काळ' अशींय नांवां दिल्यांत. सन १९०३ त 'सरस्वति' पत्रिकेच्या संपादनाची जापसालदारकी यशस्वीरितीन घेवन, ताणें खडी बोली हिंदीचो भाशीक विाकस सादपा खातीर खूब कश्ट घेतले. तिचे व्याकरणी नेमावळीचेर भर दिलो. ताणें गद्य आनी पद्य मेळून सुमार ऐशीं पुस्तकां बरयलीं. तातूंत 'देवी स्तुतिशतक', 'कन्याकुब्ज', 'अबला-विलाप', 'काव्य मंजुषा', 'व्दिवेदी काव्य माला', 'कविता कलाप' हे मूळ ग्रंथ आनी 'विनयन विनोद' (भर्तहरिचे वैराग्य शतकाचो अनुवाद), विहार वाटिका (गीत गोंविंदाचो भावानुवाद), 'स्नेहमाला' (शृंगार शतकाचें भाशांंतर), कुमार संभव (भाशांतर) प्रसिद्द आसात. व्दिवेदी काळांत हिंदी साहित्याची सगळ्या तरांनी उदरगत जाली. ह्या काळांत तरातरांची गद्य साहित्याची रुपां विकसीत जाल्लीं दिसतात. नवलकथेक मनोरंजना वांगाडाच समाजीक संदर्भय दिवप जालो. ह्या काळांतले मुखेेल नवलकथाकार म्हणून देवकीनन्दन खत्री (कामर की कोठरी, अनुठी बंगम), हरिकृष्ण जोहर (मायामहाल), गोपालराम गहमरी (सरकारी लाश, चस्करदार चोरी, जासूस की भूल), किशोरीलाल गोस्वामी (लवंग लता, आदर्श बाला, कनक कुसुम), लज्जाराम शर्मा (आदर्श दम्पती, बिगडे का शुधार) हे उल्लेखनीय आसात.
नाटकाच्या मळार आदलेवरीच पौराणीक कथानकांवयल्यानाटकां वांगडाच, समाजीक, राजकीय विशय घेवन नाटकां. बरोवप जालीं. गंगा प्रसाद (रामभिषेक), गिरिधर लाल (राम-वनयात्रा), बदरीनाथ भट्ट (कुरूवन दहन), शिवनंदन सहाय (सुदामा),रामनारायण मिश्र(कंसवध) हांणी पौराणीक नाटकां बरयली मिश्रबंधु (नेत्रोन्मीलन), रुद्रदत्त शर्मा, राधेश्याम हांणी समाजीक नाटकाचें लेखन केलें.
कवितेच्या मळार, नाथूराम शर्मा- 'शंकर' (अनुराग रत्न , शंकर -सरोज, गर्भरण्डा रहस्य), अयोच्या सिंह उपाध्याय (प्रिय प्रवास, वैदेही वनवास, युभते चौपदे), श्रीधर पाठक (वनाष्टक, काश्मीर सुषमा, भारती, हिन्दु, कशोंकी कथा, स्वर्ग -सहोदर), रामनरेश त्रिपाठी (मिलन, पथिक स्वप्न) हांणी मोलादीक योगदान दिलें. ह्या काळांत देशभक्ती, मानवता, नितीमूल्यक जीवन धारा, आदर्शवादी विचार हे काव्याचे विशय जाले. तेचपरी पारंपारीक काव्य पद्दतींत बदल घडून, भाशेंतय परिवर्तन आयलें. ह्या कालखंडांतल्या कवींनी खढी बोलींचें माध्यम पसंत केलें आसलें तरी जगन्नाथदास, रत्नाकार रायदेवी प्रसाद हांणी ब्रज भाशेंतली काव्यसाधना चालूच दवरली.
व्दिवेदी काळ निबंद: निर्मितेच्या संदर्भात ह्यों उदरगतींचो काळ म्हणूंक जाय. महावीर प्रसाद व्दिवेदी, बालमुकुंद गुप्त, पूर्ण सिंह, पध्दसिंह शर्मा, चंद्रधर शर्मा, श्यामसुंदर दास, रामचंद्र शुक्ल हांणी कथात्मक, व्यंगात्मक, वर्णनात्मक, विचारात्मक अशा विविध प्रकारांतल्या निबंदांची निर्मिती करून निबंद-प्रकाराक चालना दिली. ह्या काळांत सिध्दांतीक आनी वेव्हारीक समिक्षेवांगडा, शास्त्रीय, तुळात्मक, व्याख्यात्मक समिक्षा करप जाली. समिक्षेचे पोन्ने सिध्दांतीक संकेत बदलून नवी शा्सत्रीय समिक्षा निर्माण जाली.
छायावाद काळ: छायावाद हें उतर ह्या कालखंडांतल्या पद्य प्रकाराक लागू जाता. ह्या कालखंडांतल्या गद्य प्रकारांक हेर नांवां आसात. कथा-नवलकथेक 'प्रेमचंद काळ', नाटकाक 'प्रसाद काळ', निबंद आनी समिक्षेक 'शुक्ल काळ' अशें मानप जाता.
मध्यम वर्गीय चेतनेच्या विदोहाचें प्रतीक म्हणून छायावादी वळख करून दिवप जाता़. भांडवलशायेची उदरगत,व्यक्ती वादाचो पुरस्कार, स्वच्छंद प्रवृत्तीचो उदय, पयल्या म्हाझुजाचो परिणाम, अस्तंती संस्कृतीचो प्रभाव, देशा अंतर्गत घडिल्ल्या समाजीक, संस्कृृतीक चळवळी ह्या सगळ्या परिवर्तनांतल्यान क्छआयावादी काव्याचो जल्म जावंक पावला.
प्रसाद, निराला, सुमित्रनंद पंत आनी महादेवी वर्मा हे छायावादी का्व्याचे मुखेल कवी मानल्यात. जयशंकर प्रसाद (कानन कुसुम, महाराजा कामहत्त्व, करुणालय, प्रेमपथिक, जरना, आँसू, लहर, कामायनी)हांच्या काव्यांत विशयाचें नाविन्य, मानवी सौंदर्य, प्राकृतीक सौंदर्य, भाव अभिव्यक्तीची भास अशीं खाशेलपणां दिसतात. सूर्यकांत त्रिपाठी - 'निराला' (जुहीकी कली, अनामिका, परिमल, गीतिका, तुलसीदास, सरोजस्मृति) हाची कविता विद्रोही स्वर लायता आसतानाच दुसरेवटेन नियतीचें अस्तीत्वय दाखयता. जिवीत नदर आनी भाशा -प्रयोगांत नाविन्य जाणवता. सुमित्रानन्दन पन्त (ग्रंथि, विणा,पल्लव, गुंजन, युगान्त युगवाणी, स्वर्णधूलि, स्वर्णकिरण, उत्तरा युगान्तर, रजत शिखर, लोकायतन) हाचे कवितेंत विविध विचार प्रवाहांतल्यान निर्माण जाल्ली एकजिवी धारणा आनी प्रवृत्ती सौंदर्याचें खडी बोलींतल्यान सहजतायेन जाल्लें चित्रण मेळटा. महादेवी वर्मा (नीहार, रश्मि, नीरजा, दीप-यात्रा) हिची कविता आशयाघन अनुभुती, समृध्द कलापक्ष आनी भावपक्ष प्रतित करता. ह्या चार मुखेल कवींभायर, रामकुमार वर्मा, उदय शंकर भट्टा, मोहनलाल मेहता हांच्योय कविता नोंद करपासारक्यो आसात. प्रणय आनी जिवीताकडची स्वच्छंदी नदर दवरून बरयल्ली हरिवंशराय बच्चनची कविता (मधु शाला, मनुबाला, मधुकलश, निशानिमंत्रण, एकांत संगीत, आकुल अंतर, हलाहल, खादीके फूल, सतू की माला, आरती और अंगारे, बुध्द और नाचघर) उल्लेखनीय आसात. भगवती चरण वर्मा (मधुगीत, करूणा, प्रेम सन्देश), नरेनद्र शर्मा (प्रमात फेरी, प्रवासीके गीत, द्रौपदी) हे ह्या काळांतले आनीक कांय कवी आसात.
गद्य साहित्य: नवलकथा आनी कथा- ह्या काळांतली
