Page:Konkani Vishwakosh - Volume 4 Released.pdf/807

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.

चवथ्या वांट्यांत सर्वसंगपरित्याग करचो संन्यस्त जावंचें.

संन्यासग्रहणाविशीं दोन मतां आसात. तीन आश्रामांचें यथाविधी आचरण केल्या उपरांत संन्यास घेवप हें पयलें मत आनी ‘यदहरेव विरजेत् तदहरेव प्रव्रजेत्’ म्हणजे ज्या दिसा निरिच्छताय येता त्याच दिसा आश्रमक्रम विचारांत घेनास्तना संन्यासाश्रम पत्करचो, हें दुसरें मत. विविदिशा आनी आतूर हे संन्यासाचे दोन प्रकार. पयलो सविधी आनी दुसरो अविधी आसता. विविदिशा म्हणजे आत्मगिन्यानाचे इत्सेन घेतिल्लो संन्यास आनी मरण आतां लागीं पावलां अशें जाणवतकच चतुर्थाश्रमांत मरचें ह्या हेतून बेगिनचे बेगीन घेतिल्लो संन्यास म्हणजेच आतूर संन्यास.

वानप्रस्थ आनी संन्यास हीं उतरां वेदांत नात. हाचेवयल्यान संहिताकाळांत हे आश्रम म्हणून प्रस्थापित जाल्ले नासुंये अशें दिसता. फुडें उपनिषद हांचेवयलो वैदिकांचो विश्र्वास कमी जालो आनी गिन्यान-वैराग्याचें म्हत्व वाडलें. ह्याच विचार क्रांतीतल्यान संन्यासाश्रमाक आरंभ जालो. उपनिषदांत चारय आश्रमांची कल्पना आसा. पूण तसो उल्लेख करपी उतरां नात. याज्ञवल्क्य म्हणटा. ‘हे मैत्रेयी, हांव आतां घर सोडून प्रव्रज्या घेतलो, म्हणजेच संन्यास पत्करतलो’. प्रव्रज्या हें संन्यासाचेंच पर्यायी उतर. बौध्द वाङ्मयांतय तें सांपडटा. जाबालोपनिषदांत मात संन्यासाचें वर्णन सांपडटा. मुंडकोपनिषदाच्या काळामेरेन चार आश्रमांची कल्पना रूढ जावन तातूंत संन्यासाश्रमाक प्राधान्य दिल्लें. पाणिनीच्या काळामेरेन संन्यासी वा परिव्राजक ही संस्था संघटित जाली. संन्यास धर्माच्या उपदेशाखातीर भिक्षूसूत्रांय निर्माण जालीं. मागीर धर्मसूत्रांनीय पयलींच्या तीन आश्रमांवांगडा संन्यासाचेंय वर्णन केलें.

संन्याशाचे चार प्रकार अशे आसात-1)कुटीचक-पुतान बांदून दिल्ले खोपटेंत रावपी आनी त्रिदंड, कमंडलू आनी शिखासूत्र दवरपी. हो पूत आपल्या मनशांकडेन भिक्षा मागता. 2)बहूदक-त्रिदंड,कमंडलू आनी भगवीं वस्त्रां न्हेसपी. हाणें सात घरांत भिक्षा मागपाची आसता. मांस, मीठ आनी बाशें जेवण हाका वर्ज आसता. 3)हंस-हो गांवांत एक रात आनी नगरांत पांच राती रावता. हो इकरा म्हयने भिक्षा मागता आनी एक म्हयनो उपास करता. 4)परमहंस –हो रुखाखाला, पडींग घरांत वा मसंडेंत रावता. एक वस्त्र वापरता वा नागडो रावता. हाका धर्मकर्मांचे विधिनिशेध नासतात. हाका सगळ्यांच्या घरांतली भिक्षा चलता.

हे चार प्रकार क्रमान उत्तरोत्तर श्रेश्ठ आसात. संन्यासी निर्भय आनी अभयदानी आसता. तो जिविताची खोस आनी मरणाचें दुख्ख करिना. तो दोनयकडेन निरपेक्ष आसता. तो प्रणवाचो उपासक आनी सम्यकदर्शनसंपन्न सगळ्या भावांविशीं निस्पृह आनी सगळ्या द्वद्वांच्या सुवादीन आसता. ह्या आश्रमांत मनशाक सर्वतंत्रस्वतंत्र ताका असीमतेचो अणभव संद मेळटा. तशेंच ह्याच आश्रमांत ताका असीमतेचो अणभव घडपाक शकता आनी निमणें सत् मेळोवपाखातीर ताका आपले सगळे शक्तीचो पुराय उपेग करपाक येता.

वनप्रस्थांतलें मनन, चिंतन आनी तप हें संन्याशाच्या ब्रम्हज्ञानाक साधक जाता. ब्रम्हज्ञान जाले उपरांत मागीर ताका ह्या साधनांची गरज उरना. अशा ब्रम्हज्ञानी संन्याशांचे उल्लेख उपनिशदांतय सांपडटात. अशे संन्याशी ब्रम्हसंस्थ जातात अशें छांदोग्यांत म्हळां.

संन्यास घेवपाक अधिकारी कोण हेविशीं जायत्या जाणांचीं वेगवेगळीं मतां आसात. मुंडक आनी बृहदारण्यक हातूंत संन्यासाच्या संदर्भांत ब्राम्हण अशें उतर आयिल्लें आसा. हें ब्राम्हण उतर उपलक्षण समजून जायते धर्मशास्त्री तातूंत सगळ्या द्विजांचो म्हणजे त्रैवर्णिकांचो आस्पाव करतात. संन्यास खंयच्याय वर्णाक घेवपाक येता म्हणपाचें जाबालोपनिशदावयल्यान दिसता. वैराग्य उत्पन्न जाल्यार कोणेय संन्याशी जावंचें अशें महाभारतांत म्हळां. कात्यायनाच्या मतान त्रैवर्णिकांक संन्यासाचो अधिकार आसून बायलांक मात तो ना. महाभारतांत तर शुद्राकय सगळ्या आश्रमांचो अधिकार सांगला.

ब्राम्हणाशिवाय हेर वर्णांत चडकरून संन्यासाची चाल नाशिल्ली. त्रैवर्णिक आनी शूद्र संन्याशी चडशे दिसच नाशिल्ले. देखून जंय-जंय संन्याशाचें वर्णन येता थंय ब्राम्हणच अभिप्रेत आशिल्लो दिसता. आपणें ब्राम्हणांकच संन्यास सांगला अशें मनून स्पश्ट सांगलां. शंकराचार्यानय ह्याच मताक तेंको दिला.

संन्यास ग्रहणाखातीर उत्तरायण योग्य आसा. आतुराक दक्षिणायणय योग्य आसा. संन्यास घेवपाची इत्सा आशिल्ल्यान कांय दीस गुरूलागीं रावन यतिधर्माचो अभ्यास करचो. मागीर गायत्रीजप, रूद्रजप,कूष्मांड होम हाणीं देहशुध्द केल्या उपरांत रिक्ता तिथीक (चवथ, नम वा चतुर्दस) देशकालांचें स्मरण करून अधिकारप्राप्तीखातीर कांय दानां दिवंचीं. आठ श्राध्दां करचीं. दुसऱ्या दिसा फकत स केंस दवरून बाकीचे सगळे केंस कापचे. आशिल्ली सगळी संपत्ती ब्राम्हण आनी पुतांक वांटून दिवंची. ब्रम्हणांकडल्यान कोंड्याचो दंड हाडून घेवंचो आनी पादुकाय तयार दवरच्यो मागीर संन्यासग्रहणाचो संकल्प करचो. गणपतिपूजन, पुणयाहवाचन, मातृकापूजन आनी नांदीश्राध्द करचें. देवतांचो नामजप करचो कांय वैदिक सुक्तां म्हणचीं. तीन मुठी सातूंचें पीठ प्रणवमंत्र म्हणून तीन खेपे प्राशन करचें. बोंबलेक स्पर्श करचो. दूद आनी धंय हांचे मिश्रण आशिल्लें घृत जांव उदक तीन खेपे प्राशन करून उपास करचो. मागीर सावित्री प्रवेश आनी ब्रम्हान्वाधान करचें. सांजवेळची संध्या, होम आनी वैश्र्वदेव करून अग्नी लागीं जागरण करचें.

दुसऱ्या दिसा सकाळीं वैश्र्वानर स्थालीपाक करचो. प्राणाय स्वाहा सारकिल्या पांच मंत्रांनी समिधा, चरू आनी आज्य ह्या तीन