अहिंसाधर्मसंयुक्ता: प्रचेरेयु: सुरोत्तमा:।
स वो देश: सेवितव्यो मां वोS धर्म: पदा स्पृशेत्।। अर्थ: ज्या देशांत वेद, यज्ञ, तप, सत्य दम ही अहिंसा धर्मान भरिल्ली आसा त्या देशांत तुमी रावात. अधर्माची तुमकां मात्तूय बादा जावची न्हय.
वेदविरयत यज्ञांत जनावरांक मारताले. जैनांनी आनी बौध्दांनी जनावरांचे हत्येआड चळवळ उबारली आनी भौशिक लोकांचें मत जनावरांचे हत्येआड बदल्ले. तरी वैदीक धर्माचे खर वांगडी ब्राह्मण आनी क्षत्रिय हांंणी मात जनावरांक मारपाचें सोडलें ना. महाभारताच्या काळा मेरेन हिंसक यज्ञ जातालेच. महाभारताच्या काळा उपरांत जेन्ना बौध्द आनी जैनाचो पाडाव करून आर्य धर्म वयर सरलो तेन्ना पराक्रमी क्षत्रिय राजांनी अश्वमेध यज्ञ केल्ल्याचें दाखले मेळटात. पूण वैष्णव धर्माच्या भरभराटीच्या काळांत लोकांचे ह्या यज्ञाच्या वायट आनी भिरांकूळ चालीविंशीं मत बदल्ले.
गीतेंतल्या ज्ञानलक्षणांत अहिंसेचो आस्पाव आसा आनी अहिंसा म्हळ्यार शारिरीक तप आशिल्ल्याचेंय तातूंत म्हळां. श्रीकृष्णाच्या काळांत यज्ञ यागाचें बरेंच बळगें आशिल्लें. श्रीकृष्णाच्या काळांतल्यानूच हिंसक यज्ञा आड लोकांचें मत ल्हव ल्हव करून बदलूंक लागलें.
हिंदू संस्कृतायेंतली अहिंसेची सुवात स्पश्ट आसा. वैदीक धर्मांत धर्मीक म्हत्व आशिल्ल्या यज्ञांत जरी जनावरांची हत्या करपाची चाल आशिल्ली तरी काळांतरान हे यज्ञ बंद पडले आनी भक्ती मार्गाचेर आदारीत मोक्षमार्ग रुढ जालो. अहिंसा, सत्य आनी ब्रह्मचार्य हीं तत्वां हिंदू धर्माचीं खाशेलीं आंगां जालीं.
महात्मा गांधी चालू काळांतलो अहिंसेचो एक व्हड उपासक. ताणें सत्याग्रहाचें एक नवें तत्व उपेगांत हाडलें आनी ताका आदार म्हूण अहिंसेक म्हत्व दिलें. आचार्य विनोबा भावे हो अहिंसेचो दुसरो व्हड उपासक. ताच्या मतान निर्भयता, मोग आनी सहकार्य अशे अहिंसेचे तीन अर्थ आसात.
अहिंसे विशीं अस्तंती विचारवंतांची विचारसरणी वेगळी आसा. आमच्यांत धर्म आनी आहार हातूंत जितलो लागसल्लो संबंद आसा तितलो तांच्या विचारवंत आनी धर्मीक लोकांत तो दिसना. मांस भक्षण केलें वा सोरो पियेलो म्हूण ते अस्तंती लोकांच्या धर्मा आड जावंक शकना.
मनशाचो सभाव संघर्शशील आशिल्ल्यान ताका स्वताची आनी स्वताचे आस्पतीची राखण करचे खातीर झुजचेंच पडटा. हें मतींत घेत जाल्यार अहिंसा तत्व आपणावंक सोंपे न्हय. पूण दुसरे वटेन स्वता जियेवचें आनी वांगडाच दुसऱ्यांकूय दियेवचे खातीर पालव दिवचो अशें मत आपणायल्यार आहिंसेचें म्हत्व जाणवता.
-कों. वि. सं. मं.
अहिराणी: अहिराणी ही मराठीची एक पोटभास. खानदेशांत रावपी लोक ही भास उलयतात, देखून तिका खानदेशी अशेंय म्हणटात. खानदेश म्हळ्यार महाराष्ट्रांतले जळगांव आनी धुळे हे दोन जिल्हे. ह्या जिल्ह्यांचे दक्षिणेक नासिक आनी बुलढाणा आनी उत्तरेक गुजरात आनी मध्य प्रदेशाची शीम तेंकल्या. हाका लागून अहिराणीचेर गुजरातीचो बरोच प्रभाव दिसता. डॉ. ग्रियरसन हाणें आपल्या ( Linguistic Survey of India-Vol.lX,Part ll ) ह्या पुस्तकांत तिका गुजराती भाशेचो एक पोटभास अशें म्हळां. पूण फुडें जाणकारांनी केल्ल्या अभ्यासांत ती मराठीची पोटभास अशें सिध्द करपाचो यत्न दिसता.
खानदेशांत बरींच वर्सां पयलीं आभीरा अहीर नांवाच्या लोकांनी राबीतो केल्लो. वेवसायान गवळी आशिल्ल्यान गोरवांक लागपी चरवपाच्या सोदांत ते नर्मदा तापीचे कुशीक येवन राविल्ले.
अहीरांची भास ती अहिराणी. कांय अहीर खीनदेशाच्या भायर म्हळ्यार नासिक, औरंगाबाद, बुलढाणा हांगाय गेले. ह्या सगळ्यांची संख्या मतींत घेतल्यार अहिराणी उलोवपी लोकांची संख्या सादारण बारा लाखांचेर पावता.
खानदेश-सातपुड्याचो दोंगराळ वाठार जाल्ल्यान लोकांचो एकामेकां कडेन चडसो वेव्हार जावंक पावना, देखून अहिराणीची बरीचशीं रूपां पळोवंक मेळटात. हें भाशेंत कोणेंच व्हडलेंशें बरोवप केल्लें ना. व्याकरणां, शब्दकोश रचिल्ले नात. ताका लागून तिचें शिश्ट रुप घडूंक पावलेंना. अहिराणी स्वताक महाराष्ट्रीय मानून मराठी आपली भास मानतात.
अहिराणी भाशेचें खाशेलेपण तिच्या ध्वनी नेमांनी, व्याकरणांत आनी उतरावळींत ह्या तीनय आंगानी दिसता. देखीक-
अहिराणी ध्वनी: स्वर: अ आ ई उ ए ऐ ओ औ व्यंजन: क ख ग घ च छ ज झ ट ठ ड ढ ण त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व स श ह
1.मराठीचो ‘ळ’ अहिराणींत ‘य’ जाता. देखीक:मराठी अहिराणी
डोळा डोया
धुळें धुयें
पिवळा पिवया
2.‘ण’ चे सुवातेर ‘न’ जाता. देखीक:मराठी अहिराणी
पाणी पानी
जाणे जाने
पाहुणां पावनं
3.कांय कडेन गुजराती भशेन ‘स’ चे सुवातेर ‘छ’ मेळटा.
देखीक:मराठी अहिराणी
साल छाल
सावली छावली
4.उतरांचे सुरवातेचे ‘वि’ चे सुवातेर ‘इ’ मेळटा.
देखीक:मराठी अहिराणी
विकत इकत
विचार इचार
विमान इंमान
5.नासिक्य ध्वनीच्या सुवातेर दीर्घ स्वर जाता.
देखीक:मराठी अहिराणी
चिंच चीच
भिंत भीत
उंच ऊच
अहिराणी व्याकरण: मराठी भाशेंत नामाक विभक्ती प्रत्यय लावचे पयलीं नामाचें मूळ रूप बदलता, ताका सामान्य रूप अशें म्हणटात, पूण अहिराणींत तशें जायना. विभक्ती प्रत्ययाचें रूप नामाकुच लायतात. देखीक:मराठी अहिराणी
घोडा-घोड्याला घोडाले
शाळा-शाळेला सायले
घर-घराला घरले
विभक्ती प्रत्ययाक ‘स’ जोडल्यार बहुवचनाचें रुप जाता. हे भाशेंत विभक्तीचे प्रत्यय अशे आसात-
एकवचन बहुवचन
प्रथमा ---- ---- व्दितीया ले (घोडाले) सले, हले (घोडासले) तृतीया न्ही, नी, कडतीन, सन्हीं, सनी, सकडतीन,
