Page:Konkani Vishwakosh - Volume 4 Released.pdf/951

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.

सोडल्यार ही एकी शंबर वर्सांमेरेन उरली.जर्मन वेपाऱ्यांच्या प्रभावाखाल बाराव्या आनी तेराव्या शेंकडयांत स्विडनाची अर्थवेवस्था खूब सुदारली.त्या वेपाऱ्यांनी स्विडनाची खनीज संपत्ती विकसीत करुन थंयच्या वेपाराचेर आपलो शेक बसयलो.1350त प्लेगाची धाम येवन स्विडनाच्या खूब लोकांक मरण आयलें.देशाचे अर्थवेवस्थेचेरय वायट परिणाम जालो.जर्मन वेपाऱ्यांनी हान्सेआटीक लीग हे आपले संस्थेच्या आदारान स्विडीश वेपाराचेर आपलो शेक आनी घट्ट केलो.पंदराव्या शेंकडयाच्या शेवटाक रिक्सदॅग(संसद) हें फक्त कायदे करपी आनी कर बसोवपी मंडळच उरलें.

स्विडनाचो मेळ नॉर्वे आनी डॅनमार्काकडेन पंदराव्या शेंकडयामेरेन उरलो.पूण ह्या एकचाराक तेंको दिवपी आनी ताका विरोधी करपी,हांच्यांत भितरल्या भितर झगडीं जायत आशिल्ली.1523त स्विडनचो नोबॅल गुस्तावूस वासा हाणें डॅनिसांचेर हार घालून.त्याच वर्सा राजा गुस्तावूस पयलो ह्य नांवान तो स्वतंत्र स्विडनाचेर राज्या करपाक लागलो.नॉर्वे राज्या डॅनिश सत्तेखालाच उरलें.गुस्तावुसान जर्मनीचो धर्मसुदारक मार्टीन ल्युथर हाच्या अनुयांयाक स्विडनांत तांच्या धर्मींक कल्पनांचो प्रसार करपाक उत्तेजन दिलें. हाका लागून 1540 च्या सुमाराक ल्युथराक धर्म हो स्विडनाचो राशट्रीय धर्म जालो.गुस्तावूस हाणें राजाचेय अधिकार वाडोवन आधुनिक स्विडीश राज्याची बुन्याद घाली.ताणें देशाचें सैन्य मजबूत करुन,शासकीय मंडळाचें केंद्रीकरण केलें.तशेंच राजाआड जावपी बंड मोडून,वेपारी आनी उद्देगीक चालना दिली.

विस्ताराचो खेळः

सोळाव्या शेंकडयाचे सुरवेकसावन स्विडनान साबार झुंजा उबारुन बाल्टीक दर्याभोंवतणचे खूब प्रदेश हातासले.राजा गुस्ताव दुसरो आदोल्फ हाणें साबार प्रदेश स्विडनाक जोडून देशाचो विस्तार वाडयलो.तशेंच प्रोटेस्टंट मतप्रणाली वाडोवपा खातीर तो तीस वर्सां धर्मीक झूज झगडटालो.स्विडनाचो शेक दिसानदीस वाडत रावलो.हाका लागून तांणी डॅनर्माक,रशिया आनी पोलंडा आडय झुजां उबारलीं.1617 ते 1647 ह्य काळांत स्विडनान बाल्टीक दर्याच्या दोनय वटांनी आपलो विस्तार वाडयलो.जर्मन आनी पोलंडाचेय कांय प्रांत तांणी स्विडनाक जोडले.1658त स्विडिशांनी डॅनिशांकडेन बळजबरीन रेस्किल्डे कबलात करुन डॅनमार्काचे कांय भाग घेतले.राजा चालर्स बारावो हाणें 1597 ते 1718 मेरेन स्विडनाचेर राज्य केलें.ताणेंय स्विडनाचें झुजारी धोरण चालूच दवरुन,देशाचो विस्तार आनीक वाडयलो.ह्या तेंपार स्विडन हो युरोपांतलो एक बळिश्ट देश आशिल्लो.पूण 1909त रशिये कडल्यान हार घेतले उपरांत स्विडनाक हेरां कडच्यान घेतिल्ले साबार प्रांत परत करचे पडले.

1718त बाराव्या चालार्साक नवो राजा वेंचून काडचे पयलींच मरण आयलें.हाचो फायदो घेवन संसदेन नव्या राजाक नवेम संविधान आपणावचें म्हूण अट घाली.1720 त तयार केल्ल्या नव्या संविधानान राजाचे साबार हक्क काडून ते संसदेक दिले.अशे तरेन स्विडनांत संसदीय राजवट सुरु जाली.त्या काळाक स्विडीश इतिहासांत मुक्ततायेचो काळ ही संज्ञा दिल्या. हो काळ 1772 मेरेन उरलो.पूण ह्या तेंपार स्विडनाचो जर्मनीकडच्यान व्हड पराभव जालो,तशेंच देशाची राजकीय आनी अर्थीक स्थितीय खूब इबाडली.हाचो परिणाम म्हळ्यार देशव्यापी क्रांती जावन स्विडनांत परतून राजेशाय आयली.

एकुणिसाव्या शेंकडयांचे सुरवेक स्विडनाचे ब्रिटना लागीं वेपारी संबंद खूब वाडले.ब्रिटन आनी फ्रेंचांचें आपसांत वैर आशिल्लें.देखून ब्रिटनावांगडा स्विडनय फ्रेंचाचो सम्राट नॅपोलियना आड झुजपाक लागलो.ह्या झुजांचो परिणाम म्हळ्यार रशियेन स्विडना कडच्यान फिनर्लंड राज्य हातासलें.पूण स्विडनान डॅनमार्काकडच्यान नॉर्वे राज्य घेतले 1809त स्विडनान नवें संविधान आपणायलें.जीन बॅप्तीस्ते बर्नाडोट हो फ्रेंच राखणे दलाचो वांगडी नॅपोलियनी झुजांवेळार स्विडनो वावुरपी राजा (Regent) जाल्लो,तो 1818त चालर्स चवदावो म्हूण स्विडनाचो राजा जालो.स्विडनाचें सद्याचें राजघराणें हें हाचोच वंशज.

एकुणिसाव्या शेंकडयांत अर्थीक मळाचेर खूब उदरगत जाली आनी भौशिक मळारय खूब सुदारणा जाली.ह्या तेंपार जमनीचो खूब वांटो शेतवडीखाल हाडलो.पूण ह्याच शेंकडयाचे सुरवेक देशाचीं लोकसंख्याय खूब वाडिल्ल्यान ,देशांत योवपी पीक उणें पडपाक लागलें.वाडटे लोकसंख्ये वांगडा देशांतली बेकारीय वाडली.हाचो परिणाम म्हळ्यार 1867 ते 1886 ह्य तेंपार सुमार 4,50,000 स्विडीश लोक अमेरिकेक आनी हेर युरोपी देशांनी वचून स्थीर जाले.देशांतल्या उद्देग धंद्यांत खनिज आनी रान उद्देगांत वाड जाल्या उपरांत निर्वासीतपण(Emigration) उणें जालें.लांकूड उद्देग वाडोवपा खातीर सरकारान 1860 ते 1870 ह्य काळांत खाशेले रेल्वेमार्ग उबारले.1867त स्विडीश रसायन शास्त्रज्ञ आल्फ्रॅड नोबॅल हाणें डायनामायटचो सोद लायलो.डायनामायटच्या आदारान खनिज सांठे उस्तपाचो वावर नेटान जावपाक लागलो.लोखण आनी तिख्या वस्तू करपी कारखाने वाडले.एकुणिसाव्य शेंकडाच्या शेवटाक मेरेन स्विडनाचो मुखेल उद्देगीक राश्ट्रां मदीं आस्पाव जालो.ह्या तेंपार राजकीय आनी भौशीक मळारय आनीक सुदारणा जाली॥ वेगवेगळ्यो कामगार संघटना करपाचोय हक्क मेळळे.1889त साबार कामगार संघटना एकठांय येवन तांणी भौशीक लोकशाय पक्षाची स्थापणूक केली.कामगार संघटनांच्या वाडटया प्रभावाक लागून.स्विडीश सरकारान वेगवेगळ्या कायद्यवरवीं कामगारां खातीर कांय खाशेल्यो येवजणो आंखल्यो.

1905त नॉर्वे राज्य स्विडना सावन वेगळें जालें.नॉर्वेजियांनी आपलो राजा वेंचून काडल्या उपरात स्विडनान नॉर्वेचें स्वातंत्र्य मानून