शीर्स म्हळ्यार तकली, कपल आनी माथें. ‘शीर्स भरप‘ उतराचें अपभ्रंश जावन ‘शेंस भरप‘ उतर घडलां. शेंस भरपाचे क्रियेक ‘शिर्सोवप‘ वा शेंसोवप‘ अशेंय म्हणटात. ह्या विधींत गंध, पिंजर, हळद, धंय हांचो कपलाक पाट(आडवो) लावप जाता आशिल्ल्यान ‘शेंस-पाट लावपाचो‘ तशेंच ‘मळवट भरपाचो‘ विधी अशेंय म्हणपाची चाल कांय वाठारांत आसा. ‘शेंस‘ उतरावयल्यानच कार्य-विधींत, मनीस वा देवांच्या माथ्यार उडोवपाच्या तांदळांक ‘शेंस‘ हें उतर पडलां.
लग्न संस्कारांत तर ह्या विधीक खुबूच म्हत्व आसा. व्हंकलेची शेंस भरल्याबगर लग्नाचो विधी पुराय जायच ना, ते खातीर न्हवऱ्यान अमुकच मुडी ‘शेंसर‘(तांदूळ) दिवंक जाय अशी खुबशा जातींनी शेंस भरपाची रीत गोंयांत हिंदू समाजांतल्या भोवतेक सगळ्याच जातींत आसा. कलवंत, भावीण, देवळी, पेरणी, बंदी, अर्दबक्ती आदी समाजांत चली वयांत येतकूच होच एक विधी करून तिका दादल्याकडेन शारिरीक संबंद जोडपाची आनी संतत निर्मणेची सामाजिक मान्यताय एका काळार मेळटाली देखून ‘शेंस विधी‘ म्हणजे, लग्नाबदला करपाचो एक संस्कार असोय ताका समज जुळिल्लो आसा. व्हंकलेची शेंस भरतना न्हवऱ्याकय कुशीक बसोवन ताच्या कपलाक हळद पिंजर लावन माथ्यार तांदूळ उडोवपाची चाल आसा. रामायणांत रावणाच्या वधा उपरांत रामान दिल्ल्या आदेशावयल्यान हनुमंतान बिभिशणाक शिंवासनार बसयलो आनी त्या वेळार माणकां मोतयांनी ताची शेंस भरून खोस मनयल्ल्याचो उल्लेख मेळटा.
बायलमनशे सारकी देवतेचीय शेंस भरतात. कांय देवळांनी, देवीच्या वर्सुकी उत्सवावेळार तिची शेंस भरपाचो खाशेलो विधी आसता. तुळशी लग्नावेळार, तुळशीची शेंसर भरपाची प्रथा आसा.
शेंस भरपाचो विधी हो सृजनाचो विधी. बायलमनशेच्या सृजन चक्राकडेन ह्या विधीचो मुखेल संबंद आसा. देखून फकत ‘आयाव‘ बायलांचोच म्हणजे सृजनाची क्षमता आनी तिका सामाजिक मान्यताय आसा अशाच बायलांचो ह्या विधीकडेन संबंद आशिल्लो पळोवंक मेळटा. रांड बायलांची वा नेण्ट्या चलयांची शेंस भरनात, तशेंच दुसऱ्या बायलांची शेंस भरपाचोय तांकां अधिकार नासता.
जायत्या जीव-जितापतींक आनी वनस्पतींक जल्म दिवपी,पोसपी धर्तरेक आदिम मनशान आपली आदिमाता मानल्या आनी मातृदेवतेच्या मूर्त वा अमूर्त रुपांत तिची पुजा केल्या. धर्तरेसारकीच निर्मिती शक्त आनी समान प्रक्रिया आंगांत आशिल्ली बायलमनीस म्हणजे आदिमातेची प्रतिनिधी मानून एकेच्या सृजनाखातीर दुसरेच्या शक्ताचो ताणें सदांच यात्विक उपेग केला. बायलमनशे सारकी धर्तरेच्याय आंगांत ऋतुप्राप्तीन सृजनाची शक्त येता अशें मानून तिच्या रजस्त्रावाक तांणी म्हत्व दिलां आनी तिचो रजोत्सवय दर वर्सा मनयला. तशेंच पिंजर, गंध(अक्षद), हळद, बुको आदी वस्तींक मातृदेवतेच्या रजाचें प्रतीक मानलां आनी सृजनप्राप्तीचे अपेक्षेन तें तिका सदांच ओंपलां.सृजनाची अपेक्षा आशिल्ल्या बायलांनी आपल्या कपलार तें सदांच धारण केलां आनी सृजनाच्या कार्यविधिंनी इत्सीत फळाप्राप्ती मेळोवपाखातीर ताचो यात्विक वापर केला.
शेंस भरपाच्या विधीकडेन देवतेच्या ह्या प्रतिकरूपी रजाचो म्हत्वाचो संबंद आसा. खऱ्या अर्थान ‘शेंस भरणी‘ हो देवतेचें रज धारण करपाचो विधी. एकाद्री चली जेन्ना पौगंडावस्थेंत प्रवेश करता, म्हणजे तिका ‘पयलें न्हाण‘ वा पयलो ऋतुस्त्राव येता तेन्ना हो विधी करतात(Puberty rite).चलयेक आयिल्ली रजप्राप्ती देवतेचें पवित्र रज धारण केल्या बगर ‘संपरूण‘ जायना असो समज आशिल्ल्यान हळद-पिंजरीन तिचें कपल भरपाचो हो विधी आसता. रजस्त्राव येतकच पांचव्या वा सातव्या दिसा हो विधी करतात. सवशिणी बायलो जमून ‘माटोळेंत‘ (खास तयार केल्ली न्हाणी) ते चलयेक विधीपुर्वक न्हाणगार घालतात. उपरांत तिका व्हंकलेवरी न्हेसोवन एका सव्यार बसयतात आनी एक एक करून तिच्या कपलार हळद-पिंजरीचो पाट लायतात ह्या पाटाचेर तांदुळय दसयतात.कांय कडेन तांदळांबदला ‘दाळ‘य लायतात.
तांदूळ वा दाळ म्हणजे ‘धान्यां‘ हीं निर्मितीचीं प्रतिकां रजांतल्यान नवनिर्मिती जाता, होच संकेत तीं चिकटुवपा फाटल्यान आसता. ह्या वेळार ‘नाल्ल‘ घालुनय तिची व्होंट भरतात. भारतीय संस्कृतींत नाल्लाक पुरुशतत्वाचें प्रतीक मानलां. शेंस भरपाच्या विधीवेळार ताचो ते चलयेकडेन संर्पक हाडप म्हणजे गर्भधारणा करपाची पुराय क्षमता तयार जाल्ले चलयेकडेन प्रतीकरुपी दादल्याचो संबंद हाडप आनी तातूंतल्यान तिची व्होंट फळोवपाची कामना करप असोच अर्थ तातूंत लिपिल्लो आसता. शेंस भरपाच्या विधीवेळार चलयेक पयले फावट खांदार पदर घेवन साडी न्हेसयतात. देखून ‘न्हाण‘ येवंक लागिल्ले चलयेक ‘पदर आयलो‘ अशेंय म्हणटात.
ख्रिस्ती सन 100 च्या आदीं भारतांत प्रौढ विवाह पद्दत अस्तित्वांत आशिल्ली. त्या काळार जुवानरंभाचो विधी जाल्या उपरांत रोकडोच ते बायलेचो लग्नविधीन दादल्याकडेन संबंद घडोवन हाडटाले. पूण ऋतुकाळ येवन बऱ्याच तेंपान चलयेचें लग्न करतल्यांचीय म्हायती मेळटा. मध्ययुगांत बालविवाह पद्दत चलताली तेन्ना लग्ना उपरांत हो विधी चलयेच्या वांद्याक येवंक लागलो. विसाव्या शतमानाचे सुरवातेक प्रौढ विवाह पद्दत परत रूढ जाली. तेन्ना आदीं पयल्या न्हाणावेळार ,उपरांत लग्ना वेळार अशी दोन फावट चलयेची शेंस भरूंक सुरवात जाली. एका काळार सगळ्या जाती-जमातींनी आशिल्लो पयल्या न्हाणाचो शेंसविधी आयज गोंयच्या समाजांतल्यान लागीं लागीं ना जाला, मात लग्न-संस्कारांत ताका आजुनूय म्हत्व आसा.
