अलंकार ह्या सारक्यो पोरन्यो कलाकृती आजूय अज्रंवर आसात.
एकुणिसाव्या शेंकड्यांतल्या आयरीश स्वतंत्रताय चळवळीचो वांटो म्हूण आयरीश कलेच्या उदरगतीखातीर बरेच यत्न जाले. ‘ आयरीश हायबर्निया अकादेमी ’ हे संस्थेच्या फाटबळाक लागून जॉन किटींग, मॉरीस, माक्गोनिल, एस्टेल सोलोमन सारक्या चित्रकारांनी युरोपांत नांव मेळयलें. आयरीश लोकसंगीताक आनी नाटकांक बरीच पोरनी परंपरा आसा. सरकारी यत्नान तांचें पुनरुत्थान करपाचें काम चालू आसा. विणप, शिंवप हातूंत आयरीश दादले-बायलो बऱ्योच, फुडें पावल्यात. कलाकुसरीभितर लांकडाचेर आनी धातूचेर तशीच फातराचेर केल्ली कलाकुसर बरीच लोकप्रिय आनी सोबीत आसा.
शिक्षणः आयरीश संविधानांप्रमाण शिक्षण हो दर एकल्याचो मुळावो हक्क थारायला. 6 ते 15 वर्सां पिरायेच्या भुरग्यांनी शाळेंत नांव घालप सक्तीचें आसा. 1984 त शिक्षणाचेर 970 दशलक्ष पौड खर्च करपाची सरकारी येवजण आसली. मुळाव्या शाळांनी सुमार 6,00,000 भुरगीं शिकतात. चडशा शारांनी आनी गांवांनी वेवसाय-धंद्याचें शिक्षण दिवपी संस्था आसात. तातूंत शेतकी वेपार आनी तंत्रीक शिक्षण दितात. डब्लिन विश्वविद्यालय (थापणूक 1591) आनी आयर्लंड राश्ट्रीय विश्वविद्यालय (National University of Ireland , थापणूक 1908) हीं हांगाचीं दोन विश्वविद्यालयां. मेनूथ हांगा धर्मशास्त्राचें शिक्षण दिवपी नामनेचें विश्वविद्यालय आसा. शिक्षण मुळाव्या, माध्यमिक आनी उंचेल्या अशें तीन पांवड्यांचेर चलता. तंत्रीक शिक्षणाक हालीं आयर्लंडांत चड म्हत्व येवंक लागलां. शाळांनी गेलिक (Gaelic) आनी इंग्लीश ह्या दोनूय भाशांनी शिक्षण दितात.
भाशा आनी साहित्यः पूर्विल्ल्या काळांत ऑगेम (Ogam – सद्याक Ogham अशें बरयतात) नांवाची लिपी प्रचलित आशिल्ली, पूण खुणांची लिपी आसल्याकारणान ती साहित्याक लिपिबध्द करूंक पावलीना. तेन्नाचें साहित्य संतकथा, शौर्यगाथा अशा तरांचे आसताले. हें साहित्य तेन्नाचें साहित्य संतकथा, शौर्यगाथा अशा तरांचे आसताले. हें साहित्य चडशें पद्यांत आसतालें. गद्यांत आशिल्लें साहित्यय पाठांतरांतल्यान तिगोवन दवरताले. धर्मीक कवनां त्या काळांत बरींच लोकप्रिय जालीं. सेंट पॅट्रीकाचें कवन आनी उल्ट्रान हाचें सेंट ब्रिजीटाचेर रचिल्लें गीत खूब लोकप्रिय आसा. पांचव्या शेंकड्यांत सेंट पॅट्रीकाच्या यत्नांनी हांगा रोमी लिपी पावली. ह्या उपरांतचीं दोनचार शेंकड्यातलीं गीतां, लोककथा, संतकथा सारके प्रकार गेलिक भाशेंतल्यान आशिल्ले. ह्या काळाक गेलिक साहित्याचें भांगरायुग म्हणटात. व्हायकिंगाच्या घुरयांक लागून हातूंतले बरेंच लेखी साहित्य नश्ट जालें. उपरांत ब्रिटिशांच्या शेकातळा आयरीश साहित्य आनी लोक चेंपून आशिल्ल्याकारणान साहित्याची निर्मणी सोंपपाची भिरांत तयार जाली.
अठराव्या-एकुणिसाव्या शेंकड्यांतल्या राश्ट्रीय चळवळींच्या काळांत ‘ गेलिक लीग ’ (Gaelic League) सारक्या संस्थांनी आयरीश भाशेचे उदरगतीखातीर बरेच यत्न केले. ह्या काळांत विल्यम येटस्, जॉर्ज रसेल (ल्यूईस) सारक्या लेखकांनी इंग्लीश भाशेंतल्यान आयरीश जीण आनी संस्कृतायेचें चित्र रंगयलें. हाचो परिणाम जावन आयर्लंडांत बरेंच समाजप्रबोधन जालें. लेडी ग्रॅगरी, शॉन ओकेसी, जॉन मिलींग्टन सिंज हांणी नाटकां बरोवपांत नामना मेळयली. जॉमनाथन स्विफ्ट, ऑलिव्हर गोल्डस्मिथ, टॉमस मूर, जेम्स जॉयस, पॅट्रीक कॉलम, जेम्स स्टीफन, ऑस्कर वाइल्ड, बर्नार्ड शॉ ह्या आयरीश साहित्यिकांनी देशाची कीर्त वाडयली.
म्हत्वाचीं थळाः डब्लिन ही राजधानी, बेलफास्ट, लिमरीक, लंडनडेरी, वॉटरफर्ड हीं कांय मुखेल शारां. तेभायर पर्यटनाक लागून किलार्नी आनी ग्लॅनगारिक हीं ठिकाणां बरींच लोकप्रिय आसात.
- कों. वि. सं. मं.
आयर्विन, लॉर्ड एडवर्ड फ्रेड्रिक लिंडले वूडः (जल्मः 16 एप्रिल 1881; मरणः 23 डिसेंबर, 1959).
भारताचो 1925 ते 1931 ह्या काळांतलो गव्हर्नर-जनरल. ताका लॉर्ड हॅलिफॅक्स म्हणूनय वळखतात. ताणें ऑक्सफर्ड शारांत आपलें शिक्षण पुराय केलें. 1910 वर्सा हुजूर पक्षावटेन पार्लमेंटाचेर ताची वेंचणूक जाल्ली. पयल्या म्हाझुजाच्या काळांत ‘ यॉर्कशर ड्रॅगन्स ’ ह्या सैन्य विभागाचो मेजर आसतना ताणें भोव बरी कामगिरी केल्ली. 1921 वर्सा वसाहती खात्याचो अंडर सेक्रेटरी ऑफ स्टेट म्हूण तांची नेमणूक जाली. 1922 ते 1924 ह्या काळांत तो ब्रिटीश शिक्षण मंडळाचो अध्यक्ष आशिल्लो.
1925 वर्सा हिंदुस्थानाचो गव्हर्नर जनरल (1925-1931) म्हूण ताची नेमणूक जाली. 1926 वर्सा तो भारतांत आयलो. ह्या काळांत भारतांत हिंदू आनी मुसलमान हांच्यात जातीय झगडीं जातालीं. तेन्ना जातीय ताण वाडचो न्हय ह्या हेतान ताणें हिंदू-मुसलमानांक एकठांय बसोवन एकचार घडोवन हाडपाचो उपाट यत्न केलो.
1914 तलो ‘ इंडियन रिलीफ अॅक्ट ’ मान्य जावनय दक्षिण आफ्रिकेंत गेल्ल्या भारतीय कामगारांचेर अन्याय जाता हें पळोवन गांधीजीन चळवळ सुरू केली. तेन्ना आयर्विन हाणें केप टाऊन हांगा हिंदुस्थान आनी आफ्रिका सरकार हांच्या प्रतिनिधींची परिशद घेतली. हे परिशदेंत मान्य जाल्ल्या प्रमाण ताणें श्रीनिवास शास्त्री आनी गांधी हाका हिंदुस्थानाचो प्रतिनिधी म्हूण आफ्रिकेंत धाडलो.
काँग्रेसीचे वाडटें चळवळीचेर नियंत्रण दवरपाखातीर 30 ऑक्टोबर 1929 ह्या दिसा ताणें हिंदुस्थानाक वसाहतीचें स्वराज्य दिवपाचो पार्लमेंटाचो हेत जाहीर केलो.
1929 वर्सा लखनौ शारांत जाल्ल्या अधिवेशनांत काँग्रेसीन पुराय स्वातंत्र्याचें ध्येय जाहीर करून महात्मा गांधीच्या हाताखाला सविनय कायदेभंगाची चळवळ सुरू केली. ही चळवळ बंद करूंक ब्रिटीश सरकारान काँग्रेसीच्या फुडाऱ्यांक धरले. ह्या वेळार आयर्विनान सर तेजबहाद्दर सपु आनी बॅरिस्टर जयकर हांचे मध्यस्थीन गांधीकडेन उलोवणी केलीं.
5 मार्च 1931 दिसा गांधी आनी आयर्विन कबलात जाली. हे कबलातीवेल्यान महात्मा गांधीन सविनय कायदेभंगाची चळवळ फाटीं घेतली आनी ब्रिटीश सरकारान राजकी कैद्यांची सुटका केली.
लॉर्ड आयर्विनाचे कारकिर्दीत शेतीविशींच्यो आनी हेर समाजीक सुदारणां जाल्यो. 1926 वर्सा बायलांक मतदानाचो हक्क मेळ्ळो. आयर्विनाच्या पालवाक लागून, लिनलिथगोचे अध्यक्षतेखाला नेमिल्ल्या शेतकी आयोगाचो अहवाल 1928 वर्सा उजवाडाक आयलो. 1929 वर्सा, शेतकामांत उदरगत करचेपासत ‘ इम्पीरियल काउन्सिल ऑफ अॅग्रिकल्चर ’ ह्या मंडळाची थापणूक जाली. सारडा (शारदा) ह्या कायद्याकय ताणें मान्यताय दिली. ह्या कायद्याप्रमाण चलयांची पिराय लग्नाच्या वेळार 18 वर्सांसकल आसूंक फावना, हें थारलें.
भारतांतल्यान परत ऑक्सफर्डाक वतकच 1933 वर्सा, ताची ऑक्सफर्ड विद्यापीठाचो कुलगुरू म्हूण नेमणूक जाली. 1935 वर्सा झुजाखात्याचो सचिव आनी 1937 ‘ लॉर्ड प्रझिडेंट ऑफ काउन्सिल ’ ह्या पदार ताणें कामां केलीं.
संयमशील राज्यअधिकारी म्हूण भारताच्या इतिहासांत ताणें नांव जोडलां.
- कों. वि. सं. मं.
आयुर्वेदः आयुर्वेद उतराची व्याख्या ‘ आयुस् वेद्यति इति आयुर्वेद ’ वा ‘ आयुस वैद्यते अनेन इति आयुर्वेद ’ अशी करतात.
आयुस म्हळ्यार आयुश्य (पिराय) आनी वेद म्हळ्यार गिन्यान. मनशाची भलायकी सुदारून मनशाक निरोगी तशेंच दीर्घआयुश्य (व्हड आयुश्य) मेळपाखातीर वैजकीशास्त्र, रोगनिदान आनी उपचार हांची म्हायची दिवपी ग्रंथ चरक सूत्रांत आयुर्वेदाची व्याख्या अशी केल्याः
हिताहितं सुख दुःखम् आयुस्तस्य हिताहितम्।
मानं च तस्य यत्रोक्तम् आयुर्वेदः स उच्यते।। (1.41)
