Page:Konkani Vishwakosh - Volume 4 Released.pdf/937

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.

राणी जाली,जाल्यार 1479त फर्डीनंड आरागोनचो राजा जालो.अशे रितीन स्पेनाचो चडसो भाग तांच्या शेकतळा गेलो.उपरांत स्पेन राश्ट्र बळिश्ट करपाच्या हेतान तांणी 1480त इंक्विजीशनची स्थापणूक केली.हे संस्थेन साबार ज्यू आनी मुसलमान लोकांक वाटयले.जांणी कोणी इंक्विजीशानाक विरोध केलो तांकां कडक खास्त भोगची पडली वा देश सोडचो पडलो.उपरांत इंक्विजीशनाचो शेक स्पेनांत तीनशें वर्सांमेरेन उरलो.1512त फर्डीनंडान नावारे राज्या हातासल्या उपरांत सबंद स्पेन राश्ट्र तांचे राजवटीखाला आयलें.पंदराव्या शेंकडयाच्या शेवटाक किरिस्तांव धर्माचो प्रसार करपा खातीर आनी नवे प्रदेश आपल्या राज्याक जोडपा खातीर फर्डीनंड आनी इसाबेल हांणी स्पेनाचे साबार खलाशी.संशोधक आनी सैन्य अमेरीका आनी वेस्ट इंडिजचे सगळे जुंवे स्पेनाच्या शेकातळा गेले.उपरांत स्पेनान युरोप आनी आफ्रिका खंडांतय आपल्यो वसाहती उबारल्यो.

इ.स.1516त फर्डीनंड आनी इसाबेल हांचो नातू चाल्र्स पयलो स्पेनाचो राजा जालो.चाल्र्स स्पेनाचो राजा जावचे पयलीं बेल्जीयम.लक्सेंम्बर्ग आनी नेदर्लंडसाचेर राज्य करतालो.उपरांत तेय प्रदेश ताणें स्पेनाक जोडले.1519त चाल्र्स होली रोमन सम्राट जालो.तो चाल्स पयलो म्हूण स्पेनाचेर राज्य करपाक लागलो.1556त चाल्साचो पूत फिलीप दुसरो स्पेनाचो राजा जालो.ताच्या तेंपार स्पेन साम्राज्याची खूब भरभराट जाली.1580 त पुर्तुगाल देशय स्पेनाक जोडलो.फिलीपाचो काळ हो स्पेनीश कलेंतलो भांगरा काळ आसलो अशें इतिहासकारांनी मत मांडला.पूण फिलीपाच्या काळांतच स्पेनीश साम्राज्याक देंवती कळा लागली.चड आनी चड प्रदेश मेळोवपाच्या हावेसान स्पेनाक हेर वसाहतकारां वांगडा खूब झुजां करचीं पडलीं.ताका लागून स्पेनाची अर्थीक स्थिती जाग्यार हाडपाखातीर फिलीपान इंगलंड हातासपाचो बेत आंखलो.1588त ताणें आर्माडा नांवान 130 व्हड जहाजांचें एक दल करुन इंगलंडाचेर घुरी घाली.पूण इंगलंडाच्या बळिश्ट नावीक दलाक लागून तशेंच वादळाक लागून स्पेनिश आर्माडा कोंसळळें.फिलीपा फाटल्यान आयिल्ल्या सम्राटांकय स्पेनिशची वायट परिस्थिती सुदारपाक यश आयलेना.सतराव्या शेंकडयाच्या मध्याक पुर्तुगालान आपलें स्वातंत्र्य जाहिर करुन तें स्पेनासावन वेगळें जालें.खालावल्ले परिस्थितीचो फायदो घेवन फ्रांसानय स्पेनाचे उत्तरेकडेचे कांय प्रदेश हातासले.सोळाव्या शेंकडयांत फ्रांसाच्यो घुरयो चालुच आशिल्ल्यो देखून स्पेनाचो राजा चाल्स दुसरो हाणें फ्रेंच डयूक,फिलीप ऑफ आन्जो हाका स्पेनाचो वारस नेमलो.चाल्साक भुरगे नाशिल्ल्यान ताच्या मरणां उपरांत 1700त फिलीप ऑफ आन्जो हो स्पेनाचो राजा जालो.अशे तरेन स्पेनाचेर बॉर्बोन घराण्याचो शेक आयलो.फिलीपाच्या तेंपार स्पेनाक आपले साबार युरोपीय प्रदेश वगडावचे पडले.गिब्रालतार आनी बॅलारीक जुंवे ब्रिटनान घेतले.पूण बॉर्बोन राज्यकत्र्यांनी स्पेनाच्या सरकारान आनी फ्रांस हांचे राज्यकर्ते बॉर्बोन घराण्याचेच आशिल्ल्यान तांच्यांत बरे संबंद जुळून आयले.स्पेनाची अर्थीक स्थितीय सुदारपाक लागिल्ली.पूण अठराव्या शेंकडयांत वसाहत वादावयल्यान स्पेन आनी ब्रिटन हांच्यांत साबार झुजां जाली.अमेरिकन क्रांती(1775-1783) वेळारय स्पेन ब्रिटनां आड झगडली.ह्या झुजांक लागून स्पेनाची अर्थीक स्थिती आनीक इबाडली.

इ.स.1789त नॅपोलियन बोनापार्त फ्रांसाचे सत्तरे आयलो.सुरवेक ताणें स्पेना कडेन दोस्तीची कबालत केली.पूण 1808त फ्रेच सैन्यान स्पेनाचेर घुरी घालून थंयच्या सरकाराचेर ताबो मेळयलो.नॅपोलियनान फर्डीनंड सातवो हाका सत्ते भायरो करुन आपलो भाव ज्योसफ हाका स्पेनाचो राजा केलो.पूण स्पेनीश लोकांनी सुरवेकसावनच फ्रेंच सैन्याक विरोध करपाक सुरवात केल्ली.1814त ब्रिटनाच्या जोड पालवान स्पेन आनी पुर्तुगाल सैन्यान फ्रेंचांक सबंद व्दिपकल्पांतल्यान धांवडावन घाले.फर्डीनंड परतून गादयेर आयल्या उपरांत ताणें संविधानांत बदल करुन उदारमतवादी पद्दत उखलून धरतल्यांक ख्यास्त फर्मायली.व्दिपकल्पीय झुजावेळार वगडायल्ले वसाहत लोकांनी स्पेनाआड केल्ल्या साबार उठावांक लागून 1825 मेरेन स्पेनाक आपल्या सगळ्या वसाहतींक स्वातंत्र्य दिवचें पडलें.फक्त क्यूबा,प्वोर्तो रिको,फिलीपीन्स आनी गामा जुंवो तांच्या शेकतळा उरलो.

फर्डीनंडच्या मरणा उपरांत 1833त ताची धूव इसाबेल दुसरी स्पेनची राणी जाली.तिका लिबरल पंगडाचो तेंको आशिल्लो.पूण फर्डीनंडचो व्हडलो भाव डॉन कार्लोस हाणें कार्लोस पंगडाच्या आदारान इसाबेलाक विरोध केलो.ह्या दोनय पंगडांच्या झगडयांक विरोध केलो.ह्या दोनय पंगडांच्या झगडयांक लागून इसाबेलाक काळ हो स्पेनाचो अस्थिर काळ थारलो.1868 त सैनिक अधिकाऱ्यांक राणी आनी तिच्या घरच्यांक धांवडावन घालून सत्ता हातासली.1873त गणराज्य सरकारची स्थापणूक केल्ली.पूण कार्लीस आनी लिबरल पंगडांत यादवी झूज सुरु जालें.हाका लागून 1874त सैन्यान परतून उठाव करुन नवें सरकार मोडून उडयले.तांणी इसाबेलाचो चलो आल्फोन्सो बारावो हाका स्पेनाचो राजा केलो.1885 त ताका मरण येयत मेरेन ताणें स्पेनाचो राजकारभार चलयलो.आल्फोन्सोक मरण आयल्या उपरांत स म्हयन्यांनी ताची राणी मारीआ क्रिस्तीना ऑफ ऑस्ट्रीया हिणें चल्याक जल्म दिलो.1902 मेरेन तिणें आपल्या पुताच्या नांवान राज्यकारभार चलयलो.एकुणिसाव्या शेंकडयाच्या निमाणें मेरेन स्पेनाच्यो क्युबा आनी फिलिपीन्स