Page:Konkani Viswakosh Vol1.pdf/195

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.

ताणें बेगोबेग यत्न करून कामगार आनी प्रस्न सोडयले. कांय धंद्याचें राश्ट्रीकरण केलें. पूण ह्यो सगळ्यो सुदारणा करतना ताणें मतस्वातंत्र्य, संघटनास्वातंत्र्य सारक्या लोकशायेच्या तत्वांचो गळो अंदिल्लो. न्यायालयां, खबरपत्रां, शिक्षण संस्था हांचेर बंधनां घालीं. धर्मीक फुडाऱ्यांचें फाटबळ मेळवचेखातीर धर्मशिक्षण सक्तीचें केलें. ह्याच काळार लोकांमदीं बरीच नामनेची आनी प्रिय आशिल्ले ताचे बायलेक, इव्हाक मरण आयलें (1952). हे गजाली उपरांत पॅरॉनाचीय लोकप्रियता देंवली. 1955 वर्सा धर्मीक फुडाऱ्यांकडेन कामगार संघटनेच्या विशयावेल्यान ताचे मतभेद जाले. त्याच वर्सा जून म्हयन्यांत बंड जालें आनी सगळी सत्ता लश्कराकडेन आयली. निमाणो 9 सप्टेंबर, 1955 दिसा पॅरॉन सत्ता सोडून देशाभायर गेलो. जनरल लॉनार्दी हो सत्तेर आयलो. पूण रोखडोच आरांबुरु हाणें ताका पयस केलो आनी स्वता राश्ट्रपती जालो.

पॅरॉनान देश सोडलो पूण ताचे विचार, ताणें बायलो आनी कामगार हांचेखातीर हाडिल्ल्यो सुदारणा ह्या गजालींक लोक विसरले नात. 1958 त फेब्रुवारी म्हयन्यांत लश्करी राजवटीन जेन्ना वेंचणुको जाहीर केल्यो तेन्ना पॅरॉनच्या फाटीराख्यांच्या पालवान जहालमतवादी उमेदवार आर्तूरो फ्रॉन्दीझी वेंचून आयलो. पॅरॉन पक्षाचेर बंदी आशिल्ली पूण तांच्यो कार्यावळी परत वाडीक लागल्यात हें जाणा जावन नोव्हेंबर 1958 वर्सा आणीबाणी जाहीर केली आनी तांची चळवळ आळाबंदा हाडली. पूण सैन्यांतले अधिकारी फ्रॉन्दीझी हो पॅरॉन फाटीराख्यांक लागून सत्तेर आशिल्लो हें विसरले नात. 29 मार्च 1962 वर्सा बंड जावन सिनेटचो अध्यक्ष गुयदो हाका राश्ट्रपती केलो. हाचे उपरांत 1962 वर्सा डॉ. इलिया सत्तेर आयलो. पूण देशभर पातळिल्लो असंतोश आनी सैन्यांतल्या अधिकाऱ्यांवांगडा ताचें पटना जाल्ल्यान तो बेजार जालो. अर्थीक परिस्थिती सामकी वायट जाल्ली. ताका लश्करी अधिकाऱ्यांनी सत्तेवेल्यान काडून उडयलो.

हाचेफुडें 1973 मेरेन सैन्यांतले अधिकारीच एकामेकांकडेन झुजून सत्ता झोमून घेवंक लागले. देशाक कोणचीच अशी थीर राजवट मेळ्ळीना. 1973 वर्सा पॅरॉन परत वेंचून आयलो आनी राश्ट्रपती जालो. ताची बायल इझाबेल हिका ताणें उपराश्ट्रपती केली. जुलय 1974 त पॅरॉनाक मरण आयलें आनी इझाबेल कांय काळ राश्ट्रपती जाली. तिचे राजवटींत सत्तेचें केंद्रीकरण जालें आनी तिणें आपल्या सगळ्या विरोधकांक चिड्डून उडोवपाक सुरवात केली. देशांत पातळ्ळ्यि अंदाधुंदीचो फायदो घेवन लश्करी अधिकाऱ्यांनी परत बंड केलें आनी सत्ता हातासली. 1976 ते 1981 मेरेन लेफ्टनंट जनरल जॉर्ज राफाएल व्हिदेला हो देशाचो राश्ट्रपती जालो. सैन्यांतल्या अधिकाऱ्यांक सत्तेचो हावेस निर्माण जाल्ल्यान हांगाची सत्ता आपल्या हातांत घेवंक तांचे मदीं झुजां आनी झगडीं चालूच अशिल्लीं. व्हिदेला फाटल्यान व्हियोला आनी ताचे फाटल्यान लिओपाल्दो गाल्तेरी सत्तेर आयलो. हाणें फॉकलंडच्या जुंव्याक लागून 1982 च्या फेब्रुवारी म्हयन्यांत ब्रिटनाकडेन झूज मांडलें. आर्जेन्टिनातल्यान सैन्य धाडून जुव्यांचेर जैत मेळयले, पूण तीन सप्तकांउपरांत ब्रिटिशांचे नाविकदळ थंय पावलें आनी तांणी आर्जेन्टिनाचेर जैत मेळयलें. ह्या झुजाचो परिणाम गाल्तेरीचेर वायट तरेन जालो आनी जून 1982 त ताका सत्ता सोडची पडली. देश कारभाराचीं सूत्रां मेजर जनरल रेनाल्दो बिग्नोन हाणें आपल्या हातांत घेतलीं. बिग्नोनान राजकीय पक्षांक वावुरपाची मेकळीक दिली आनी वेंचणुको जाहीर केल्यो. 30 ऑक्टोबर 1983 दिसा जाल्ल्या वेंचणूकांउपरांत राऊल आल्फोन्सान राश्ट्रपती जालो. लश्करी अधिकाऱ्यांच्या हातांतलें बावलें जाल्लो आर्जेन्टिना बऱ्याच काळाउपरांत नागरी प्रशासनाखाल आयलो.

राज्यवेवस्थाः आर्जेन्टिना 22 प्रांतांचे एक संघराज्य आसा. केंद्र सरकाराचे फाटीराखे आनी थळाव्या लेकांचे हित सांबाळपी लोक हांचे बरोच काळ जाल्ल्या झुजाउपरांत हांगा संघराज्याची थापणूक जाली. 1853 वर्सा तयार केल्लें संविधान अमेरिकन संविधानाचेर आदारिल्लें आशिल्लें. हातूंत उपरांत कितल्याशाच फावट बदल केल्यात. 1947 सावन हंगा बायलांक मतदानाचे अधिकार मेळ्ळे.

केंद्र सरकाराचे तीन वांटे आसात. कार्यकारी (Executive), विधीमंडळ (Legislature) आनी न्यायसंस्था (Judiciary). कार्यकारी अधिकार राश्ट्रपतीच्या हातांत आसतात.

राश्ट्रीय संसद दोन घरांनी भरताः प्रतिनिधी मंडळ (Chamber of Deputies) आनी राज्यमंडळ (Senate). हांगा राजकी पक्ष बरेच आसात. सद्याक राश्ट्रीय थराचेर सात पक्ष मुखेल आसात.

अर्थीक स्थितीः दक्षिण अमेरिकेभितर आर्जेन्टिना अर्थीक नदरेन बरोच फुडें आशिल्लो देश जावन आसा. हांगा गंव आनी मक्याचें भरपूर पीक येता. पँपास वाठार शेतवडीखातीर फाव सारको आसा आनी चडशी पिकावळ ह्या वाठारांत जाता. गंव आनी मको हे भायर ऊंस, फळां, तंबाखू हांची पिकावळ म्हत्वाची आसा. पशुधनाक लागूनय आर्जेन्टिनाचे अर्थीक उदरगतीक मदत जाता. हांगाच्या खणींनी तरेकवार धातूंची सांठवण आसा. पूण ह्या धंद्याची आजून चड उदरगत जाल्ली ना. शिशें, जस्त, रूपें, भांगर, तांबें, मँगनीज, युरेनियम हांची बरीच सांठवण हांगा आसा, पूण खण उद्येगाचेर चड लक्ष न दिल्ल्याकारणान आर्जेन्टिनाक लोखण, कोळसो सारक्या गजालींची आयात करची पडटा.

सैमीक तेल आनी वायू हांचें उत्पादन मात बरेंच फुडें पावलां. ह्या गजालींक लागून आर्जेन्टिनाक इंधनाखातीर कोणाचोच आदार घेवंची गरज पडना. उदकांतली पिकावळ बरीच आसा आनी ह्या धंद्याक फाटबळ दिवपाक सरकार यत्न करता. पूण चिली, पेरु हांच्यामुखार आर्जेन्टिनाचो नुस्त्याचो वेपार सामकोच उणो आसा. कारखाने आना हेर उद्येगधंदे हांगा दिसानदीस वाडत आसात. कारखान्यांभितरलें 65% उत्पादन बुएनॉस आयरेस वाठारांतल्यान येता. ह्या वाठारांत इद्येगधंद्याचें प्रमाण सगळ्यांत चड आसा. रबराच्यो वस्तू, कपडे, वाहनां, रसायनीक पदार्थ हांचे कारखाने चडशे ह्याच वाठारांत आसात. हेर वाठार जंय कारखाने आनी हेर उद्येगधंदे वाडीक लागल्यात ते म्हळ्यार कॉर्डोबा (वाहनां, स्टील, लांकडाच्यो वस्तू), सांता फे (वाहनांची जुळवणी, यंत्रां, कागद, दुदापसून तयार जावपी पदार्थ), मेंदोझा (सोरो, रसायनीक द्रव्यां, फळां सुकोवप), रुझारिओ (तेल, ट्रॅक्टर्स, मांस सुकोवप), तुकुमान (साखर कारखाने), चाको वाठार (कपडो आनी भंगसाळी). 1978 वर्सा पेट्रोलियम उत्पादन सगळ्यांत चड आशिल्लें; ताच्या खाला सोरो, शिमीट, स्टील, हांचो क्रम लागतालो.

भौराश्ट्रीय (Multinational) कंपन्यांनी बरेंच भांडवल हांगाच्या उद्येगधंद्यांनी घालां. 1977 वर्सा आर्जेन्टिनाक भेट दिवपी पर्यटकांची संख्या 13,50,000 इतली आशिल्ली. पेसो हें हांगाचें अधिकृत चलन.

येरादारी आनी संचारणः आर्जेन्टिनांत दक्षिण अमेरिकेंतल्या हेर देशांपरस रेल्वेनीर्ग चड आसात. रेल्वेमार्गांनी सगळ्या प्रांतांक जोडल्यात. 43,500 किमी. लांबायेच्या वट्ट रेल्वेमार्गांपैकी 56% बुएनॉस आयरेस, कोर्डोबा आनी सांता फे ह्या प्रांतांनी आसात.

रस्त्यांची लांबाय 2,90,200 इतली आसा. रस्त्यांवेल्यान जावपी येरादारीचें प्रमाण बरेंच व्हडलें आसा. 70% शेतकी उत्पादनाची येरादारी रस्त्यांवेल्यान जाता. शारांच्या वाठारांत कोलॅक्तीव्हो, (Colectivo) म्हळ्यार टॅक्सी सेवा आसा. ही टॅक्सी सेवा थाराविक मार्गांवेल्यान येरादारी करता.

रिओ दे ला प्लाता न्हंयतल्यान आनी ह्या न्हंयच्या हेर फांट्यांतल्यान बरीच येरादारी चलता. येरादारी करपाक लायक अशे 11,000 किमी.