आदिकाळ मध्यकाल आनी आधुनिक काल
आदिकाळ (सन १००० ते १९००): ह्या काळांत हिंदी भास अपभ्रंश भाशेक खूब लागीं आशिल्लीं ताकाच लागून भाशे ध्वनीचो विचार करताना जे ध्वनी अपभ्रंश भाशेंत आशिल्ले तेच हिंदीतय दिश्टी पडटात तशेंच आदिकालीन हिंदीचें प्रारंभिक व्याकरणय अपभ्रंश भाशेकडल्यान प्रभाविक आशिल्लें ल्हव ल्हव हिंदींत आपलें व्याकरण विकसित जावंक लागलें आनी अपभंश भाशेचें रुप कमी जायत गेलें हिंदी वाक्यरचनेचो क्रम निश्चित जावंक लागलो अपभ्रंश संयोगात्मक भास आशिल्ली पूण आदिकालीन हिंदींत वियोगात्मक रुपां वाडत गेलीं हिंदी भाशेचें शब्द भंडार ह्याच युगांत वाडलें भक्ती आंदोलनाक सुरवात जाल्ल्यान तत्सम शब्द प्रयोगांची परंपरा वाडली मुसलमानी आक्रमणाक लागून अरबी पश्तो फारसी तशेंच तुर्की भासांचे शब्दप्रयोग हिंदींत जावंक लागले अपभ्रंश भाशेचें प्रछलित पोरने आनी गरज नाशिल्ले वा कमी गरज आशिल्ले शब्द एक तर काडून उडयले वा ते आपशींच कमी जायत गेले
१३व्या वा १४व्या शेंकड्यांत 'खडी बोली' हिंदीचो पयलो कवी अमीर खुसरो हाणें आपली रचना हिंदींत बरयली ताणें लोकांचे भाशेंत लोकांच्या मनोरंजना खातीर 'पहेलियां मुकरियां आनी गजल' बरयली ह्या युगाचे मुखेल साहित्यकार गोरखनाथ विद्यापति नरपति नाल्ह चन्दबरदायी आनी संत कबीर ह्या रचनाकारांनी खडी बोली हि ंदी वा आपली बोली डिंगल मैथिली दक्किनी अवधी आनी व्रज आदींत आपली रचना केल्ली
मध्यकाळ (सन १५०० ते १८००): ह्या काळांत हिंदी भास व्याकरण ध्वनी तशेंच शब्द भंडार हांचे नदरेन विचार केलो जाल्यार संपन्न जायत गेली अपभ्रंश रुपांचो त्याग करून जें कितें बाकी उरलें त्या रुपाक हिंदी भितर आत्मसात करून घेतलें दरबारांत फारसी भाशेचो प्रयोग आनी शिक्षणाक लागून उच्च वर्गीय लोकांत फार्सीचो प्रचार जालो हाका लागून उच्चवर्गीय लोकांत तशेंच हिंदी साहित्यांत क ख ग ज फ हे पांच नवे ध्वनी तयार जाले हिंदी वाक्य रचनाय फार्सी भाशेक लागून प्रभावित जावंक लागली अरबी फार्सी तुर्की आनी प्रश्तो भासांचे सुमार स हजार शब्द हिंदीत घोळूंक लागले परसर्ग आनी सहायक/ पालवी क्रियांचो प्रयोग वाडलो आदिकालीन भाशेची तुळा केल्यार भास आनीक वियोगात्मक जायत रावली ह्या काळांत भक्ती आंदोलन आपली पराकाश्ठा प्राप्त करता जाकालागून धर्म तशेंच धार्मिक साहित्य वाडटा
धार्मिक भावना प्रधान स्वरुपांतल्यान आशिल्ल्या कारणान तत्सम शब्दांचो आंकडो आशिल्लो ताचे परस अधिक वाडलो पुर्तुगेज इंग्लीश स्पेनिश आनी फ्रांसीसी हांचे आगमन भारत देशांत जालें तेन्ना तांच्या भासांचो शब्द्य्य्य हिंदी भाशेन आपणायले वांगडा हेर बहसांचो प्रभावय दिसूंक लागलो धर्म प्रधानता आशिल्ल्या कारणान राम आनी कृष्ण संबंधीत सुवातीच्या बोलीनीं रचिल्लें साहित्यय मुखेल रुपांत दिश्टी पडटा ह्या काळांत हिंदीच्यो वेगवेगळ्यो बोली दक्खिनी अवधी आनी ब्रजभाशेंत रचिल्लें साहित्य मुखेल रुपांत प्रसिद्द जालें ह्या काळाचे प्रमुख साहित्यकार तशेंच भक्त कवी सूरदास मिरा तुलसीदास केशवदास जायसी भूषण देव आनी बिहारी आसात
आधुनिक काळ (सन १८०० ते आतामेरेन): ह्या काळांत हिंदी जन संपर्क भाशेच्य रुपांत स्थापित जाली फाटल्या दोनशें वर्सांचो विचार केल्यार न वि न तशेंच तंत्र नाचो प्रसार आनी विकास जाला तो लोकाँएरेन पावोवपाक ही भास माध्यम जाली एकोणिसाव्या शतमानांत काव्य भाशेच्या रुपांत ब्रज भासच उरली पूण गध भास 'खडी बोली' हिंदी जावंक पावली दक्षिणेक्डेन पाविल्ले खडी बोलीचें एक स्वतंत्र रुप जालें, जाका दक्खिनी हिंदी नांव पडलें तशेंच ती भाशेंत खूब प्रमाणांत साहित्यिक रचनाच जावंक लागली
ह्या काळांत पारसीचे ध्वनी क ख ग ज फ आदी प्रचलित जाले पूण १९४७ त भारत स्वतंत्र जाले उपरांत हे ध्वनी कमी जायत गेले आनी तांच्या जाग्यार क ख ग ज फ ह्या ध्वनींचो प्रयोग सुरु जालो इंग्लीश भाशेंतले 'ऑ' ध्वनीय हिंदी भितर सर्वस्वीकृत जाले हिंदीच्या बोलींनी ब्रज अवधी भोजपुरी मैथिली आदी हांचीं स्वतंत्र व्याकरणां विकसित जालीं हिंदी पुराय रुपांत एक वियोगात्मक भास जाली भारतेन्दु हरिश्चंद्र आनी महावीर प्रसाद द्विवेदी हांच्या यत्नाक लागून हिंदी भाशेचें एक प्रमाण व्याकरणीक रूप जावंक पावलें मुद्रण कलेच्या विकासाक लागून तशेंच प्रेस रेडियो दूरदर्शन संगणक हांच्या प्रभावाक लागून हिंदीचे एक मान्शेंक स्वरूप तयार जालां हातूंत आचर्य महावीर प्रसाद हांचें योगदान चड आसा आयज वेगवेगळी साहित्यिक विधा अंतर्गत हिंदी मुखेल भास जाल्या तिचें विशाल साहित्यिक भंडारूय आसा ह्या काळांतल्या मुखेल साहित्यकारांची नांवां अशीं आसात भार्तेन्दु महावीरप्रसाद द्विवेदी प्रेमचंद जयशंकर प्रसाद सूर्यकांत त्रिपाठी 'निराला' आचार्य रामचंद्र शुक्ल महादेवी वर्मा सुमित्रानंदन पंत अय मुक्तिबोध नागार्जुन रामविलास शर्मा हजारी प्रसाद द्विवेदी त्रिलोचन आदी
स्वातंत्र्या उपरांत १४ सप्टेंबर १९४९ त भारत देशाचे संविधान सभेन भारत संघाची राजभास रुपांत हिंदीचो स्वीकार केलो संविधान अनुच्छेद ३४३ नुसार संघाची राजभास हिंदि आसा लिपी देवनागरी आसा आयज राजभास तशेंच संपर्क भास ह्या रुपांत हिंदीचो भारताच्या सगळ्यां राज्यांनी उपेग जाता साहित्य गिन्यान वि न शिक्षण व्यापार वाणिज्य तंत्रन दर्शन आनी मनोरंजना खातीर तिचो वापर जाता तशेंच उत्तरोत्तर स्वरुपांत ती
