टिळक मानता. अस्तंतेच्या संशोधकांमदीं जाकोबी इ.स.प. 3500 वर्सा, ब्रुन हॉपर इ.स.प. 2800 वर्सा, ग्रासमन इ.स.प. 2000 वर्सा, मॅक्सम्यूल्लर इ.स.प. 1500 वर्सा, रॅप्सन इ.स.प. 1200 वर्सा आर्य भारतांत आयले अशें म्हणटात. अस्तंतेचे आनी भारताचे संशोधक ऋग्वेदाची निर्मणी भारतांत जाली हें मान्य करतात. ऋग्वेद निर्मणेचो काळ इ.स.प. 800-1000 वर्सा आसून आर्यांचो भारत प्रवेशाचो काळ इ.स.प. 1000-1500 मेरेन येवन थिरावता. डॉ. घोष आर्यांचो भारत प्रवेशकाळ 1500 वर्सांफाटीं वचूंक शकना अशें मत मांडटा. बल्ख प्रदेशांतल्यान पंजाबांत आर्यांचे जे पंगड गेले तेन्ना मेसोपोटेमिया, सिरिया आनी पॅलेस्टीन हांगाय कांय पंगड गेल्ल्याचो उल्लेख येता. ह्या बल्ख प्रदेशांतल्यान उदेंत आनी अस्तंतेक जाल्लीं निर्गमनां इ.स.प. दुसऱ्या सहस्त्रकांत जाल्लीं अशें ओल्डनबर्ग आनी कीथ हांचो आदार घेवन डॉ. घोष सांगता. डॉ. कोसंबी आनी डॉ. चतर्जी हांचींय मतां सादारपणान अशींच आसात.
मोहेंजोदडो आनी हडाप्पा हीं शारां नश्ट करपाचें काम आर्यांनी केल्लें ही गजाल इतिहासीक, उत्खननीय आनी हेर शास्त्रीय पुराव्यांवरवीं सिध्द जाल्ल्यान तशेंच सिंधुसंस्कृताय इ.स.प. 2500 वर्सांआदीं नश्ट जाल्ल्यान ताचेपयलीं आर्यांचो प्रवेश भारतांत जाल्लो अशें बा. द. सातोस्कर म्हणटा. वयल्या वरीच विचारसरणी मानून इ.स.प. 3000 वर्सां पयलींची ट्रोजन संस्कृताय ही इंडो-युरोपियन आसली हो आदार घेवन डॉ. दांडेकर मूळ युरो-भारतीयांचो काळ इ.स.प. 4000-3500 वर्सां आसा अशें म्हणटा, तेचपरी सिंधु संस्कृतायेच्या नाशाआदीं कितलींशींच वर्सां वैदिक आर्य भारतांत आयिल्ले हें ताणें दाखोवन दिलां. डॉ. ए. डी. पुसाळकर हाणें दाशराजयुध्द, भारतीय युध्द ह्यो घडणुको; राम, मांधांता, परशुराम आनी ययाती ह्यो व्यक्ती; पुराणां, रामायण आनी महाभारत ह्या ग्रंथांचो आदार आपलें मत मांडपाक घेतला. सादारणपणान इ.स.प. 3102 वर्साचो काळ भारतीय युध्दाचो आनी कलीयुगाचो आरंभ म्हूण मानतात. पुसाळकर हाका हो दावो मान्य ना. हो काळ वैवस्वत मनूचो आसा अशें तो म्हणटा. मनू हो वैदिक आर्यांचो पयलो राजा आसलो. ताकालागून आर्यप्रवेशाचो काळ होच आशिल्ल्याचें तो मानता. बा. द. सातोस्कराच्या मतान दक्षिण रशिया वा किरघीज प्रदेशांतल्यान जे आर्यांचे पंगड भायर सरले ते इ.स.प. 3500 ते 3000 वर्सा पंजाबांत येवन थिरावले आसूंक जाय.
वाठारः आर्यांचे वसाहतीक पयलीं ‘ आर्यावर्त ’ म्हणटाले. ऋग्वेद काळांत आर्यांची वसती सप्तसिंधूच्या वाठारांत म्हळ्यार वायव्य सरहद्द प्रांत आनी पंजाब ह्या वाठारांत आसली. ऋग्वेदांतल्या नदीसुक्तांत सप्तसिंधूच्या प्रदेशांत कुभा (काबूल न्हंय), क्रुमु (कुर्रम), गोमती (गोमल), सिंधू, वरुष्णी (रावी), शुतुद्रि (सतलज), वितस्ता (झेलम), सरस्वती, यमुना आनी गंगा ह्यो न्हंयो व्हांवताल्यो अशें सांगलां (10.75). उपरांत आर्य सप्तसिंधूच्या वाठारांतल्यान उदेंत आनी दक्षिणेकडेन आयले. ह्या उपरांतच्या काळांत कुरूपांचाल आनी कोसलविदेह हे देश आर्यांचीं संस्कृतीक केंद्रां जालीं. ब्राह्मणग्रंथांची निर्मणी तशेंच यज्ञयाग ह्याच वाठारांत जाले. मनून हिमालय आनी विंध्य पर्वतांमदलो आनी उदेंत दर्यासावन अस्तंत दर्यामेरेन पातळिल्लो वाठार तो आर्यावर्त अशें म्हळां.
इतिहासः बा. द. सातोस्कराच्या मतान भौतिक, नैतिक आनी बौध्दिक मळार वैदिक आर्य समाज सामको पयले अवस्थेंत नासलो तरी सुदारणेचे अवस्थेंत आसलो. धर्म, कला, वाणिज्य, मूर्तिकला आनी मूर्तिशिल्प, नगराची रचणूक, रावपाचीं घरां, हे गजालींत द्रविड आर्यांपरस फुडारिल्ले. अन्न संपादप आनी अन्नाचें उत्पादन करप ह्या शास्त्रांतय आर्य लोक द्रविडांपरस फाटल्यान आसले. सादारणपणान द्रविड संस्कृताय ही आर्य संस्कृतायेपरस उंचेल्या पांवड्याची आसली. सिंधू-संस्कृतायेंतले लोक लेगीत भांगराच्यो वस्ती घडोवप, बायलांचीं वस्त्रां, अलंकार ह्या मळार मुखार आसले.
सातोस्कर फुडें म्हणटा, आर्यांमदीं वयलीं दुबळेपणां आसलीं तरी ते शूर आनी धाडसी आसले. दुस्मानाक हारोवन शौर्य गाजोवप हींच तांणी स्वताचे जीणेचीं कर्तव्यां मानलीं. आपणाले यज्ञसंस्थेची राखण करपाक तांणी सुर्वेक अनार्यांकडेन झुजां केलीं आनी तांकां हारयले. भारतीय संस्कृती कोशाच्या मतान आर्यांचे सैनीक शिस्तीन वावुरताले. हजारांचे संख्येन ते दुस्मानाचेर घुरी घालताले. तांच्या सैन्यांत रथ, घोडे, आनी पांयदळ अशे तीन विभाग आसले. हत्यांचें दळ फुडल्या काळांत घडलें. दास वा दस्यू हे आर्यांचे मुखेल दुस्मान आसले तर शबर हो सगळ्यांत व्हड दुस्मान आसलो. हिमाचल पर्वतालागीं ताचें राज्य आसलें. ताका हारोवपाक दिवोदासाक चाळीस वर्सां लागलीं. आर्य विरांक आर्य ऋषींनी तांच्या झुजांत आनी पराक्रमांत खूब फावट सांगांत दिला. वेगवेगळ्या आर्यजनांचे वेगवेगळे पुरोयत आसताले. भृगु हे द्रुह्यूंचे; अत्रि हे पुरूंचे; भरद्वाज, वसिष्ठ आनी विश्वामित्र हे भरताचे आनी कण्व हे यदूंचे पुरोयत म्हूण रावले. ऋग्वेद काळांत पुरु, यदु, अनु, द्रुह्यू आनी तुर्वश अशे आर्यांचे पांच पंगड भारतांत रावताले. सगळे आर्यप्रजेक ‘ पंचजन ’ म्हूण वळखताले; पुर्विल्ल्या पुरुंचो एक फांटो ‘ भरतकुल ’ हाचेवेल्यान ह्या देशाक ‘ भारत ’ अशें नांव पडलें. भरतांतल्यान फुडें ‘ तृत्सु ’ वयर सरले. यदुकुलांत फुडें ‘ श्रीकृष्ण ’ जल्मलो. पंचजन आर्य हे सगळे इंद्राग्नीचे भजक आसले. ब्राह्मण आनी राजन्य हे भेद तांचेभितर सुर्वेकच आशिल्ले. उरिल्ल्यो आर्य जाती विश् म्हळ्यार प्रजा ह्या वर्गांत मोडटाल्यो. ते राजाक विश्पति वा विशांपति अशें म्हणटाले. फुडें अनार्यांक हारोवन आर्यांनी त्यो जमाती आपल्याभितर आस्पावन घेवपाची प्रक्रिया सुरू जाली, तेन्ना दस्यू वा शुद्रांचो वर्ग निर्माण जालो. अशे तरेन ‘ चातुर्वर्ण्य ’ समाज वेवस्था आर्यांभितर घडली.
आर्य लोकांनी पयलीं पंजाबांत येवन सिंधू संस्कृतायेचो नाश केलो आनी उपरांत ते उदेंतेवटेन गेले. थंय तांणी आपल्या वसाहतींची थापणूक केली. क्षत्रिय आनी ब्राह्मण ह्या दोनूय वर्णांत, काळांतरान फुडारपणाखातीर संघर्श सुरू जालो आनी ताचो शेवट परशुरामान केलो अशें बा. द. सातोस्कर म्हणटा.
गंगा-यमुनेच्या वाठारांत आपलो शेक गाजयल्या उपरांत आर्य दक्षिणेवटेन आयले. हातूंत भृगु आनी अगस्त्य मुखेल आसले. भृगु गुजरातांतल्यान कोंकणांत गेलो, अगस्त सातपुड्यांच्या खिंडींतल्यान दक्षिणेंत गेलो. अगस्त ऋषीचें दक्षिणेत येवप हो दक्षिण आर्यीकरणाचो भाग आसलो. रामाचो वनवास हो ‘ अनार्यनिर्मूलन ’ कार्यांतलो एक वांटो आसलो. आर्यांक लागून दक्षिणेंत संस्कृताचो प्रसार जालो तरी द्रविड भास तगून उरली. हेच भाशेंतल्यान रामायण, महाभारताचीं संस्करणां जालीं. हिंदू धर्माचो उध्दार करपी श्री शंकराचार्य दक्षिणेंतच जल्मलो.
आर्य वसाहतकारांच्या यत्नांक लागून आर्यीकरणाची प्रक्रिया लंका आनी आग्नेय आशिया मेरेन पावली. लक्ष्मणशास्त्री जोशी हाणें अगस्त्याचें समुद्रप्राशन म्हळ्यार सिंहलद्वीप, ब्रह्मदेश, मलाया, इंडोचायना, जावा, सुमात्रा ह्या जुंव्यांनी केल्लो भारतीय संस्कृतायेचो प्रसार अशें म्हळां. विंध्याच्या वाठारांतलो आनी नर्मदेचे दक्षिणेकडलो वसाहतीचो इतिहास अगस्त्याक विंध्य पर्वत शरण गेल्ल्याची कथाच सांगता अशें मत ताणें मांडलां. रामचंद्र दीक्षितार हाणें वायुपुराणांतलीं स जुंव्यांच्या चोम्यांचीं नांवां आनी हिंद महासागरांतली मलाया, सुमात्रा, इंडोचायना आनी थंयचो वाठार हांचो संबंद दाखोवन थंय भारतीय धर्म आनी संस्कृताय कशी गेली तें सांगलां. अगस्त्याची पूजा आयजय थंय चलता ताचेवेल्यान हें काम अगस्त्याचें आसुंये अशें तो म्हणटा.
भासः डॉ. केतकराच्या मतान आर्य ही संस्कृत भास उलोवपी लोकांची जमात आसून ते एकवंशी न्हय. आर्य मुळांत एकभाशीक आसले ही गजाल चडशा संशोधकांक मान्य आसा. भारतांत आयिल्ले आर्य संस्कृत भास उलयताले पूण आर्य ज्या मूळ जाग्यावेल्यान आयिल्ले, थंयची भास संस्कृताचें आदलें रूप आसली आनी ती भास भारतीय आर्य न्हय तर अस्तंत युरोप, इराण, अफगाणिस्तान हांगा गेल्ले लोकय
