तीन सकड
चतुर्थ ले, से सले, सफरी, ससे
पंचमी तिन, थिन, पान सतिन, सयिन,सपान
षष्ठो न्ह, न्ही, न, नी सन्ह, सन्हीं, सन, सनी
सप्तमी म, मा, मझार सम, समा, समझार
संबोधन ओ ओ
अहिराणी सर्वनामांची रूपां अशीं आसात:
प्रथम पुरुश एकवचन ‘मु’ बहुवचन‘आम्हु’
मध्यम पुरुश एकवचन ‘तू’ बहुवचन ‘तुम्हु’
अन्य पुरुश एकवचन ‘तो’,‘त्या’,‘ती’ बहुवचन ----
व्दितीया ‘मले’, ‘आम्हाले’; ‘तुले’,‘तुम्हाले’ पष्ठी ‘मना’, ‘आम्हांना’; ‘तुना’, ‘तुम्हांना’.
‘तो’, ‘त्या’, ‘ती’ हीं सर्वनामां वयर देखीक म्हूण दिल्ल्या ‘घोडा’ ह्या उतराच्या रूपा भशेन प्रत्यय जोडटना दिसतात.
अहिराणी क्रियापदांनी लिंग आनी पुरुषभेद नात. फकत वचनांचे प्रत्यय तातूंत दिसतात.
देखीक: मी करत, आम्हु करतस; तू करत, तुम्हु करतस; तो/ती/ते करत, तो/त्या/ती करतस. भूतकाळांत बऱ्याच क्रियांनी हो वचनभेद दिसून येता. देखीक-
मी के/कय आम्हु के/कय तू के/कय तुम्हु करतस मी केक आम्हु केक तू केक तुम्हु केक. तो/ ते/ ती/ त्या/ ते/ ती केक
आज्ञार्थी क्रियांची मांडावळ अशीच आसता, पूण निमण्या स्वराचेर जोर दिवप जाता. कांय सकर्मक क्रियांनी मात ‘न’ असो भूतकाळाचो प्रत्यय जोडून फुडें वचनाचो प्रत्यय जोडटात. देखीक:
मी बोलनु आम्ही बोलनु तु बोलना तुम्हु बोलना
तो/ ती/ ते बोलना तो/ त्या/ ती बोलनात.
अहिराणीचो हो भूतकालीन प्रत्यय ‘न’ मराठीच्या पोटभाशांनीय मेळटा. अहिराणीची भविष्यकालींन रुपां अशीं आसात- मी करसूं, आम्हु करतुस, तू करशी तुम्ही करशान, तो/ ती/ ते करील, तो/ त्या/ ती करतिन अहिराणी अव्ययां- अठे (हांगा), तठे (थंय), जव्हय (जेन्ना), तंव्हय (तेन्ना), पण (पूण), आन/न (आनी). वाक्यरचणूक कोंकणी/मराठी भशेन आसा- इमलना आजंला घोडे उना (विमलचो आजो घोड्यान आयलो) आमुन। आम्हु मोहाडीमां ऱ्हातस (आम्ही मोहाडीला राहातो) पाटलावर सिया वळतस (पाटाचेर शेवयो वळटात) अहिराणीच्या शब्दसंग्रहांत पसून तिचें खाशेलेपण दिसून येता. तातूंत गुजराती/मराठीचे बरेच शब्द आसात. देखीक: मराठी: पानी (उदक), साय (शाळा), गजरा (वळेसर), सिया (शेवयो). गुजराती: साक (भाजी), कापड (हार), साकरु (कणंग), सारु (बरें), जोयजे (जाय). अहिराणीचीं खाशेलीं उतरां: अंडोर (चलो), धल्डा (म्हातारो), झोऱ्या (शेंदरी), बोरवलं (कोनसो). गुजरातींतली बरीचशी उतरावळ आसून पसून ही मराठीचीच एक पोटभास अशें मानतात. कारण: १. मराठी आनी गुजराती शब्दांचे प्रमाण १००:४१. २. षष्ठी सोडून सगळे विभक्ती प्रत्यय मराठीचे आसात. ३. क्रियापदांचें अकरणरुप मराठी भशेनूच आसा. ४. ल्यबंतरूप गुजराती भशेन पूण ताचे धातू मराठी तद्भव दिसतात. ५.अस्तिवाचक ‘से’ गुजरातीचो पूण तो मराठी आनी गुजराती दोनय क्रियां सकट दिसता. ६. वाक्य रचणूक मराठीचीच आसा. अहिराणी भाशेंत बहिणाबाई चौधरी हिणे बरयिल्लो होंवयो बऱ्योच गाजल्यात. अहिराणी भाशेचो एक दाखलो:
‘उत्तर हिंदुस्तानमां अयोध्या नावन यक सहेर शे. तठे येक राजा होइ ग्या. त्यान्ह नाव दसरथ व्हत. तो धल्डा होइग्या, पन त्याले पोरसोर झायनी. तव्हह त्यानी कांय के, की त्यान्हा जो ब्राह्मण गुरु व्हता त्याले बलाइसन आन अन ‘डिकरानी कांही तजवीज आमले दरखाज’ अशा रावन्याकिघ्यात बामनानी येक उपाय दरवाडा.’
- पुष्पा पै
संदर्भ- १. कालेलकार, ना. गो; भाषा, इतिहास आणि भूगोल, मुंबय; २. जोशी, महादेवशास्त्री भारतीय संस्कृति कोश, पुणे; ३. भिडे, मुकुंद नारायण, मराठी भाषा उद्गम व विकास, पुणे.
अहीर: गवळ्यांची आनी शेतकामत्यांची एक जात. बिहार, ओरिसा, उत्तर प्रदेश, पंजाब, सौराष्ट्र आनी खानदेश ह्या प्रदेशांनी अहीर रावतात. ‘अहीर’ हें उतर मूळ संस्कृत उतर ‘आभीर’ ह्या उतरावेल्यान आयलां. अहीर गुजरांसारकेच गोरवां पोसतात.
मयुरावंशी नांवाची अहीरांची एक पोटजात आसा. हे जातीचे अहीर ऊंच, गंवाच्या रंगाचे आनी तोंडावळ्यान कोवळे आनी नाजूक आसात. मगधांतले अहीर काळे, मोट्या हातापायांचे आनी आडबडीत तोंडावळ्याचे दिसतात. उत्तर भारतांतल्या जायत्या अहीरांनी इस्लाम धर्म आपणायला आनी तांकां ‘घोसी’ वा ‘गड्डी’ अशें म्हणटात. अहीरांक बंगालांत ‘गोआला’ आनी मध्य प्रांतांत ‘गवळी’ वा ‘ग्वाल’ अशें म्हणटात. प्रदेशाप्रमाण रावत, कहर आनी महाकुल अशींय तांकां नांवां आसात.
अहीर हे चड करून कृष्णाचे भक्त आसले तरीकूय तुळसीश्याम, देवी, हब्बेस, भिलाट ह्या देव-देवतांक ते मानतात. हरीदासबाब ह्या साधूक ते भजतात. वर्सांतल्या एका खाशेल्या दिसाच ते लग्न जातात.
- कों. वि. सं. मं.
अळमी: (इंग्लीश- मश्रूम, टोडस्टूल; संस्कृत- कवक; हिंदी- कुकुरमुत्ता, धिंग्री, गुच्छी, खुंभी; मल्याळम्- नायकोडे/कुनु; मराठी- भूछत्र, अळंबी, कावळ्याची/कुत्र्याची छत्री).
पावस पडूंक लागतकच सत्रेभाशेन जमनींतल्यान तशेंच लाकडांतल्यान वयर लरपी वनस्पत म्हळ्यार अळमी. अळमी म्हळ्यार बुरशी वा चित्याचो एक प्रकार अळमी हेर वनस्पती प्रमाण आपलें अन्न तयार करूंक शकना. अन्नाखातीर हे वनस्पतीक कसल्या तरी सेंद्रिय पदार्थाचेर आदारून रावचें पडटा. अळम्याची गणना बुरशीच्या ‘अॅस्कोमायसीट्स’ आनी ‘बेसीडीयोमायसीट्स’ ह्या प्रकारांत जाता. बुरशीच्यो सादारणपणान एक लाखावयर जाती आसात. हातूंतल्यो फकत १००० जाती पारंपारिक रितीन खावपाक वापरतात. अळम्याच्यो कांय जाती विखाळ आसतात. पूण कृत्रिम रितीन अळम्यांची लागवड करतात तेन्ना विखारी जातीचो भंय आसना. ५० परस चड जाती आयज जगांत कृत्रिम रितीन पिकयतात.
इतिहास काळांतलो वापरः अळम्यांचो खावपाखातीर उपेग जातालो असो उल्लेख आनी पुरावो पयलींच्या बरपावळींत मेळटा. इजिप्त देशांतले पूर्विल्ले फेरो राजा आपल्या जेवणांत अळम्यांचो आस्पाव
