कंपनी, बलीवाला पारशी व्हिक्टोरिया थिेएट्रिकल कंपनी, मुंबई-गुजरात नाटयमंडळी, देशी नाटक समाज ह्या वेवसायीक नाटकमंडळांनी म्हत्वाचें कार्य केलां. बुध्दा आनी बुरां ह्यो दोन भयणी गुजराती रंगभूमिवयल्यो पयल्यो बायल-कलावंत आसात.
हे गुजराती रंगभूमिन स्वातंत्र्या उपरांतच्या काळांत वेगळें रूप घेवपाचो यत्न केलो. इब्सेनाचीं कांय नाटकां, गुणवंतराय - आचार्य हाचें अल्लाबेली, शिवकुमार जोशी हाचें समंगला, धनसुखलाल मेहता आनी गुलाबदास ब्रोकर हांचें धुम्रसेर हीं म्हत्वाचीं नाटकां रंगभूमिचेर आयलीं. अणकारीत आनी रुपांतरीत पद्दतीन व्हड प्रमाणाचेर गुजराती रंगभूमिचेर नाटकां आयलीं. अस्सल गुजराती नाटक उण्या प्रमाणांत आयलें, तातुंतल्या तातूंत लाभशंकर ठाकर आनी सितांशु यशश्र्चंद्र ह्या आधुनिक कवी-नाटककारांनी हे रंगभूमिची परंपरा आनी प्रतिमा बदलपाचो यशस्वी यत्न केलो. प्रवीण जोशी हाणें हे रंगभूमिक नवें मोडण दिवपाचो म्हत्वाचो यत्न केले. हे यत्न करतना ताका भारतीय तेचभाशेन परकी नाटकांचो आदार घेवचो पडलो. देखीक-ताणें विजय तेंडुलकर (शांतता, कोर्ट चालू आहे), बादल सरकार (एवम् इंद्रजीत), तशेंच साइन पोस्ट टू मर्डर ह्या नाटकांचीं गुजराती नाटयरुपांतरां केलीं. मधू राय, चिनू मोदी हे आनीकूय म्हत्वाचे आधुनीक नाटककार.
हिंदी रंगभूमिः १८४३ वर्सा वाजिद अली शहा हाणें रट्टस ही रचना रासलीलेच्या आदारान करून तातूंत नाचाचो वापर केलो. तातुंतल्यानूच ताणें आपल्या काव्यांक नाटयरुप दिलें. ह्या काळांत हिंदी रंगभूमिचेर पारशी-उर्दू रंगभूमिचो प्रभाव आशिल्लो. १८५३ वर्सा आगा हसन अमानत हाणें हिंदी-उर्दू भाशेंत ‘इंदरसभा’ हें नाटक बरयलें. राधेश्याम कथावाचक हाणें पयलेच खेप पारशी रंगमाचयेर हिंदी नाटकांचे प्रयोग यशस्वीपणान केले. आगा हश्न कश्मीरी हाणें पयलीं उर्दूंत आनी उपरांत हिंदींत नाटयलिखाणा केलें. ताणें सूरदास, गंगावतरण, भीष्मप्रतिज्ञा हीं नाटकां बरयलीं. नारायणप्रसाद बेताब हाणें उर्दू-हिंदींत महाभारत, जहरी साप, कृष्ण सुदामा, शाकुंतल हीं नाटकां बरयलीं. भारतेंद्रु हरिश्र्चंद्र हो एक श्रेश्ठ नाटककार तसोच एक बरो नट-दिग्दर्शक आशिल्लो. ताणें त्या काळांतले समाजीक, धर्मीक, राजकीय परिस्थितीचेर नाटकां बरयलीं. ‘विद्या सुंदर’ (१८६८) हें ताचें पयलें नाटक. उपरांत ताणें अंधेरी नगरी, वैदिकी हिंसा हिंसा न भवति हीं प्रहसनां, भारत जननी हें संगीत नाटक, चंद्रावली हें शोकात्म नाटक आनी नीलदेवी चड प्रतिश्ठा मेळोवन दिली. तेचभाशेन जयशंकर प्रसाद हाणें १९१० ते १९३३ ह्या काळांत तेरा नाटकां बरोवन एक स्वतंत्र युग निर्माण केलें. हरिकृष्ण प्रेमी हाणें इतिहासीक नाटकां बरयलीं. गोविंद वल्लभ पंत हाणें अंगूर की बेटी, अंतःपूर का छिद्र, अधुरी मूर्ती, अंधेरी बस्तिया हीं नाटकां बरयलीं. उदयशंकर भट्ट ह्या प्रयोगशील नाटककारान मत्स्यगंधा, विश्र्वमित्र, राधा हीं पद्यनाटयां बरयलीं. लक्ष्मीनारायण मिश्र हाणें संन्यासी, राक्षस का मंदीर, मुक्ति का रहस्य हीं नाटकां बरयलीं. पृथ्वीराज कपूर हो एक बरो नट, दिग्दर्शक आनी नाटयनिर्मातो. ताणें पठाण, दीवार, पैसा, गद्दार कलाकार, किसान हीं नाटकां बरयल्ल्यान ताका आनी हिंदी नाटकांक खूब नामना मेळ्ळी. उपेंद्रनाथ अश्क हाणें स्वर्ग की झलक, कैद, उडान, अंजो दीदी, छठा बेटा, अलग अलग रास्ते हीं समाजीक व्यंगांचेर बरींच नाटकां बरयलीं. जगदीशचंद्र माथूर हाणें बंदी, कोणार्क, शारदीया, पहला राजा हीं बऱ्या दर्जाचीं नाटकां बरयलीं. मोहन राकेश हाणें आषाढ का एक दिन, लहरोंका राजहंस, आधे अधुरे हीं नाटकां बरोवन हिंदी नाटक आनी रंगभूमिक नवें चैतन्य निर्माण केलें. लक्ष्मीनारायण लाल हाणें अठरा नाटकां बरयलीं. तातुंतलीं कांय म्हत्वाचीं अशीं आसात-अंधकुआ, मादा कैक्टस, सुखा सरोवर, रक्तकमल, तोता-मैना, करफ्यू, अब्दुला दीवाना आनी रातरानी. रमेश मेहताचें अंडर सेक्रेटरी ह्या नाटकाक खूब नामना मेळ्ळी. विनोदी रस्तोगी हाणें आजादी के बाद, नये हाथ, बर्फ की मीनार हीं नाटकां बरयलीं. ज्ञानदेव अग्निहोत्री हाणें नेफा की एक शाम, माटी जागीरे, अनुश्ठान, शतुरमुर्ग हीं नाटकां बरयलीं. धर्मवीर भारतीचें अंधा युग हें प्रभावी नाटक भारतीय स्तराचेर मान्यतेक पावलां.
आधुनिक काळांत रेवतीशरण शर्मा (अपनी धरती), मन्नू भंडारी (बीना दीवारो के घर), विष्णू प्रभाकर (डॉक्टर, युगे युगे क्रांती), शंकर शेष (फंदी, बंधन, अपने अपने, खजुराहो, रक्तबीज, पोस्टर), रामेश्र्चरदयाल दुबे (अगस्त्य), रमेश बक्षी (देवयानी का कहना है), सक्सेश्र्चरदयाल शर्मा (बखरी), सुरेंद्र वर्मा (द्रौपदी) ह्या नाटककारांनी, म्हत्वाचीं नाटकां बरोवन हिंदी रंगभूमि संपन्न केली.
असमिया रंगभूमिः आसाम आनी बिहार हांगा पयलीं वैश्णव पंथाचो खूब प्रभाव आशिल्लो. बिहारांत विद्यापतीन निर्माण केल्ले रंगभूमिन आसामांतलो श्रेश्ठ कवी शंकरदेव हाका स्फूर्त मेळ्ळी आनी ताणें आपल्या वेश्णव पंथाचो प्रसार आनी प्रचार करपाखातीर रंगभूमिचो वापर केलो. पुर्विल्ल्या काळासावन आसामाचे उक्ते रंगभूमिचेर लोकनाच आनी लोकनाटयां व्हड प्रमाणाचेर जातालीं. तातुंतले मुखेल विशय धर्मीक आनी आध्यात्मिक आसताले. आसामांतलो सगळ्यांत पोरनो नाटयप्रकार म्हळ्यार ‘ओजापाली’. हातूंत नाच, संगीत, संवाद, अभिनय ह्या सगळ्यांचो आस्पाव आशिल्लो ओजापाली नाटटयप्रकाराची सुधारून वाडयल्ली आवृती म्हळ्यार भावना हो नाटयप्रकार. हातुंतली कथानकां पौराणिक आसतालीं. मनोरंजना वांगडा उपदेशूय आसतालो. दशावतार, तमिळनाडुंतलो तेरुकुतू वा आंध्रांतलो वीथी हाचेकडे भावना ह्या नाटयप्रकाराचें सारकेंपण दिसून येता. ह्या नाटयप्रकाराक राजाश्रय आसतालो. नामधर नांवाच्या
