वेगळें काडून संघप्रदेश केलो. जानेवारी ८७ त मिझोराम तर २० फेब्रुवारी १९८७ दिसा अरुणाचल प्रदेशाक राज्याचो दर्जो मेळ्ळो.
राज्यवेवस्थाः आसाम हें भारतीय संघराज्यांचें एक घटक राज्य आसून राष्ट्रपतीन नेमिल्ल्या राज्यपालाच्या संमतीन मंत्रीमंडळ राज्य कारभार चलयता. मंत्रीमंडळ विधानसभेक जापसालदार आसता. विधानसभेंत ११४ वांगडी आसतात तर लोकसभेंत आनी राज्यसभेंत आसामाचें प्रतिनिधीत्व अनुक्रमान १४ आनी ७ वांगडी करतात. भलायकी, शिक्षण, शेतकी, जंगल, उद्देगधंदे, सहकार, महसूल, समाजकल्याण, मागाशिल्ल्या वर्गीयांचें पुनर्वसन, पुरवण, उत्पादन कर, वीज, रस्ते, बांधकाम, कामगार, गटविकास येवजणी आनी हेर खात्याचो कारभार मंत्री आनी कर्मचारी सरकारी यंत्रणेच्या पालवान हाताळटात. जिल्हो
