शब्दाक ग्रीक उतर सोफिया हाचें रूपांतर मानतात. तर थोडे सफ म्हळ्यार वळ (रांग) हाचेवयल्या निमाण्या न्याय निवाड्याच्या दिसा पवित्र आतम्याक एक वळींत उबे करतात, अश्या लोकांचो पंथ अशें मानतात. कांय जाण सुफ्फा हें मदिनेंतल्या मशिदीच्या मुखार तयार केल्ल्या चबुतऱ्याकडे हाचो संबंद जोडटा. ह्या चबुतऱ्याचेर बसपी फकिरांक पयलीं सूफी म्हण्टाले, अशें तांचे मत जावन आसा. कांय जाण म्हण्टात की सुफ हो शब्द लोकर ह्या शब्दाचो आसून ताचेवयल्या सूफी हे उतर घडलां. जे आपले कुडीचेर लोकरीची कांबळ पांगरून फिरताले आनी आपल्या मतांचे प्रचार करताले अशा फकिरांक लोक सूफी म्हणपाक सागले. सद्या ह्याच मताक चड तेंको मेळ्ळा कारण सूफीच्या भेसांत कांबळ गरजेची मानल्या.
बरेचसे सूफी आपल्या धर्माक खूब पुर्विल्लो धर्म मानतात. तांच्या मताप्रमाण सूफी मताचे प्रवर्तक स्वता आदम वा आदिपुरूस होच आशिल्लो. पूण कांय सूफींक हे मत पटना. ते महंमद पैगंबराकच सूफी मताचे प्रवर्तक मानतात. पूण कांय जाणांच्या मतान कुराणांत सूफी तत्वज्ञान दिसना. ते लोक सूफीमताच्या प्रवर्तनाचें श्रेय अली वा तश्याच एकाद्र्या मनशाक दितात. हो अली म्हळ्यार चवथो खलिफा अशेंय कांय जाण मानतात. सूफी मताची कुराणाकडे पुरायतरेन समजिकाय दिसना, हें पळोवन कांय कट्टर मुसलमान सूफी पंथाक निधर्मीक समजतात आनी ताची निर्भत्सनाय करतात.
सूफी लोकांचे मत अशें आसा की, महमद पैगंबराक दोन तरांचो दिश्टावे जाले. तातुंतलें पयल्याचें फळ म्हळ्यार कुराण तर दिश्टावो ताका समाधीचे स्थीतींत जाल आनी तो म्हळ्यार रहस्यज्ञान वा गूढविद्या, हे गूढ विद्येक सूफी लोक तसव्वूफ म्हण्टात. तसव्वूफाचीं बीयां पैगंबराच्या बोधवचनांतल्यान दिसून येतात, अशें ताचें म्हणणें आसा.
इस्लामाच्या सुरवेंच्या काळांत सूफींचो सगळो भार निवृत्तीमार्गाचेर आशिल्लो. संवसारांतल्या सगळ्या सुखांचो त्याग करून, कौटूंबिक बंदपास तोडून आनी फकिरी आपणावन ते एकांतात खर तप करताले. देहदंडावरवीं ते परमेश्वराचो साक्षात्कार आंवडेताले. देवाचे अवकृपेची तांका सदांच भिरांत दिसताली. अबूदर्दा, उस्मान, बिन माजून, हसन, इब्राहिम बिन आदम, हुजाईल बिन इयात अशे दादले तपस्वी तशेंच राबिया नांवाची एक बायल तपस्विनीय इ.स.च्या आठव्या- णवव्या शेंकड्यांत जावन गेली.
इ.स. च्या णवव्या शेंकड्यांच्या शेवटाक सूफी पंथाक एक वेगळेंच वळण लागलें. तपश्चर्या आनी कुडीक त्रास दिवप म्हळ्यार फक्त तसव्वुफ न्हय, तर ताचेयपरस वेगळी आनी उंचेली साधना परमेश्वर मेळोवपाखातीर गरजेची आसता, हाची जाणविकाय सूफींक जावंक लागली. बगदाच्या खलिफांच्या दरबारांत त्या काळार किरिस्तांव, बुध्द, इराणी आनी भारतीय हिंदू धर्म अश्या बऱ्याचशा धर्माच्यो आनी संस्कृताचेच्यो परिशदो भरताल्यो. अश्या बसकांतल्यान धार्मीक आनी आध्यात्मिक भासाभास जाताली. विंगड विंगड आचार्यांची विंगड विंगड मतां विचाराखातीर फुडें येताली. ह्या भासाभाशेचो परिणाम सूफांच्या मताचेर जाले बगर रावलो ना. त्यो भासाभासो आयकूनच सूफी हें कर्मकांडासावन ज्ञानमार्गाकडे वळ्ळें. अश्या सूफींमदीं मासफुलकरखी, अबू सुलेमानुद्दारांनी, जुन्नुन मिस्त्री, यजीदुल्ल बिस्तानी वा बायाजिद हे मुखेल जावन आसात. अनलहक्क (हांवच परमेश्वर सत्य आसा आनी म्हजेविणें दुसरो कोणच परमेश्वर ना)ह्या तत्वांमेरेन तांची उंचाय गेली. वेदान्तांतलें 'अहंब्रम्हास्मि' सारकेंच ह्या सूफींचें म्हावाक्य आसा. ताचे उपरांत मन्सूर हाणें अनलहक्काचो नेटान प्रचार सुरू केलो. पूण त्या काळांत कट्टर धर्माचार्यांक तो प्रचार आवडलो ना. ते सगळे द्वैतवादी आशिल्ले आनी मन्सूर हो अद्वैताचो पुरस्कर्तो आशिल्लो म्हणून मन्सूराक ताणीं कफिर थारायलो आनी बगदादच्या खलिफाकडल्यान इ.स. 922ताका वधदंडाची ख्यास्त दिली. पूण ही परिस्थिती गजालीच्या काळासावन बदलली. गजालींचे पुराय नांव अबुहामी मुहफदुल गजाली अशें आशिल्लें. तो बरोच शिकिल्लो. शिक्षणाक लागून ताची दुद्द वाडिल्ली. ताका इस्लामी दायजांतलें कुड्डें अनुकरण पटना जालें. तो कांय तेंप बगदादच्या निजामी विद्यापिठांत अध्यापक आशिल्लो.थंय ताणें मुसलमान धर्मांतल्या आचारांचेर (फिफा) बरेंच ग्रंथ बरयले आनी त्या वेळावयल्यान पंडितांकडेन धर्मासंबंदीत बरीच भासाभास केली. पूण ग्रंथ बरोवन आनी वादविवाद करून ताचें समाधान जालेंना. तेन्ना निमाणे इ.श. 1095 त ताणें सूफीपंथ आपणायलो. तो फुडे व्हड साक्षात्कारी संत जालो. हे गजालीक फक्त एकेश्वरीवाद वाफकेत अद्वैत मान्य ना. ताणें एकेश्वरीवाद (तौहिद) आनी अनन्यशरणताय (तवकुल्ल) हांका जोडपोचो यत्न केलो. सूफी मत हें नेम आनी शस्त्र हांची तयार जाल्ली प्रणाली नासून ती एक नैतिक अवस्था आसा अशें मानलां. ' किताब अल् लुमा 'हो सूफी मता वयलो सगळयांत पोरनो आनी सगळे नदरेंत पुराय असो ग्रंथ जावन आसा. तातूंत ध्येयमार्गांत सात विसळ थळां सांगल्यात. हीं सात सोंपणां सूफिच्या योगिक आनी नैतिक अनुशासनांचींच आंगां आसून हाकाच ते अनुशाकनाच्यो धा दशा मानतात. ती एक मनोवैज्ञानीक सरपळा जावन आसा.
सूफीमताच्या निर्गुण आनी निराकार अशा परमात्म्याक हक म्हण्टात आनी विंगड विंगड अश्या सृश्ट स्वरूपाक खाल्क म्हम्टात. तांच्या मतांत सृश्टीचे दोन प्रकार आसात. एक आलमे अम्र (परमेश्वराचे आज्ञेन निर्माणज जाल्ली) आनी दोन आलमे खल्क ( पयलीं सावन आशिल्ली). पयलीं सृश्ट अजड तर दुसरी जड आसा. आलमे अम्र आनी आल्मेखल्क हाच्यो दोगांयमदल्या अंतराक बरजख अशें म्हण्टात. मुमुक्षूक (साधकाक) आत्मोध्दाराखातीर नासून (लौकिक), मलकूत (दैवी संपत्ती), जबरूत (सिध्दीची प्राप्ती), लाहत म्हळ्यार
